Ναυάγια, καταποντισμένοι αρχαίοι οικισμοί και λιμένες, ακόμα και βυθισμένα αεροσκάφη, είναι τα πεδία έρευνας της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ), που είναι μια ειδική περιφερειακή υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, μοναδική σε όλη την επικράτεια. Με αρμοδιότητα τη διάσωση και ανάδειξη της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας, η ΕΕΑ έχει δύσκολο έργο να φέρει σε πέρας. Συγχρόνως όμως και πολύ γοητευτικό.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ επισκέφτηκε το κεντρικό κτίριο της ΕΕΑ στην Αθήνα και συνομίλησε με την Έφορο, δρα Αγγελική Σίμωσι για τις ενάλιες έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη, τα υποβρύχια μουσεία, που καλώς εχόντων των πραγμάτων θα «ανοίξουν» φέτος το καλοκαίρι, το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στο ΣΙΛΟ του Πειραιά, με εγκεκριμένες μελέτες, που όμως καθυστερούν να υλοποιηθούν.
Επίσης, περιηγήθηκε στα εργαστήρια συντήρησης της ΕΕΑ, όπου εξειδικευμένο προσωπικό φροντίζει τις ενάλιες αρχαιότητες, οι οποίες αλιεύτηκαν, συνήθως κυριολεκτικά, από το βυθό της θάλασσας. Οι εργασίες συντήρησης απαιτούν ιδιαίτερες γνώσεις, προσοχή στη λεπτομέρεια και πολλή υπομονή. «Από τον χώρο της έρευνας ως την είσοδό τους σε δεξαμενές αφαλάτωσης, τα αντικείμενα πρέπει να παραμένουν υγρά. Η αφαλάτωση είναι μια από τις πιο σημαντικές και ταυτόχρονα από τις πιο χρονοβόρες διαδικασίες που πραγματοποιούνται στα ενάλια ευρήματα. Το λιγότερο που μπορεί να μείνουν στο στάδιο αυτό –συχνά ταυτόχρονα με έναν πρώτο μηχανικό καθαρισμό– είναι ένα έτος. Ο χρόνος πάντως ποικίλλει ανάλογα με το υλικό, το μέγεθος και το είδος των επικαθίσεων», πληροφόρησαν οι συντηρητές της ΕΕΑ.
Το ΑΠΕ-ΜΠΕ είχε επίσης την τύχη να «γνωρίσει» από κοντά μερικά από τα πιο σημαντικά έργα που έχουν συντηρηθεί και βρίσκονται στις αποθήκες της Εφορείας. Όπως ο έφιππος θωρακοφόρος, ένα εξαιρετικής τέχνης χάλκινο άγαλμα της Ύστερης Ελληνιστικής περιόδου, που βρέθηκε μεταξύ Κω και Καλύμνου, ή ο νεανίας της Κύθνου, επίσης χάλκινο άγαλμα, του τέλους του 4ου αιώνα π.Χ., που απεικονίζει αθλητή, μάλλον δισκοβόλο. Ψαρεύτηκε από 450 μ. βάθος στο στενό Άνδρου-Κύθνου, ενώ δίπλα του εντοπίστηκε, με βαθυσκάφος, ναυάγιο πλοίου της ίδιας περιόδου που πιθανότατα το μετέφερε. Αν και δεν σώζεται ακέραιο (λείπουν το κεφάλι, το ένα χέρι, τμήμα του μηρού), το έργο είναι πολύ σημαντικό. Γι’ αυτό και έχει γυρίσει τον κόσμο.
«Έχει συμμετάσχει στην έκθεση “Ισχύς και Πάθος” που πραγματοποιήθηκε στο Παλάτσο Στρότσι στη Φλωρεντία, στο Μουσείο Γκετί στο Λος Άντζελες και στην Εθνική Πινακοθήκη στην Ουάσινγκτον, καθώς και στην έκθεση “Ναυτίλος” στις Βρυξέλλες. Τώρα, ετοιμάζεται να πάει στο Τόκιο, στις εκθέσεις που θα γίνουν στην Ιαπωνία με τίτλο “Ταξίδι στη Χώρα των Αθανάτων”», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κα Σίμωσι. Το έργο, που ανήκει στη συλλογή της ΕΕΑ, δεν έχει παρουσιαστεί ακόμα στην Ελλάδα. Το πολυπόθητο Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων θα είναι η μόνιμη «κατοικία» του, αρκεί να δημιουργηθεί.
«Η ΕΕΑ, από το 2010, έδωσε τουλάχιστον 2.000 μουσειογραφικά δελτία για τα εκθέματα, ενώ προσπάθησε να δώσει στοιχεία και για τον τρόπο έκθεσής τους. Έγινε η παραχώρηση του ΣΙΛΟ του Πειραιά, ακολούθησε διεθνής αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με πρώτο βραβείο σε Έλληνες αρχιτέκτονες και δόθηκε στη δημοσιότητα το πώς θα μπορούσε να είναι το μουσείο. Κι εκεί σταμάτησε… Εμείς, σαν υπηρεσία, το προβάλλουμε παντού, σε συνέδρια, στα «Ποσειδώνια», στις Πολιτιστικές Ημέρες του Πειραιά. Δίνουμε έμφαση, μήπως βρεθεί χρηματοδότηση», εξήγησε η κα Σίμωσι σε ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ για την καθυστέρηση του μουσείου που, όταν ιδρυθεί, θα αποτελέσει ένα από τα σημαντικότερα στον κόσμο.
Ναυάγιο Αντικυθήρων
Ακολούθησαν αρχαιότητες από τις πρόσφατες έρευνες στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων που πραγματοποιούνται από το 2013 σε συνεργασία με το Ωκεανογραφικό Ινστιτούτο της Μασαχουσέτης Woodshole, υπό τον Μπρένταν Φόλεϊ. Η νέα ερευνητική περίοδος ξεκινά σε λίγες ημέρες. «Η έρευνα θα συνεχιστεί και φέτος σε δύο περιόδους και ελπίζουμε σε ακόμα καλύτερα αποτελέσματα», πληροφόρησε η Έφορος. Μεταξύ των ευρημάτων που είδαμε από την έρευνα του 2014 ήταν το χάλκινο δόρυ με τον σαυρωτήρα του (δηλαδή, το κάτω μέρος που στηριζόταν στη γη). «Το δόρυ είναι συμπαγές, πάρα πολύ βαρύ, δεν θα μπορούσε να είναι οπλικό εργαλείο και να το σηκώνει πολεμιστής, γι’ αυτό πιστεύουμε ότι ανήκε σε άγαλμα», εξήγησε.
Την προσοχή μας τράβηξε ένα λίθινο αντικείμενο, με 12 οπές σε κανονική σειρά στη μια πλευρά και τμήμα κολλημένης οργανικής ύλης στο εσωτερικό της άλλης. «Ανελκύστηκε το 2015. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις του κ. Μουσά, υπάρχει πιθανότητα το αντικείμενο αυτό να ανήκει στον Μηχανισμό των Αντικυθήρων, οπότε, αν αυτό συμβαίνει, το κέρδος είναι πολύ μεγάλο. Έχουν γίνει πάρα πολλές ακτινογραφίες, καθώς και αναλύσεις στο οργανικό υλικό και περιμένουμε τις απαντήσεις», δήλωσε για τις έρευνες που συνεχίζονται, καθώς και για τις ελπιδοφόρες παρατηρήσεις του Ξενοφώντα Μουσά, καθηγητή Φυσικής Διαστήματος και Διευθυντή του Εργαστηρίου Αστροφυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Και οι υπόλοιπες έρευνες της ΕΕΑ; «Πολύ σημαντική είναι επίσης η έρευνα στο Λέχαιο στην Κορινθία, όπου ανασκάπτεται ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της αρχαιότητας, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα και τον δρα Μπιόρν Λοβέν (Bjørn Lovén). Άλλες έρευνες διεξάγονται στη Δήλο, στο ναυάγιο του Μέντορα στα Κύθηρα και στους Φούρνους της Ικαρίας, όπου πέρσι, σε συνεργασία με αμερικανικό ινστιτούτο, ξεκινήσαμε την έρευνα με τον εντοπισμό 22 ναυαγίων και φέτος φιλοδοξούμε να την επεκτείνουμε», επισήμανε.
Υποβρύχια μουσεία
Στο πλαίσιο της ανάδειξης και διάσωσης της ενάλιας πολιτιστικής κληρονομιάς, η ΕΑΑ έχει ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα με τη δημιουργία των υποβρύχιων μουσείων, δηλαδή των επισκέψιμων ενάλιων αρχαιολογικών χώρων. Η κα Σίμωσι πληροφορεί: «Ξεκινήσαμε μια πρώτη προσπάθεια στην Πύλο, στον όρμο του Ναυαρίνου, όπου βρίσκεται βυθισμένο το δεξαμενόπλοιο Irene Serenade. Το ίδιο το πλοίο δεν αποτελεί μνημείο, αλλά έχει βυθιστεί σε έναν ιστορικό όρμο κι αυτό του δίνει μεγάλη αξία, όπως μεγάλη αξία του δίνει και η διατήρησή του, η οποία είναι καταπληκτική», σημειώνει. Επίσης, παράλληλα με αυτό το ναυάγιο έχουν «ανοιχτεί» δύο χώροι στη Νήσο Σαπιέντζα, όπου βρίσκονται δυο πολύ σημαντικά ναυάγια των ρωμαϊκών χρόνων, που μετέφεραν το ένα μονολιθικές μαρμάρινες σαρκοφάγους και το άλλο κίονες. «Βυθίστηκαν στο βόρειο τμήμα της νήσου και πραγματικά το τοπίο εκεί είναι μοναδικό», τονίζει.
Άλλα υποβρύχια μουσεία θα λειτουργήσουν στην Αλόννησο, όπου δίνεται επισκεψιμότητα σε ναυάγιο του 4ου αι. π.Χ., καθώς και στον Παγασητικό Κόλπο, όπου υπάρχουν δύο ναυάγια, των ρωμαϊκών και των βυζαντινών χρόνων. «Επίσης, νέες προσπάθειές μας για να γίνουν επισκέψιμοι θαλάσσιοι χώροι με ναυάγια έχουν γίνει στη Λαυρεωτική και στο Θορικό, καθώς και στο Παυλοπέτρι της Λακωνίας, όπου βρίσκεται σε ρηχά νερά ένας πολύ σημαντικός προϊστορικός οικισμός, ο οποίος ανασκάφηκε από την ΕΕΑ σε συνεργασία με τη Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή. Κι έπονται κι άλλοι», πληροφορεί.
Όσο για το επόμενο «στοίχημα» της Εφορείας, η κα Σίμωσι αναφέρει: «Είναι να δώσουμε έμφαση στο πλοίο “Βρετανικό” που βυθίστηκε στα ανοιχτά της νήσου Κέας. Μαζί του υπάρχει κι ένα άλλο υπερωκεάνιο, το “Μπουρντιγκάλα”, καθώς και το “Πατρίς”, πλοίο της “Ελληνικής Ατμοπλοΐας”, της πρώτης ακτοπλοϊκής εταιρίας στην Ελλάδα, που είχε έδρα τη Σύρο κατά τη μετεπαναστατική περίοδο», κατέληξε.
- Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (Ελένη Μάρκου).