Για δώδεκα αιώνες, από το 437 π.Χ. έως και τον 7ο αι. μ.Χ., υπήρξε το μεγάλο μητροπολιτικό κέντρο της ελληνικής αρχαιότητας στη Βόρεια Ελλάδα. Η πρωτοκαθεδρία της Αμφίπολης ήταν αδιαμφισβήτητη στον ελληνικό κόσμο, πολύ πριν δημιουργηθούν άλλες μεγάλες πόλεις στη Μακεδονία. Σήμερα, υπάρχουν πολλά ακόμη να ανακαλύψει κανείς, επισκεπτόμενος αυτήν την αρχαία «μητρόπολη» και τη σύγχρονη εκδοχή της.

Η Αμφίπολη, χτισμένη σε περίοπτη θέση κοντά στη θάλασσα και στις εκβολές του Στρυμόνα, στις παρυφές του δυτικού Παγγαίου, για μια πολύ μεγάλη περίοδο στην αρχαιότητα υπήρξε νευραλγικός ναυτικός κόμβος, λιμάνι και εμπορικός σταθμός, με στρατηγική σημασία. Κατά τους κλασσικούς, μακεδονικούς, ελληνιστικούς, ρωμαϊκούς και βυζαντινούς χρόνους, υπήρξε σημείο διαρκούς αναφοράς, κέντρο σημαντικής οικονομικής, κοινωνικής, εμπορικής, πολιτιστικής ζωής.

Η πρόσφατη ανακάλυψη στο λόφο Καστά είναι ενδεικτική του ειδικού βάρους και της θέσης της Αμφίπολης στον αρχαίο κόσμο, όμως δεν αποτελεί τη μόνη ένδειξη της σπουδαιότητάς της. Ενισχύει και επιβεβαιώνει όσα ήδη είναι γνωστά από τις πηγές, τους μύθους, τις μαρτυρίες, για το βαρύ ιστορικό φορτίο της. Η σημερινή κωμόπολη, με το πλουσιότατο σε εκθέματα, αρχαιολογικό μουσείο της, βρίσκεται στο επίκεντρο μιας εκτεταμένης περιοχής με πολυκύμαντη ιστορική διαδρομή, με ιστορικούς «πρωταγωνιστές» της τον Θουκυδίδη, τον Άγνωνα, τον Βρασίδα και τον Κλέωνα. Τους Μακεδόνες Βασιλείς, τον Φίλιππο Β’ και τον Μέγα Αλέξανδρο, τη σύζυγό του Ρωξάνη και το γιο του, τον Κάσσανδρο, μέχρι και την κατάλυση της Μακεδονίας με τον Ρωμαίο Αιμίλιο Παύλο. Και τον Απόστολο Παύλο, που ακολουθώντας την Εγνατία οδό την επισκέφθηκε το 49 ή 50 μ.Χ., έδρα επισκόπου ως το 692 μ.Χ., με τη Βυζαντινή εποχή να τη διοικούν οι άρχοντες Αλέξιος και Ιωάννης Πριμικίρης και ως τους νεότερους χρόνους και τη «σκοτεινή» ανάμνηση των μαρτυρικών και κατεστραμμένων χωριών της Κορμίστας και των Κερδυλλίων, των θυμάτων της κατοχής και της αντίστασης.

Όπως επίσης διαθέτει και ένα πλήθος από φυσικές ομορφιές, το βαθύ φαράγγι του Αγγίτη, το «Φαράγγι του Ορφέα», με τα μονοπάτια πεζοπορίας, τα εκατοντάδες λαξευμένα σκαλιά που οδηγούν στη γέφυρα η οποία ενώνει τις δύο πλευρές του ποταμού, με τους μακρινούς ποδηλατοδρόμους πλάι στο φαράγγι και πρώτο και κύριο, το απίστευτο σε ομορφιά και γεωλογική αξία Σπήλαιο της Αλιστράτης, ηλικίας τριών εκατομμυρίων ετών, με τους σπάνιους και πυκνούς, σε όλη τη διαδρομή των χιλίων μέτρων του, σταλακτίτες και σταλαγμίτες.

Αυτή την Αμφίπολη, την ένδοξη, την ιστορική, τη μαρτυρική, τη μητρόπολη του αρχαίου κόσμου, την «όαση» του βλέμματος του επισκέπτη, του περιηγητή, που από τα ορεινά της σημεία, από το Παγγαίο, από τα παλιά Κερδύλλια, από το Φαράγγι του Ορφέα, ατενίζει τη «φιδίσια» ροή των δύο ποταμών να διασχίζουν ένα «πέλαγος» πράσινου, φροντισμένες καλλιέργειες και βιότοπους με δενδρώδη και θαμνώδη βλάστηση και με αγριολούλουδα, πριν τα νερά τους σμίξουν με εκείνα της ανοιχτής θάλασσας, θέλησε να αναδείξει η «Ωδή Αμφιπόλεως», που διοργάνωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο, το 1ο Τουριστικό Συμπόσιο Δυτικού Παγγαίου, υπό την αιγίδα του υπουργείου Εσωτερικών (Μακεδονίας-Θράκης) και με συνδιοργάνωση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών. Η υφυπουργός Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά επισκέφθηκε την περιοχή και το συμπόσιο και συνεχάρη τους διοργανωτές της «Ωδής Αμφιπόλεως», οι οποίοι είναι ενεργοί πολίτες, καταγόμενοι από την περιοχή, που ενδιαφέρονται για την ανάδειξή της.

«Έχουν την αγωνία της περιοχής, κατάγονται από τα γύρω χωριά του Δυτικού Παγγαίου και αποφασίσαμε να πάρουμε μαζί μας εκπροσώπους του Τύπου για να δουν από κοντά τις ομορφιές της περιοχής, με εξέχοντα και πρωτεύοντα τον Τύμβο Καστά. Είναι γνωστό το ενδιαφέρον όλης της παγκόσμιας κοινότητας για αυτό το μοναδικό εύρημα, του οποίου η ανασκαφή είναι σε εξέλιξη και προς το παρόν δεν είναι επισκέψιμο. Το ΥΜΑΘ είναι ανοιχτό σε διοργανώσεις σε κάθε περιοχή αρμοδιότητάς του και σε όποιον ζητήσει τη συνδρομή του» δήλωσε η κα Κόλλια-Τσαρουχά.

Και πρόσθεσε: «Να δώσουμε όλες τις πληροφορίες, αναδεικνύοντας αυτούς τους τόπους, που δεν είναι μόνο αρχαιολογικοί, αναφέρονται και στην καθημερινότητα και στη σημερινή εποχή, όμορφοι τόποι ανεκμετάλλευτοι, που χρειάζονται την ιδιωτική πρωτοβουλία και προφανώς την κρατική φροντίδα για να αναδειχθούν και να επιτελέσουν το σκοπό για τον οποίο έγινε και η “Ωδή Αμφιπόλεως”».

«Πρέπει να συγχαρούμε την πρωτοβουλία της “Ωδής Αμφίπολεως”, πιστεύουμε, ότι είναι από τους λίγους τρόπους ο επισκέπτης να έρχεται σε επαφή με τα μνημεία, να τα αγαπήσει και να τα κάνει κτήμα του» πρόσθεσε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Πηνελόπη Μάλαμα.

Από την πλευρά του, ο πρόεδρος του Συμποσίου Δημήτρης Γαρούφας ανέφερε τους λόγους, για τους οποίους συστάθηκε η πρωτοβουλία, μετά την αποκάλυψη του Τύμβου Καστά.

«Η ανασκαφή απασχόλησε την παγκόσμια επικαιρότητα το 2014 και από την αγωνία μας για την περιοχή αποφασίσαμε να δραστηριοποιηθούμε και να διοργανώσαμε αυτό το συμπόσιο, με στόχο την ολιστική και πρότυπη ανάπτυξη της περιοχής. Θέλουμε επισκέπτες που θα μένουν στην περιοχή για διάστημα ικανό να δουν όλα αυτά που προσφέρει, τα πολλά συγκριτικά πλεονεκτήματα και τις ομορφιές της» τόνισε ο κ. Γαρούφας και συνέχισε: «Θέλουμε η Αμφίπολη να ξαναγίνει περίβλεπτος, όπως ήταν, ως ένα διεθνές πολιτιστικό κέντρο με εκδηλώσεις υπερεθνικής εμβέλειας, διότι σε δεδομένη χρονική στιγμή εξέφρασε το πνεύμα του Οικουμενικού Ελληνισμού και αυτό το πνεύμα πρέπει να εκφράζει και στο μέλλον ως ένα πρότυπο πολιτιστικό κέντρο».

Από τον Θουκυδίδη στον Απόστολο Παύλο

Ίσως, δεν είναι πολύ γνωστό, αλλά ήταν, μάλλον, μια… πολεμική αποτυχία στην Αμφίπολη του ναυτικού διοικητή του αθηναϊκού στόλου στη Θάσο, του Θουκυδίδη, που χάρισε στην ανθρωπότητα τον θεμελιωτή της σύγχρονης ιστορίας και τον πιο λαμπρό αναλυτή στρατηγικής της αρχαιότητας, τα κείμενα του οποίου σήμερα διδάσκονται σε όλα τα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και τις ακαδημίες στον κόσμο.

«Ο Θουκυδίδης, εξόριστος στην Αμφίπολη –μετά την αναίμακτη εισβολή του Σπαρτιάτη στρατηγού Βρασίδα στην Αμφίπολη, την οποία ως διοικητής του αθηναϊκού στόλου στη Θάσο απέτυχε να αποτρέψει– αφιερώθηκε στη συγγραφή για είκοσι χρόνια, μάλλον αυτή ήταν η αφορμή για να γίνει ιστορικός, χαρίζοντάς μας την ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου» λέει ο κ. Γαρούφας και συνεχίζει: «Η κατάκτηση από τον Βρασίδα έγινε το 424 π.Χ. και το 422 π.Χ. ο ίδιος τέθηκε επικεφαλής εκατόν πενήντα μόνο ανδρών και απέκρουσε, στην ιστορική Μάχη της Αμφίπολης, τον Κλέωνα και τους Αθηναίους που διεκδίκησαν εκ νέου την πόλη, αν και οι δύο στρατηγοί το πλήρωσαν με τη ζωή τους. “Πρέπει ο πρώτος, να μην είναι πρώτος μόνο στα λόγια, αλλά και στα έργα” είχε πει τότε ο Βρασίδας μπαίνοντας μπροστά από τους πολεμιστές του και στέλνοντας ένα διαχρονικό μήνυμα για τις ευθύνες των αρχόντων».

Οι Αμφιπολίτες απέφυγαν να μπουν ξανά κάτω από τα «φτερά» της Αθήνας και προτίμησαν μια αυτόνομη πορεία, ενώ ο μόνος που επέτρεψαν να ταφεί εντός των τειχών της ήταν ο Σπαρτιάτης Βρασίδας. Μια ασημένια λειψανοθήκη (τεφροδόχος), που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αμφίπολης και η οποία βρέθηκε μέσα σε αρχαίο τάφο στα θεμέλια του μουσείου κατά τη φάση της κατασκευής του, έχει όλα τα χαρακτηριστικά που οδηγούν στη «σύνδεση» της με αυτή την πληροφορία του Θουκυδίδη για το θάνατο του Βρασίδα και την ταφή του εντός των τειχών της Αμφίπολης.

«Η χρονολόγηση ταιριάζει με αυτόν τον τάφο και ενισχύει αυτή την εκδοχή, που προκύπτει από γραπτή μαρτυρία. Μέσα στον τάφο βρέθηκαν μια ασημένια λάρνακα, ένα χρυσό στεφάνι και καμένα οστά που ανήκουν σε άντρα… να σημειωθεί ότι τα νεκροταφεία της αρχαίας Αμφίπολης είναι όλα εκτός των τειχών της, έχουν ανασκαφεί μέχρι σήμερα πάνω από 1.500 τάφοι διαφόρων τύπων», λέει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Πηνελόπη Μάλαμα.

Το Γυμνάσιο της Αμφίπολης

Η περιήγηση στο αρχαίο «Γυμνάσιο», το οποίο έχει αποκαλυφθεί στο μεγαλύτερο μέρος του, πείθει τον επισκέπτη για την αίγλη που γνώριζε η περιοχή. Είναι το μοναδικό που αποκαλύφθηκε στη Βόρεια Ελλάδα. Χρονολογείται από τον 4ο αι. π.Χ. και λειτούργησε τουλάχιστον ως τον 1ο αι. π.Χ.

Ήταν ένας χώρος προετοιμασίας, εκγύμνασης, όχι αγώνων, των νέων, των εφήβων της εποχής. Με κανόνες, με νόμους, με υποχρεώσεις, με καθήκοντα, με πειθαρχία, με στόχους, όπως αποδεικνύεται από την πολύτιμη μαρμάρινη στήλη, τον περίφημο «Εφηβαρχικό Νόμο», που αποκαλύφθηκε εκεί και δημοσιεύθηκε το 2015 από την αρχαιολόγο, Καλλιόπη Λαζαρίδου και την Αρχαιολογική Εταιρεία που χρηματοδότησε τις ανασκαφές.

Περιείχε οδηγίες προς τους εφήβους αλλά και τα καθήκοντα και τις υποχρεώσεις του Εφήβαρχου. Ταυτόχρονα, όμως ο Εφηβαρχικός Νόμος δίνει πολλά στοιχεία για την τοπογραφία της αρχαίας Αμφίπολης, μας πληροφορεί για την ύπαρξη αρχαίας αγοράς, εργαστηρίων, αρχαίου Θεάτρου. Ψηλά, βρισκόταν η παλαίστρα με το αίθριο στο κέντρο και γύρω γύρω δωμάτια που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των αθλητών. Πάνω σε ημικύκλια, με λείες πήλινες πλάκες, προπονούνταν οι νεαροί αθλητές στο άθλημα της πάλης, κοντά είναι και ο «ξυστός» δρόμος, πιο πέρα η παραδρομίδα, ο βωμός, οι δεξαμενές και ο κτιστός αγωγός. Εικάζεται ότι ένα πολύ μεγάλο κομμάτι του ξυστού δρόμου συνεχίζεται και έξω από τη σημερινή περίφραξη και ήδη έχουν ήδη ολοκληρωθεί οι διαδικασίες απαλλοτρίωσης του όμορου αγροτεμαχίου, προκειμένου να προχωρήσει η ανασκαφή, όπως μας πληροφορεί η κα Πηνελόπη Μάλαμα.

Σύμφωνα με τις γραπτές πηγές η Αμφίπολη διέθετε και Θέατρο, καθώς στοιχεία και ευρήματα από το αρχαίο Γυμνάσιο οδηγούν στο συμπέρασμα ότι το Θέατρο βρισκόταν πολύ κοντά. Φέτος αναμένεται να γίνει γεωφυσική έρευνα από την ομάδα του ΑΠΘ και διερευνητικές τομές από την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων στη θέση που εικάζεται ότι πρέπει να βρίσκεται θαμμένο.

Για τον τύμβο του λόφου Καστά, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. «Είναι Μακεδονικού τύπου» λέει η κα Μάλαμα και συνεχίζει: «Πρόκειται για το μεγαλύτερο ταφικό συγκρότημα στην Αμφίπολη, με 25 μέτρα μήκος, τρεις χώρους, το αμέσως μεγαλύτερο προηγούμενο στην περιοχή της Αμφίπολης είναι ο Μακεδονικός τάφος Α’ του οποίου το ολικό μήκος είναι 11,30 μέτρα». Το μνημείο είναι σκεπασμένο από παντού με πλαστικό κάλυμμα, το ίδιο και ο περίβολος έτσι ώστε να μην είναι εκτεθειμένα στη βροχή και στον ήλιο. Απαγορεύεται αυστηρά η είσοδος στον τύμβο, λόγω της εργοταξιακής του κατάστασης και προκειμένου οι μελετητές να κάνουν απερίσπαστοι το έργο τους. Όλοι, ανυπομονούν, όχι μόνο Έλληνες, αλλά και ξένοι επισκέπτες, πότε ο τύμβος θα γίνει επισκέψιμος. «Ελπίζω να τα ξαναπούμε σε ένα χρόνο…» λέει η κα Μάλαμα.

Σε όλη τη διάρκεια της ιστορία της, από την ίδρυσή της, η Αμφίπολη έπαιζε έναν ιδιαίτερα σημαντικό, κομβικό ρόλο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Οι ανασκαφές στο λόφο του τύμβου Καστά, από το 2012 μέχρι το 2014, από την αρχαιολόγο Αικατερίνη Περιστέρη, ήρθαν να προστεθούν σε εκτεταμένο ανασκαφικό έργο προηγούμενων περιόδων υπό τον αρχαιολόγο Δημήτριο Λαζαρίδη και τους συνεργάτες του, το οποίο απέδωσε πλήθος ευρημάτων, και να αναθερμάνουν το ενδιαφέρον για την Αμφίπολη. Να αναδείξουν με τον πιο λαμπρό τρόπο στα μάτια της σύγχρονης ανθρωπότητας, τους λόγους για τους οποίους, οι Έλληνες της αρχαιότητας την επέλεξαν για να αφήσουν πάνω της πολύτιμα στοιχεία της ύπαρξής τους, το βαρύ πολιτιστικό τους ίχνος.

«Η περιοχή της Αμφίπολης κατοικήθηκε από τους προϊστορικούς χρόνους. Γύρω στα 650 π.Χ. χρονολογείται η εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων αποίκων στην περιοχή και στην ανατολική όχθη του ποταμού, στην Ηιόνα, που έγινε αργότερα το λιμάνι της αρχαίας Αμφίπολης. Η Αμφίπολη ιδρύθηκε το 437 π.Χ. από τους Αθηναίους στη θέση προϋπάρχοντος οικισμού με το όνομα “Εννέα Οδοί”» πληροφορεί η κα Μάλαμα.

Αθηναίοι, Σπαρτιάτες, Μακεδόνες της απέδωσαν ύψιστη σημασία για τη στρατηγική της θέση, αγωνίστηκαν να τη θέσουν υπό τον έλεγχό τους, τη χρησιμοποίησαν ως λιμάνι, για το μάρμαρο της Θάσου, για τα χρυσά του Παγγαίου, για τα πλούσια εμπορεύματα και ως εφαλτήριο πολεμικών επιχειρήσεων. Από το 357 π.Χ. που την κατέλαβε ο Φίλιππος Β’ αρχίζει η περίοδος της μεγάλης ακμής της. Από την Αμφίπολη ξεκίνησε η μακεδονική εφόρμηση προς την Ανατολή γιατί ήταν εδώ η έδρα του μακεδονικού στόλου. Στην Αμφίπολη παρέμειναν εξόριστοι για δεκατρία χρόνια η σύζυγος του Μ. Αλέξανδρου, Ρωξάνη, και ο γιος του, Αλέξανδρος Δ’, μέχρι που, όπως εικάζεται, δολοφονήθηκαν από τον Κάσσανδρο.

Στην Αμφίπολη παίχθηκε η τελευταία πράξη της ιστορίας της αρχαίας Μακεδονίας με την εξορία του τελευταίου βασιλιά της, του Περσέα, μετά την ήττα του στην Πύδνα από τον Ρωμαίο στρατηγό Αιμίλιο Παύλο. Χρόνια μετά, στην Αμφίπολη διέμεινε αποδεδειγμένα ο Απόστολος Παύλος, επισκεπτόμενος τους Φιλίππους και μεταφέροντας στους Έλληνες το μήνυμα του Χριστιανισμού. Οι πέντε παλαιοχριστιανικές εκκλησίες στην ακρόπολη της Αμφίπολης, οι πέντε άγιοι προστάτες της περιοχής, μαρτυρούν ακριβώς τη μεγάλη επιρροή του χριστιανισμού στην περιοχή κατά τη διάρκεια του Βυζαντίου.

Την πλούσια ιστορία της μαρτυρούν οι πάμπολλες αρχαίες επιγραφές, τα μνημεία, τα λαμπρά οικοδομήματα του παρελθόντος, όπως τα αρχαία τείχη, το Μακρόν Τείχος, μήκους 7.500 μέτρων, με ύψος ως και 7,30 μέτρων σε σημεία του που διασώζονται, και το εσωτερικό τείχος της ακρόπολης, μήκους 2.200 μέτρων, που περιβάλλει τις πέντε παλαιοχριστιανικές βασιλικές. Φτιάχτηκαν, προσθετικά, σε διάφορες περιόδους από την Κλασική και τη Μακεδονική εποχή και αργότερα.

Υπήρχαν έξι Πύλες της πόλης, η πρώτη διασωζόμενη Ξύλινη Γέφυρα, το Γυμνάσιο που αποκαλύφθηκε, το Θέατρο που ακόμη κρατά κρυμμένα μέσα στη γη τα μυστικά του, ο περίφημος Λέων της Αμφίπολης, επιβλητικός πάνω στο σημερινό βάθρο του –έστω κι εάν μετά τις πρόσφατες ανασκαφές εικάζεται ότι κατά την αρχαιότητα «κατόπτευε» την περιοχή από άλλη θέση– το μεγαλειώδες ταφικό συγκρότημα του λόφου Καστά με τον μεγαλειώδη περίβολο από πωρόλιθο και λευκό μάρμαρο, τις Σφίγγες στην Πύλη, τις Καρυάτιδες, τα ψηφιδωτά με τις εκλεπτυσμένες παραστάσεις και ακόμη όσα άλλα κρατούν μυστικά επτασφράγιστα, παγιδευμένα στη σκόνη του χρόνου και προσκαλούν τις επόμενες γενιές να τα ανακαλύψουν. Όμως, εντυπωσιακά είναι και άλλα νεότερα ίχνη πολιτισμού, οι πέντε παλαιοχριστιανικές εκκλησίες στην ακρόπολή της, οι παραδοσιακοί οικισμοί, το εκθαμβωτικό σε ομορφιά Σπήλαιο Αλιστράτης.

Τα μαρτυρικά χωριά του Στρυμόνα

Η νεότερη εποχή έχει επίσης αφήσει τα σημάδια της στην ελληνική ιστορία. Τα ερείπια των Κερδυλλίων, με μόνο το παλιό σχολείο να εξέχει ερειπωμένο πάνω από τους ξεθεμελιωμένους οικισμούς, η Κορμίστα που πλήρωσε με το αίμα των κατοίκων της σε δύο ταραγμένες περιόδους κατά τον Α’ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τα ορεινά Πάνω και Κάτω Κερδύλλια πλήρωσαν αντίστοιχα με 120 και 80 αθώους νεκρούς τη ναζιστική κτηνωδία. Για μια πληροφορία που δεν θέλησαν να δώσουν στις κατοχικές αρχές, για τη δραστηριοποίηση μιας αντιστασιακής ομάδας που είχε αφαιρέσει οπλισμό από αστυνομικά τμήματα, μετά από μεθόδευση, κυκλώθηκαν από τους Γερμανούς στις 17.10.1941 και στήθηκαν στον τοίχο, όλοι, ηλικίας από 15 ως 60 χρονών. Εκτελέστηκαν όλοι και ο Γερμανός αξιωματικός περνούσε από πάνω τους και έριχνε τη χαριστική βολή στο κεφάλι, για να βεβαιωθεί ότι δεν θα επιζούσε κανείς.

«Ένας πατέρας σήκωσε το παιδί του στα χέρια, ανάσαινε ακόμη, αλλά ο στρατιώτης το αποτελείωσε πυροβολώντας το επιτόπου εκεί στην αγκαλιά του πατέρα» λέει ο Κώστας Ψαρράς, απόγονος επιζώντος. «Δεν έμεινε τίποτε όρθιο, έβαλαν φωτιά, όσοι λίγοι επέζησαν εγκατέλειψαν τους δύο οικισμούς. Είναι το πρώτο στην Ελλάδα και δεύτερο στην Ευρώπη, μαρτυρικό χωριό της ναζιστικής κατοχής, που δεν κατοικήθηκε ξανά» προσθέτει. Από το χωριό διασώθηκε μόνο η εκκλησία που στη συνέχεια κάηκε και ανακατασκευάστηκε και δεσπόζει στην κορυφή του παλιού οικισμού.

Όμως, η ματωμένη ιστορία της περιοχής κατά την τριπλή κατοχή δεν τελειώνει εκεί. Το όριο ήταν ο Στρυμόνας. Από τη μια Γερμανοί, από την άλλη Βούλγαροι. Η Κορμίστα έπεσε θύμα των δεύτερων. 103 άτομα, κάτοικοί της, εκτελέστηκαν με πολυβόλο, επειδή θεωρήθηκε υπεύθυνο το χωριό για το αντιστασιακό κίνημα που δρούσε στην περιοχή. Η σφαγή είχε ξεκινήσει τις προηγούμενες ημέρες από τη Χωριστή και το Δοξάτο Δράμας, καθώς είχε σημειωθεί εκεί η πρώτη εξέγερση κατά του πανίσχυρου άξονα, πριν υπάρξει οπουδήποτε αλλού στην Ευρώπη. Οι Βούλγαροι κατακτητές έφτασαν στην Κορμίστα λίγες μέρες μετά, πληροφορούμενοι από έναν καταδότη για την ανάμιξη του χωριού στην εξέγερση, αν και δεν υπήρχε κάποια ένδειξη για αυτό, και ακολούθησε η σφαγή.

Στο κοινοτικό κατάστημα της Κορμίστας έχει γίνει δραματοποιημένη αναπαράσταση της σφαγής της Κορμίστας, που σημειωτέον είχε πληρώσει βαρύ φόρο αίματος και κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο όταν όμηροι κάτοικοί της οδηγήθηκαν στα σύνορα Βουλγαρίας και Ρουμανίας και πέθαναν σε καταναγκαστικά έργα. «Σώθηκε μόνο ένας, που καθώς παντρεύτηκε με την κόρη του επιστάτη κατάφερε να διαφύγει στην Αμερική και από εκεί ξαναγύρισε στο χωριό για να τα διηγηθεί…» αφηγείται ο κοινοτάρχης της Κορμίστας, Χαράλαμπος Μπουραζάνης.

Η Πρώτη Σερρών και το Χαγιάτι Λαδιά

Αυτά τα «ίχνη» του παρελθόντος, άγνωστα σε πολλούς, αλλά απολύτως υπαρκτά, κάνουν την περιοχή του Δυτικού Παγγαίου θελκτική για την ιστορία της. Όμως δεν υπολείπεται και σε πιο πρόσφατη ιστορική προσφορά. Άλλωστε, σε αυτή την περιοχή βρίσκεται και η Πρώτη Σερρών, η γενέτειρα του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο οποίος σημάδεψε τη νεότερη ιστορία της χώρας. Ο ανδριάντας του δεσπόζει στην πλατεία, το πατρικό του σπίτι φιλοξενεί προσωπογραφίες του αφιερωμένες από διάσημους Έλληνες ζωγράφους και φωτογραφίες από την πολιτική του διαδρομή, τις συναντήσεις με μεγάλους ξένους ηγέτες της εποχής του, αλλά και από οικογενειακές στιγμές σε όλη τη διάρκεια του βίου του.

Στην Πρώτη Σερρών, όμως, βρίσκεται και ένα εκπληκτικό δείγμα παραδοσιακής οικίας, των αρχών του περασμένου αιώνα. Το «Χαγιάτι Λαδιά», νεότερης μακεδονικής αρχιτεκτονικής, είναι πάντα ανοιχτό στον επισκέπτη και προσφέρει μια μοναδική θέαση για τον τρόπο ζωής των κατοίκων της Πρώτης εκείνη την εποχή.

Στο εσωτερικό του μπορεί κανείς να δει, τα παραδοσιακά εργαλεία για την επεξεργασία του καπνού, ο οποίος ήταν και ένα από τα κύρια προϊόντα της περιοχής, βελόνες, σπάγκους, ξύλινους κάδους για ποτιστήρια, τα λιτά αλλά καλοφροντισμένα έπιπλα του νοικοκυριού, τις ξυλόγλυπτες πόρτες που φανέρωναν την καλαισθησία, τα λίγα γανωμένα δοχεία και τα χειροποίητα υφαντά, τα κιλίμια, μέχρι και… προικοσύμφωνα όπου αναλυτικά καταγράφεται αναλυτικά, καθαρά και με καλλιτεχνικά γράμματα, τι έπαιρνε για προίκα το κορίτσι της παντρειάς… Το λιθόστρωτο της αυλής διατηρείται όπως εκείνη την εποχή, άγριο, χωρίς καμία περαιτέρω παρέμβαση.

«Πήραμε απόφαση να κρατήσουμε έτσι, χωρίς καμία παρέμβαση το πατρικό μας σπίτι, να το διατηρήσουμε. Το σπίτι το ανοίγω πάντοτε, ό,τι ώρα και να είναι, όταν με φωνάξουν, δεν υπάρχει περίπτωση να μην το δει ο επισκέπτης της περιοχής. Προς το παρόν, σχολεία της περιοχής το επισκέπτονται και το βλέπουν για να πάρουν μαζί τους μια ανάμνηση εκείνης της εποχής» λέει η Βάσια Λαδιά, απόγονος του ιδιοκτήτη της κατοικίας.

Το «Σπήλαιο της Αλιστράτης» και το «Φαράγγι του Ορφέα»

Η βαριά ιστορία της περιοχής εκτείνεται σε βάθος τριών χιλιάδων χρόνων. Η βαθιά, της όμως, γεωλογική ιστορία ξεπερνά τα τρία εκατομμύρια χρόνια. Τότε χρονολογείται η γέννηση του θαυμάσιου «Σπηλαίου της Αλιστράτης», ενός χιλιομέτρου απίστευτα όμορφης διαδρομής, ανάμεσα σε σταλακτίτες και σταλαγμίτες, σε βάθος 60 μέτρων. Η θερμοκρασία σταθερή χειμώνα-καλοκαίρι στους 18 βαθμούς, η υγρασία υψηλή, σε αυτήν άλλωστε οφείλεται ο πλούσιος σταλακτιτικός και σταλαγμιτικός διάκοσμος. Φιλοξενεί από τους πιο σπάνιους γεωλογικούς σχηματισμούς που βρέθηκαν σε σπήλαιο, με πιο εκπληκτική ατραξιόν τους «εκκεντρίτες», σταλαγμιτικούς σχηματισμούς που μοιάζουν με χνούδι και δημιουργούνται εξαιτίας της διαφυγής προς πολλές κατευθύνσεις του σταλαγμιτικού υλικού.

Το σπήλαιο αξιοποιήθηκε το 1998 με χρήση και ευρωπαϊκών πόρων και σήμερα εξάγει τεχνογνωσία σε άλλα σπήλαια του εξωτερικού. Μοναδική παραφωνία στην τελειότητα της αξιοποίησής του το ασανσέρ στο τέλος της διαδρομής του, το οποίο οδηγεί στην επιφάνεια της γης σε δύο λεπτά, που είναι κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από ίνοξ και το οποίο δεν λειτούργησε ποτέ. Κόστισε εκατό εκατομμύρια δραχμές, αλλά «κόπηκε» από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, που αποφάσισε ότι ίσως θα είχε επιπτώσεις στο Σπήλαιο. Εναλλακτική λύση δεν αναζητήθηκε και απλώς υπάρχει εκεί μπροστά από μια κατολίσθηση δέκα περίπου μέτρων, πίσω από την οποία βρίσκονται η συνέχεια της διαδρομής, που δεν έχει ακόμη διανοιχθεί. «Εναπόκειται σε επόμενες γενιές να αποφασίσουν αν θα το αξιοποιήσουν, ωστόσο θεωρείται ότι διαδρομή ενός χιλιομέτρου είναι αρκετή για τον επισκέπτη να δει και να θαυμάσει τους γεωλογικούς σχηματισμούς» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Νίκος Καρτάλης.

Ο οικονομολόγος Νίκος Καρτάλης είναι μέλος της εταιρείας αξιοποίησης του Σπηλαίου, με μετόχους το δήμο Ζίχνης και την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας. Είναι αυτός που ξεναγεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ στο σπήλαιο και τονίζει ότι στόχος δεν είναι μόνο η επισκεψιμότητα, αλλά κυρίως η διατήρηση του Σπηλαίου, καθώς και η παράδοσή του στις επόμενες γενιές σε ενεργή κατάσταση, καθώς η φύση συνεχίζει να κάνει αργά, αλλά σταθερά, τη δουλειά της.

«Κάθε σταγόνα νερού από την επιφάνεια του εδάφους κάνει να φτάσει στο σπήλαιο σαράντα μέρες. Όταν βρέχει συχνά, γίνεται με μεγαλύτερη ένταση. Μια σταγόνα σταλακτιτικού υλικού απαιτεί από τριάντα ως πενήντα χρόνια… Το σπήλαιο κάνει ό,τι ο άνθρωπος, που εκπνέει διοξείδιο του άνθρακα. Αν η περιεκτικότητα του σπηλαίου επιβαρυνθεί, τότε επιβραδύνεται η ανάπτυξή του για αυτό το λόγο έχουμε μετρητές. Εκτιμούμε ότι μπορούμε να φιλοξενούμε και να ξεναγούμε έως 1.000 άτομα τη μέρα, όχι παραπάνω. Το Σπήλαιο της Αλιστράτης έχει μέχρι στιγμής 45.000 επισκέπτες το χρόνο, είχε φτάσει προ κρίσης και τους 85.000» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Καρτάλης, ο οποίος επιφυλάσσει ακόμα μία έκπληξη στη συνέχεια.

Οδηγεί το ΑΠΕ-ΜΠΕ στο «Φαράγγι του Ορφέα», ούτε εκατό μέτρα μακριά από το Σπήλαιο. Μετά τις γραμμές του τρένου, αποκαλύπτεται μια ασύλληπτη ομορφιά. Βαθιά στη χαράδρα, ο Αγγίτης συνεχίζει τη μακριά του πορεία, που ξεκινά από πιο πάνω, από το Σπήλαιο του Αγγίτη, στη Δράμα. Η πεζογέφυρα ενώνει τις δύο πλευρές του. Πεντέμισι χιλιόμετρα ποδηλατόδρομος κατά μήκος του φαραγγιού είναι αρκετός για να απολαύσει κανείς αυτό το θαύμα της φύσης. Δύο χιλιόμετρα πεζοπορία σε μονοπάτι από την άλλη πλευρά. Παλιά στο ποτάμι γινόταν και ράφτινγκ, εγκαταλείφθηκε στη συνέχεια.

Το 1ο Τουριστικό Συμπόσιο Δυτικού Παγγαίου

Η «Ωδή Αμφίπολης» ξεκίνησε ως πρωτοβουλία ομάδας ενεργών πολιτών που κατάγονται από την περιοχή για να αρχίσει μια ουσιαστική συζήτηση μεταξύ των κατοίκων αλλά και μεταξύ αρμοδίων φορέων για το πώς μπορεί να υπάρχει μια πρότυπη ανάπτυξη της περιοχής, με επίκεντρο την Αμφίπολη, με αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της ευρύτερης περιοχής (αρχαία Αμφίπολη, ποτάμια Στρυμόνας και Αγγίτης, Παγγαίο, λιμάνι Αμφίπολης, μοναδικά τοπία, σπήλαιο Αλιστράτης, κ.λπ.), συμβατή με την ιστορία και τα μνημεία της περιοχής και με το πανέμορφο φυσικό περιβάλλον.

Ταυτόχρονα, στόχος είναι η Αμφίπολη να συνδεθεί με Πανεπιστήμια – ήδη το ΠΑΜΑΚ εκδήλωσε ενδιαφέρον να γίνονται στην Αμφίπολη θερινά μαθήματα του Τμήματος Διεθνών Σπουδών, με ανάλυση της ρεαλιστικής θεωρίας ανάλυσης των ιστορικών γεγονότων, που πρώτος παρουσίασε ο Θουκυδίδης – και με στόχο επίσης τη δημιουργία των αναγκαίων υποδομών, ώστε να λειτουργεί ως ένα πολιτιστικό κέντρο διεθνούς εμβέλειας, εκφράζοντας τις αρχές του οικουμενικού Ελληνισμού.

Το συμπόσιο ολοκληρώθηκε με την παρουσίαση των συμπερασμάτων, ενώ η Μαρία Κόλλια-Τσαρουχά και η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας δήλωσαν ότι περιμένουν τις προτάσεις για να τις επεξεργαστούν και να τις προωθήσουν ώστε να μπουν σε τροχιά υλοποίησης.