Το 1835, λίγα χρόνια μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους, ένας Βαυαρός στρατιώτης περπατά στις όχθες του Μεγάλου Ρέματος Πικερμίου, γνωστό σήμερα ως Βαλανάρης. Αναζητώντας κάτι που θα μπορούσε να πάρει μαζί του όταν θα επέστρεφε στην πατρίδα, την προσοχή του τραβάει ένα λευκό κούφιο αντικείμενο, στο εσωτερικό του οποίου λάμπουν μικροί και μεγάλοι κρύσταλλοι. Χαρά και βεβαιότητα ότι θα γίνει πλούσιος τον πλημμυρίζουν, όμως η πραγματικότητα τον προσγειώνει.

«Δεν είναι διαμάντια», τον ενημερώνει λίγο καιρό αργότερα στο Μόναχο ο διαπρεπής καθηγητής Παλαιοντολογίας, Γιόχαν Αντρέας Βάγκνερ. Ωστόσο οι κρύσταλλοι του άνευ οικονομικής αξίας ασβεστίτη ήταν πολύτιμοι από διαφορετική άποψη: Έχοντας σχηματιστεί στις κοιλότητες οστών ζώων εξαφανισμένων προ πολλού, σηματοδότησαν την αρχή μίας από τις μεγαλύτερες παλαιοντολογικές ανακαλύψεις στον κόσμο.

Ό,τι ακολούθησε μετά ανήκει στην ιστορία: Ανασκαφές, ανακαλύψεις, λεηλασία τόσο στο παρελθόν όσο και στην εποχή μας (δεν υπάρχει μουσείο Φυσικής Ιστορίας που να μην περιλαμβάνει στις συλλογές του τουλάχιστον ένα πικερμικό απολίθωμα), φήμη. Νέα είδη προσδιορίζονται και το όνομα του Πικερμίου αποτυπώνεται σε επιστημονικά κείμενα όλου του κόσμου, ενώ σταδιακά δημιουργείται αυτό που αργότερα θα γίνει γνωστό από τους ξένους ερευνητές ως η «Ακρόπολη της Παλαιοντολογίας».

«Το Πικέρμι είναι πολύ πλούσιο σε ευρήματα. Από εδώ ξεκίνησαν πάρα πολλές ονομασίες για την επιστήμη, καταγεγραμμένες πριν από 180 και πλέον χρόνια. Χιλιάδες δημοσιεύσεις αναφέρονται στο Πικέρμι και στα ζώα του. Για παράδειγμα, ένας συνάδελφος στη Θεσσαλονίκη δεν μπορεί να κάνει μια μελέτη για τη Χαλκιδική και να μην αναφερθεί στις συγκρίσεις του στα πικερμικά απολιθώματα. Το ίδιο και στην Κίνα, τη Γερμανία, τη Γαλλία ή την Ισπανία», αναφέρει ο δρ Γεώργιος Θεοδώρου, ομότιμος καθηγητής Παλαιοντολογίας-Στρωματογραφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, επικεφαλής των ανασκαφών που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια στο Πικέρμι, στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, που είχε την τύχη να βρεθεί στο χώρο των ερευνών.

«Η θέση είναι ιδιαιτέρως πλούσια. Έχουμε περισσότερα από 50 διαφορετικά είδη ζώων, που θα μας θύμιζαν ένα αφρικανικό τοπίο και μάλιστα πιο πλούσιο, γιατί έχουμε μορφές ζώων που δεν υπάρχουν σήμερα στην Αφρική», σημειώνει για τις πρόσφατες έρευνες, που ξεκίνησαν το 2009 στη θέση Pikermi Valley 1 (PV1), η οποία έχει δώσει ως τώρα εξαιρετικό υλικό. Η φετινή ανασκαφική περίοδος ξεκίνησε στις 24 Απριλίου και αναμένεται να ολοκληρωθεί στα τέλη Ιουνίου.

«Σε αυτά περιλαμβάνονται προβοσκιδωτά, καμηλοπαρδάλεις, ρινόκεροι, ιππάρια, ύαινες, αιλουροειδή, γιγαντιαίες χελώνες (που έχουν βρεθεί παλιότερα), μικρές χελώνες, πτηνά, στρουθοκάμηλοι, πίθηκοι, όπως ο Μεσοπίθηκος ο πεντελικός, ένα πολύ σπάνιο απολίθωμα, που είχαμε την τύχη να βρούμε τρία δείγματα φέτος», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, εξηγώντας περαιτέρω.

«Φέτος, με το καλημέρα, είχαμε εξαιρετικά δείγματα από πρωτεύοντα, σαρκοφάγα κ.ά. Το πιο σημαντικό είναι ένα κρανίο από το είδος του Μεσοπιθήκου. Όπως όλα δείχνουν, το απολίθωμα αυτό έχει την ιδιαιτερότητα ότι είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα απολιθώματα που έχουν βρεθεί ως σήμερα στο Πικέρμι, τουλάχιστον στο τμήμα που έχουμε συντηρήσει. Το εύρημα είναι ιδιαίτερα σπάνιο ως είδος, γιατί δεν απολιθώνεται σε μεγάλους αριθμούς, όπως συμβαίνει με τα ιππάρια – όπου και να σκάψουμε στο Πικέρμι βρίσκουμε ιππάρια. Είναι όμως σπάνιο και ως προς την κατάσταση διατήρησής του», αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Θεοδώρου.

Η βιοποικιλότητα της περιοχής ξεπερνά τα στενά όρια του σημερινού Πικερμίου

Τι είναι, όμως, αυτό που κάνει το Πικέρμι τόσο ξεχωριστό από παλαιοντολογική άποψη; «Κλείστε τα μάτια σας, κάντε ένα νοερό ταξίδι στην Αφρική και ό,τι δείτε εκεί θα το βρείτε στο Πικέρμι. Επιπλέον, αν μπορούσατε να δείτε το Πικέρμι του Μειόκαινου, θα βλέπατε και ζώα που δεν υπάρχουν στην Αφρική: Χελώνες τριών μέτρων, αγκυλοθήρια, χαλικοθήρια, τέσσερις τύποι καμηλοπαρδάλεων –η Αφρική έχει δύο– και πολλά ακόμη», απαντά ο κ. Θεοδώρου για την πλούσια βιοποικιλότητα της περιοχής, που ξεπερνά τα στενά όρια του σημερινού Πικερμίου.

«Μιλάμε γενικά για το χώρο του σημερινού Αιγαίου, που κάποτε ήταν ξηρά, την Αιγηίδα. Από την Ελλάδα ως τη Μικρά Ασία είχαμε μια ήπειρο, η οποία είχε αυτή την πανίδα, που περιλαμβάνει περισσότερα από 50 είδη ζώων», εξηγεί για την πικερμική πανίδα, που αποτελούνταν από είδη τα οποία έζησαν στην Αιγηίδα σχεδόν 57 εκατομμύρια χρόνια μετά την εξαφάνιση των δεινοσαύρων.

Δηλαδή, πριν από 7.200.000 χρόνια, όπως έδειξαν πολύ πρόσφατες μελέτες. Μάλιστα, όπως αναφέρει ο ίδιος, «προσπαθούμε να κάνουμε και μια μελέτη στη Δυτική Αττική, στην περιοχή Αγίων Αναργύρων, στον Πύργο Βασιλίσσης, όπου από πολύ παλιά έχει βρεθεί ένα πρωτεύον, το οποίο έχει ιδιαίτερη εξελικτική σημασία. Φυσικά πρέπει να βρούμε περισσότερο υλικό για να ξέρουμε πώς θα προχωρήσουμε. Πρόκειται για τον Γκρεκοπίθηκο», χωρίς να κρύβει την επιθυμία του να βρεθεί κάτι αντίστοιχο στο Πικέρμι. Όπως εξάλλου λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, «είναι μόνο ένα τσακ μακριά χρονολογικά από τα ευρήματα του Πικερμίου, περίπου 25.000 χρόνια. Και φυσικά δεν γνωρίζουμε πόσο διάστημα πριν ζούσε το είδος αυτό του προ-ανθρώπου».

Όσο για την έρευνα που διενεργείται αυτή την περίοδο, «την προχωράμε με τα μέσα που έχουμε, τα οποία δυστυχώς δεν είναι επαρκή ούτε για μια λογική ανασκαφή, π.χ. διάρκειας τουλάχιστον 6 μηνών ανά έτος», συμπληρώνει. «Αυτή τη στιγμή έχουμε μια χρηματοδότηση της τάξης των 7.000 ευρώ μικτά από τον δήμο Ραφήνας-Πικερμίου, δηλαδή καθαρά περίπου 5.300 ευρώ, με τα οποία πρέπει να πληρώσουμε τα πάντα. Προσπαθεί ο δήμος και κάποιες φορές εξασφαλίζει για εμάς και πρόσθετες χορηγίες. Πέρσι και πρόπερσι υπήρξαν χορηγίες που υπερδιπλασίασαν αυτό το ποσό. Βέβαια, αν υπάρξει κάτι τέτοιο φέτος, θα αξιοποιηθεί για την επόμενη χρονιά, καθώς δεν θα προλάβουμε λόγω της μεγάλης γραφειοκρατίας. Είναι, δε, χαρακτηριστικό ότι για το έργο που κάναμε το 2010 σε μια ανασκαφική περίοδο 45 ημερών, σήμερα θα θέλαμε πάνω από ένα χρόνο», προσθέτει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ως προς τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ανασκαφή, οι οποίες φέρνουν στο προσκήνιο και το θέμα του παλαιοντολογικού πάρκου.

«Για το οποίο δεν έχει γίνει το κρίσιμο βήμα που θα μας επιτρέψει να γίνει το όνειρο πραγματικότητα – προσωπικά για μένα το όνειρο έχει ήδη ηλικία 42 και πλέον ετών», σημειώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής και προσθέτει: «Χρειάζεται προτεραιότητα και συνειδητοποίηση στην ελληνική κοινωνία ότι τέτοια πάρκα δεν υπάρχουν ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ευρώπη. Δεν μπορώ να πω ότι αισθάνομαι αισιόδοξος, καθώς δεν έχω δει τα τελευταία χρόνια αποφασιστικά βήματα. Δηλαδή, δεν αρκεί να το θέλει ο δήμος, δεν αρκεί να το θέλουν κάποιοι άνθρωποι, χρειάζεται να το στηρίξει κατ’ αρχήν και ενεργά η Περιφέρεια. Ακούω ανακοινώσεις της Περιφέρειας για έργα που γίνονται ή θα γίνουν στην Ανατολική Αττική αλλά για παλαιοντολογικό πάρκο και μουσείο Πικερμίου δεν έχω ακούσει απολύτως τίποτε».

«Εδώ και δυο χρόνια έχει ολοκληρωθεί μια προμελέτη, την οποία είχε αναθέσει ο δήμος σε αρχιτεκτονικό γραφείο. Αυτή η μελέτη έχει δοθεί από επιτροπή του δήμου –στην οποία συμμετείχα– στο υπουργείο Πολιτισμού και στην Περιφέρεια. Αλλά πρέπει πρώτα να παρθεί η απόφαση να γίνει, ειδάλλως δεν θα προχωρήσει τίποτα. Δεν ξέρω ποιος θα ενδιαφερθεί να το υλοποιήσει και να εισπράξει το καλό όνομα ότι έκανε αυτό το έργο. Ας μη ξεχνάμε ότι εμείς επαναλαμβάνουμε πρόταση συναδέλφων από το 1901, δηλαδή ηλικίας 117 ετών», καταλήγει ο κ. Θεοδώρου.