Διατηρητέο νεώτερο μνημείο χαρακτηρίστηκε πρόσφατα, με σημαντική πλειοψηφία, το Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων Μεσσηνίας από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ) του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Το ΚΣΝΜ, με προεδρεύουσα τη Γενική Γραμματέα του ΥΠΠΟΑ, Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, μελέτησε τον φάκελο με το σύνολο των στοιχείων που αφορούσαν το Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων, καθώς και τις εκθέσεις-γνωμοδοτήσεις της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και Νοτίου Ιονίου και της Διεύθυνσης Προστασίας και Αναστήλωσης Νεωτέρων και Σύγχρονων Μνημείων. Έλαβε, επίσης, υπόψη, τόσο τις εισηγήσεις του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, της Περιφέρειας Πελοποννήσου και την επιστολή υποστήριξης που εστάλη από τη Monumenta, όσο και την τοποθέτηση-παρουσίαση που έκανε ο υποψήφιος διδάκτωρ Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Δημοσθένης Κορδός, σχετικά την ιστορική και αρχιτεκτονική ταυτότητα του κτηρίου.

Το ιστορικό του κτηρίου

Το Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων ιδρύθηκε βάσει Βασιλικού Διατάγματος του 1921 και η κατασκευή του ανάγεται τη διετία 1932-34, βάσει αρχιτεκτονικού σχεδίου αγροτικού μονοτάξιου διδακτηρίου της δεκαετίας του 1920 του τότε Υπουργείου Παιδείας. Εγκαινιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 1935 με πρώτη εκπαιδευτικό την Όλγα Σαρατσιώτη, ενώ τον Σεπτέμβριο του 1937 και ως το 1941 τη σκυτάλη πήρε ο δάσκαλος Κωνσταντίνος Γέμελος, η εμβληματική μορφή της Εθνικής Αντίστασης που με το έργο του και τους αγώνες του ενέπνευσε καλλιτέχνες όπως τον Ρίτσο και τον Φαρσακίδη.

Τον Οκτώβριο του 1941, εν μέσω κατοχής, με απόφαση της επαρχιακής επιτροπής του ΕΑΜ Πυλίας, αποτέλεσε το αρχηγείο της Εθνικής Αντίστασης της Νότιας Μεσσηνίας. Έτσι, για το χρονικό διάστημα 1941-44 υπήρξε επίκεντρο των συμβουλίων και των αποφάσεων των διοικητικών υπηρεσιών της Εθνικής Αντίστασης. Τον Αύγουστο του 1994 το σχολείο βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς κατακτητές, αλλά ως εκ θαύματος το κτήριο παρέμεινε όρθιο. Στα μεταπολεμικά χρόνια το σχολείο αποτέλεσε και πάλι φάρο γνώσης για δεκάδες μαθητές που διέπρεψαν σε σημαντικούς τομείς της κοινωνίας. Το κουδούνι του ιστορικού σχολείου χτύπησε για τελευταία φορά τον Ιούνιο του 1970, καθώς λόγω σημαντικής ρωγμής κρίθηκε σκόπιμη η διακοπή λειτουργίας του.

Σήμερα, στο πλαίσιο της εκστρατείας διάσωσης και αποκατάστασης του εμβληματικού κτηρίου, ιδιωτικοί φορείς πραγματοποιούν ένα πιλοτικό πρόγραμμα με τίτλο «Καταγραφή και Ανάδειξη Δημοτικών Σχολείων Νότιας Μεσσηνίας», όπου αναζητούνται, μελετούνται και καταχωρούνται σε βάση δεδομένων τεκμήρια ιστορίας που αφορούν την Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση της περιοχής, με στόχο να παρουσιαστούν σε μόνιμη έκθεση στο ιστορικό κτήριο, μετά τη σχεδιαζόμενη αποκατάστασή του από την πολιτεία και τη λειτουργία του ως μουσειακού χώρου. Η προσπάθεια αυτή υπερβαίνει τα όρια της χώρας, καθώς η καταξιωμένη ζωγράφος Joanna Kordos, που ζει και εργάζεται στη Μελβούρνη και που πρωτοστατεί στην προσπάθεια διάσωσης του ιστορικού μνημείου, δημιούργησε ένα ζωγραφικό έργο με θέμα το εμβληματικό σχολείο, τα έσοδα από την πώληση του οποίου θα δοθούν για την αποκατάστασή του. Σύμφωνα με την Joanna Kordos, η οποία είναι γόνος μεταναστών από τους Κάτω Αμπελοκήπους, «ο πίνακας αποτελεί φόρο τιμής στα παιδιά που φοίτησαν στο σχολείο αλλά δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν τον κύκλο της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης λόγω των κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών της εποχής».