Είναι τα κτίσματα που σχετίζονται με την αγροτική και την κτηνοτροφική παραγωγή μνημεία; Αξίζει να προστατευτούν και να συντηρηθούν; Και αν ναι, πώς μπορεί να γίνει αυτό αποτελεσματικά; Και ακόμα, τι ιστορίες μας διηγούνται για τους ανθρώπους, την κοινωνική οργάνωση και τη ζωή της περιόδου στην οποία δημιουργήθηκαν;

Αυτά και αρκετά ακόμα προβλήθηκαν και συζητήθηκαν στην ημερίδα/δημόσια συζήτηση που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 1 Απριλίου 2018 στο θεατρικό μουσείο Ι. Καμπανέλλη στη Νάξο σε συνδιοργάνωση της Monumenta (Πρόγραμμα Τοπικές Κοινωνίες και Μνημεία) και του ΝΟΠΠΑΠΠΠΑ του Δήμου Νάξου, σε συνέχεια της αντίστοιχης ημερίδας που είχε οργανωθεί το καλοκαίρι του 2016 στο Φιλώτι.

Η ημερίδα ξεκίνησε με την ανακεφαλαίωση της συζήτησης από τον αρχαιολόγο δρα Στέλιο Λεκάκη, για τα κτίσματα τής –συνήθως– ανώνυμης λαϊκής χρηστικής αρχιτεκτονικής, που σκοπό είχαν να βελτιώσουν την παραγωγή της υπαίθρου και εγκαταλείπονται με την αλλαγή των μέσων παραγωγής και μεταφοράς, περίπου τη δεκαετία του 1960. Ακολούθησε η τοποθέτηση του Γιάννη Βερώνη που συζήτησε το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας για αυτά τα κτίσματα και το πιθανό μέλλον τους, ως τμημάτων του εναλλακτικού τουριστικού, πολιτιστικού προϊόντος του νησιού. Η ομιλία του πολιτικού μηχανικού Κωνσταντίνου Τουμπακάρη, στη συνέχεια, εστιάστηκε στους ανεμόμυλους και τους υδρόμυλους του νησιού, συζητώντας για σημαντικές τεχνικές και κατασκευαστικές λεπτομέρειες αλλά και τους ανθρώπους πίσω από αυτές. Το πρώτο μέρος της ημερίδας ολοκληρώθηκε με την ομιλία της περιβαλλοντολόγου δρος Κατερίνας Κανακάρη, για την καταγραφή περίπου 3.000 αγροτικών κτισμάτων της Αμοργού, που πραγματοποίησε σε διάστημα 10 μηνών.

Στο δεύτερο μέρος της ημερίδας υπήρξαν δύο παρεμβάσεις από την Περιβαλλοντική Κίνηση Νάξου και τον Απεραθίτικο Πολιτιστικό Σύλλογο «Τα Φανάρια» σχετικά με την οθωμανική Βρύση του Αγά και εκκλησίες στην περιοχή της Απειράνθου. Η μακροσκελής συζήτηση που ακολούθησε στο τρίτο μέρος της ημερίδας ήταν ενδιαφέρουσα και εστιάστηκε στην κατάσταση των μνημείων σήμερα, τις πιθανές λύσεις για την προστασία και την επαναλειτουργία τους αλλά και τις αξίες της κοινωνικής οργάνωσης, που προβάλλουν από τη μελέτη τους και τεκμηριώνουν τη συλλογικότητα και την αλληλοβοήθεια των κατοίκων της υπαίθρου στη Νάξο, ως το πρόσφατο παρελθόν.

Την ημερίδα επιμελήθηκαν και συντόνισαν ο δρ Στέλιος Λεκάκης (Monumenta, Newcastle University) και η δρ Μήνα Δραγούνη (Bournemouth University) και πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος «Co-creating heritage: Bottom up planning for heritage management in rural areas» (AHRC Cultural Value Follow-on Funding Scheme).

Να σημειωθεί ότι με αφορμή τις ημερίδες, έχει ξεκινήσει η συλλογή στοιχείων σχετικά με τα αγροτικά μνημεία της Νάξου. Κάτοικοι και επισκέπτες του νησιού μπορούν να συμπληρώνουν ηλεκτρονικά το ερωτηματολόγιο μέχρι τις 5 Μαΐου 2018, το οποίο θα βοηθήσει τη Monumenta να οργανώσει την έρευνα εντοπισμού και προστασίας τους. Να σημειωθεί τέλος ότι η Monumenta έχει ξεκινήσει πιλοτικά την καταγραφή των αγροτικών κτισμάτων της Νάξου.