Μεγάλη αναδρομική έκθεση με τίτλο «Φωτίου Κόντογλου Κυδωνιέως. Φαντασία και χειρ», θα εγκαινιάσει την Τετάρτη 23 Δεκεμβρίου 2015 και ώρα 19:00 ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Προκόπιος Παυλόπουλος, στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο. Η έκθεση διοργανώνεται από το Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο και τελεί υπό την αιγίδα της Ελληνικής Προεδρίας της Δημοκρατίας.
Το Βυζαντινό Μουσείο τιμά τη μνήμη του Φώτη Κόντογλου, για τα 50 χρόνια από τον θάνατό του, παρουσιάζοντας όχι μόνον το ζωγραφικό του έργο, κοσμικό και θρησκευτικό, αλλά και φωτίζοντας, για πρώτη φορά, την προσωπικότητά του ως λογοτέχνη, κριτικού, ερευνητή των βυζαντινών χρωμάτων και συντηρητή.
Η διάρθρωση της έκθεσης είναι χρονολογική. Ακολουθεί τον καλλιτέχνη από το Αϊβαλί, όπου γεννήθηκε, στο Παρίσι όπου μαθήτευσε, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, όπου ταξίδεψε, αλλά και στην Αθήνα, όπου έζησε μέχρι και το τέλος της ζωής του. Περιλαμβάνει 150 έργα και περισσότερα από 100 τεκμήρια (εκδόσεις, φωτογραφίες, χειρόγραφα, συμβόλαια, επιστολές) από τα Ιστορικά και Φωτογραφικά Αρχεία του Βυζαντινού Μουσείου και από αρχεία ιδιωτικών συλλογών.
Τα περισσότερα τεκμήρια προέρχονται από το προσωπικό αρχείο του Φώτη Κόντογλου. Το αρχείο Φ. Κόντογλου δωρήθηκε το 2014 στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο από τους εγγονούς του καλλιτέχνη, Παναγιώτη και Φώτη Μαρτίνο, και αποτελεί πλέον διακριτό μέρος των Ιστορικών και Φωτογραφικών Αρχείων του ΒΧΜ. Από το πολύτιμο αυτό αρχείο εκτίθενται φωτογραφίες, επιφυλλίδες του στον ημερήσιο τύπο της εποχής, χειρόγραφα αδημοσίευτων κειμένων του, σημαντικά τεκμήρια από την αλληλογραφία του, συμβόλαια που αφορούν δημόσιες εκκλησιαστικές και ιδιωτικές παραγγελίες αγιογραφικών συνόλων, σημειώσεις και προσωπικές μελέτες σχετικές με θεολογικά και καλλιτεχνικά θέματα, δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενα αλλά και μελέτες άλλων συγγραφέων για τον Φ. Κόντογλου.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 8 Μαΐου 2016.
Το αρχείο Φώτη Κόντογλου
«Ο Φώτης Κόντογλου, πολυσχιδής προσωπικότητα, συγγραφέας, ζωγράφος, ερευνητής, αρθρογράφος σε εφημερίδες και περιοδικά, εκδότης περιοδικών από τα νεανικά του χρόνια, δάσκαλος μιας ολόκληρης γενιάς ζωγράφων, άφησε πίσω του ένα μεγάλο σε όγκο υλικό γραπτών τεκμηρίων» γράφει σχετικά η Iωάννα Αλεξανδρή, Ιστορικός Τέχνης στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, και συνεχίζει: «Το αρχείο του εκτείνεται χρονολογικά από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τις μέρες μας. Το υλικό στοιχειοθετείται από χειρόγραφα, έντυπα, εκδόσεις, σχέδια, φωτογραφίες, αλληλογραφία και ποικίλα έγγραφα δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα που άπτονται της ζωής και δράσης του καλλιτέχνη και αποτυπώνει σημαντικές όψεις της ιστορίας της τέχνης και της λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Ο Φώτης Κόντογλου δεν τηρούσε συστηματικό αρχείο για τις δραστηριότητές του και το υλικό μάς παραδίδεται σε αταξινόμητη μορφή. Σημείωνε, σχεδίαζε, μελετούσε, αποτύπωνε τις σκέψεις του και τη δράση του σε χειρόγραφα, τα οποία μετά τον θάνατό του διαφύλαξε η κόρη του Δέσπω με τον σύζυγό της Ιωάννη Μαρτίνο, χωρίς όμως ποτέ να προβούν σε καταγραφή ή ταξινόμηση του υλικού. Η Δέσπω Κόντογλου-Μαρτίνου συνέλεξε επιπλέον και εμπλούτισε το αρχείο με υλικό σχετικό με την μετά θάνατον πρόσληψη του καλλιτέχνη, το οποίο χρονολογείται μέχρι τις μέρες μας (κατάλογοι εκθέσεων, εκδόσεις, άρθρα, φωτογραφικό υλικό κ.ά.)».
Μετά τον θάνατο του Ιωάννη και της Δέσπως Κόντογλου-Μαρτίνου, το υλικό κληροδοτήθηκε στους δυο γιους τους, τον Παναγιώτη και τον Φώτη Μαρτίνο. «Οι έγγονοι του καλλιτέχνη ξεκίνησαν την προσπάθεια καταγραφής του αρχείου και συνειδητοποιώντας το ειδικό ιστορικό βάρος του υλικού, θεώρησαν ότι οφείλουν να το κληροδοτήσουν στις επόμενες γενιές ως μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Η απόφασή τους να δωρίσουν το αρχείο στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο σχετίζεται άρρηκτα με τα χαρακτηριστικά και το περιεχόμενο του έργου του Κόντογλου και με το γεγονός πως ο καλλιτέχνης για ένα σημαντικό διάστημα εργάστηκε εδώ» αναφέρει η κα Αλεξανδρή.
Η παράδοση του αρχείου ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του 2014 και αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του 2015. Το υλικό θα ταξινομηθεί και θα ψηφιοποιηθεί, ώστε να καταστεί το ταχύτερο δυνατόν προσβάσιμο στην έρευνα. Η μελέτη του μεγάλου σε όγκο ιστορικού αυτού υλικού θα συμπληρώσει την εικόνα της νεοελληνικής ιστορίας της τέχνης αλλά και της λογοτεχνίας.