Το Μουσείο Μπενάκη, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών–IΤΕ, παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό και διεθνές κοινό μια έκθεση με άγνωστα ρωσικά έργα θρησκευτικής τέχνης από μουσειακές συλλογές, ναούς και μοναστήρια της Ελλάδας. Η έκθεση θα είναι ανοιχτή για το κοινό από τις 13 Δεκεμβρίου 2017, στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού (Κουμπάρη 1), και θα διαρκέσει έως τις 11 Φεβρουαρίου 2018.
Οι πολυάριθμες ρωσικές εικόνες καθώς και τα ποικίλα λειτουργικά σκεύη, άμφια, βιβλία και αντικείμενα ιδιωτικής ευλάβειας που φυλάσσονται σήμερα σε μονές, ναούς και μουσεία στην Ελλάδα συνιστούν σημαντικά, αλλά εν πολλοίς ανεξερεύνητα, τεκμήρια τόσο για την ιστορία της θρησκευτικής τέχνης της Πρώιμης Νεότερης εποχής όσο και για την εξέλιξη των πολιτιστικών επαφών και των πολιτικών σχέσεων της Ρωσίας με τα Βαλκάνια και την Ανατολική Μεσόγειο, από τα μέσα του 16ου έως τις αρχές του 20ού αιώνα.
Η έκθεση περιλαμβάνει πάνω από 60 έργα, τα οποία αντιπροσωπεύουν τις ποικίλες όψεις του φαινομένου, εστιάζοντας στους διαύλους μεταφοράς των θρησκευτικών έργων από τη Ρωσία στην Ελλάδα, και στις διαδικασίες ενσωμάτωσής τους σε ένα καινούργιο εθνο-θρησκευτικό και πολιτισμικό πλαίσιο. Διερευνά τις ιδιαίτερες διαδρομές τους και τις ποικίλες μορφές υποδοχής και υιοθέτησής τους στον ελληνικό χώρο, καθώς και θέματα χρονολόγησης των ρωσικών έργων και απόδοσής τους σε εργαστήρια.
Αυτό το άγνωστο, συναρπαστικό υλικό είχε αποτελέσει το αντικείμενο ενός ερευνητικού προγράμματος που εκπονήθηκε από το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας. Η έκθεση αξιοποιεί τα πορίσματα αυτής της έρευνας συγκεντρώνοντας για πρώτη φορά ρωσικές εικόνες και λατρευτικά αντικείμενα που βρίσκονται διάσπαρτα όχι μόνο σε μουσειακές συλλογές, αλλά και σε μονές και ναούς στους οποίους αφιερώθηκαν ως δωρεές και αναθήματα.
Τα περισσότερα αντικείμενα της έκθεσης προέρχονται από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και παρουσιάζονται για πρώτη φορά. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παραχώρηση έργων από εκκλησιαστικές συλλογές, ναούς και μονές της Ελλάδας.
«Το Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Mουσείο Μυτιλήνης, η μουσειακή συλλογή της Νέας Μονής Χίου, οι Μονές Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου Τρικάλων και Υ.Θ. Πλατυτέρας στην πόλη της Κέρκυρας, μας έκαναν την τιμή να μας εμπιστευτούν τα υψηλής ποιότητας και ιστορικά βαρυσήμαντα αφιερώματα που φυλάσσουν στις συλλογές τους» αναφέρεται χαρακτηριστικά στην ανακοίνωση του Μουσείου. Μαζί τους εκτίθενται και εικόνες που παραμένουν σε χρήση στους ναούς όπου είχαν αρχικά αφιερωθεί: μία εικόνα από το τέμπλο του μητροπολιτικού ναού των Ταξιαρχών στη Χώρα της Τήνου και μία από τις δεσποτικές εικόνες του Αγίου Γεωργίου Πολιτείας στην Καστοριά.
Στην έκθεση συμμετέχουν επίσης με έργα από τη συλλογή τους το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη, το Μουσείο Αντιβουνιώτισσας στην Κέρκυρα, καθώς και το Κοργιαλένειο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Κεφαλονιάς.
Έκδοση
Την έκθεση συνοδεύει έγχρωμη έκδοση 168 σελίδων, η οποία πραγματεύεται εκτός από τα έργα της έκθεσης και ορισμένα σπάνια αντικείμενα από μοναστηριακές συλλογές και ναούς, τα οποία δεν ήταν μεν δυνατόν να μετακινηθούν, ωστόσο κατέστη δυνατή η φωτογράφιση και η μελέτη τους: Η ιστορική και καλλιτεχνική σημασία των ρωσικών έργων που φυλάσσονται στις Μονές Βαρλαάμ και Μεγάλου Μετεώρου, τα αντικείμενα από τις Μονές Παναγίας Τατάρνας και Αγίου Ιωάννου Θεολόγου Πάτμου παρουσιάζονται αναλυτικά στα κείμενα της έκδοσης.
Διεθνές συμπόσιο
Στο πλαίσιο της έκθεσης θα πραγματοποιηθεί Διεθνές Συμπόσιο «Ρωσική εκκλησιαστική τέχνη στην Ορθόδοξη Ανατολή: πολιτική, τέχνη και τεχνολογία» στις 15 και 16 Δεκεμβρίου 2017 (Αμφιθέατρο Μουσείου Μπενάκη, Κουμπάρη 1).
Οι ανακοινώσεις εντάσσονται σε τρεις θεματικές ενότητες:
1. Εικονογραφικές και υφολογικές ιδιαιτερότητες των ρωσικών εικόνων που γνώρισαν διάδοση στην Ελλάδα.
2. Οι επίσημοι και ανεπίσημοι δίαυλοι μεταφοράς θρησκευτικών έργων από τη Ρωσία στην Ελλάδα. Η υποδοχή και οι χρήσεις των ρωσικών εικόνων στο πλαίσιο της δημόσιας και ιδιωτικής λατρείας των Ελλήνων από τον 16ο έως τα τέλη του 19ου αιώνα.
3. Τεχνολογία κατασκευής και συντήρησης ρωσικών εικόνων.
Συντελεστές έκθεσης
Επιμέλεια: Αναστασία Δρανδάκη (επιμελήτρια της Βυζαντινής Συλλογής Neptune Lines, Μουσείο Μπενάκη), Γιουλιάνα Μπόιτσεβα (συνεργαζόμενη ερευνήτρια, Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών – ΙΤΕ).
Βοηθός συντονισμού: Μάρα Βερύκοκου (Μουσείο Μπενάκη). Σχεδιασμός: Παύλος Θανόπουλος (Μουσείο Μπενάκη). Γραφιστικές εφαρμογές: Ντόρα Πικιώνη (Μουσείο Μπενάκη).