Το αρχαίο θέατρο της Λάρισας υποδέχθηκε θεατές για πρώτη φορά μετά από 2.500 χρόνια το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου 2014, με την ευκαιρία της Ζ’ Γενικής Συνέλευσης του «Διαζώματος» (19-21 Σεπτεμβρίου). Στο πλαίσιο εκδήλωσης που έγινε προς τιμήν του, ο αρχαιολόγος και πρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής Αποκάλυψης του Αρχαίου Θεάτρου Αθανάσιος Τζαφάλιας παρουσίασε τις εργασίες ανασκαφής, αποκατάστασης και ανάδειξης που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια, ενώ έκανε και μια αναδρομή στο ιστορικό της αποκάλυψης του αρχαίου θεάτρου.

Το ιστορικό των ανασκαφών

Όπως ανέφερε ο κ. Τζαφάλιας στην ομιλία του, ο χώρος στον οποίο εκτείνεται το αρχαίο θέατρο Λάρισας μέχρι το 1910 είχε κτιστεί σχεδόν στο σύνολό του. Μάλιστα το 1904, με απόφαση του τότε δημοτικού συμβουλίου, κατασκευάστηκε πάνω σε αυτό η τότε οδός Ακροπόλεως, η συνέχεια της σημερινής οδού Παπαναστασίου.

Το 1910 ο Απόστολος Αρβανιτόπουλος ανέσκαψε τμήμα της σκηνής σε μικρό οικόπεδο. Το 1968 εκσκαφή θεμελίων σε ιδιωτικό οικόπεδο αποκάλυψε τμήμα του κοίλου, πάνω στο οποίο κατασκευάστηκε διώροφη οικοδομή. Από το 1977 μέχρι το 2008 έγιναν μεμονωμένες και ομαδικές απαλλοτριώσεις για την αποκάλυψη του μνημείου και κατεδαφίστηκαν συνολικά 30 ακίνητα.

Το ιστορικό του θεάτρου

Το θέατρο της Λάρισας οικοδομήθηκε στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. στα χρόνια του βασιλιά της Μακεδονίας Αντιγόνου Γονατά. Λειτούργησε έξι αιώνες περίπου, μέχρι το τέλος του 3ου αι. μ.Χ. ή τις αρχές του 4ου αιώνα.

Ως κοίλο του θεάτρου χρησιμοποιήθηκε η ίδια η πλαγιά του λόφου, η οποία με κατάλληλες εκσκαφές διαμορφώθηκε σε αναβαθμούς για την τοποθέτηση των μαρμάρινων εδωλίων.  Στο μέσον περίπου του κοίλου με μεγάλη εκσκαφή ανοίχθηκε ένας διάδρομος, το διάζωμα του θεάτρου, στρωμένος με μεγάλες πλάκες λευκού μαρμάρου, οι οποίες πατούν πάνω σε ογκώδεις πωρόλιθους.

Το επιθέατρο, από το οποίο λείπει σήμερα περίπου το 60% των μαρμάρων, χωριζόταν με 20 κλιμακίδες ανόδου σε 22 κερκίδες με 11 σειρές εδωλίων.

Το κυρίως θέατρο είχε 10 κλίμακες ανόδου και 11 κερκίδες, με 24 σειρές εδωλίων. Τα μάρμαρα που είναι στη θέση τους σήμερα καλύπτουν ένα ποσοστό 85% και πλέον. Οι θεατές στην περίοδο της ακμής του μνημείου ανέρχονταν σε 10.000 περίπου.

Η ορχήστρα έχει διάμετρο 25,5 μέτρα και ήταν στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες όπως και τα δάπεδα των τεσσάρων δωματίων της σκηνής. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο επιχωματώθηκε και λειτούργησε ως κονίστρα για την τέλεση μονομαχικών αγώνων.

Η σκηνή είναι το καλύτερα διατηρημένο τμήμα του μνημείου. Έχει τέσσερις κύριες οικοδομικές φάσεις. Η πρώτη ανάγεται στο πρώτο μισό του 3ου αιώνα π.Χ. και είναι σύγχρονη με την κατασκευή του θεάτρου, ενώ η δεύτερη χρονολογείται στο πρώτο μισό του 2ου αιώνα π.Χ. Η τρίτη οικοδομική φάση της σκηνής χρονολογείται στα χρόνια του Ρωμαίου αυτοκράτορα Οκταβιανού Αυγούστου (28 π.Χ-14 μ.Χ.) και των διαδόχων του, αυτοκρατόρων Τιβερίου (14-31 μ.Χ) και Γερμανικού.

Στην τέταρτη φάση του μνημείου, τέλη 2ου – αρχές 3ου αιώνα μ.Χ., μετά από ισχυρό σεισμό που προκάλεσε σοβαρές ζημιές, έγιναν εκτεταμένες μετατροπές που οδήγησαν στη δημιουργία ενός κυκλικού κλειστού χώρου-αρένας για την τέλεση επικίνδυνων για τους θεατές αγωνισμάτων, τα οποία πιθανότατα περιελάμβαναν και θηριομαχίες.

Τον 7ο αιώνα μ.Χ. ένας ισχυρότατος σεισμός προκάλεσε ακόμα πιο σοβαρές ζημιές, οι οποίες είναι ακόμη εμφανείς στους τοίχους της σκηνής.

Το μέλλον του θεάτρου

Ο κ. Τζαφάλιας, κάνοντας απολογισμό των εργασιών, ανέφερε ότι μετά τη συντήρηση του κοίλου ολοκληρώνεται και η συντήρηση της σκηνής και των αναλημματικών τοίχων. Μένουν ακόμη, όπως είπε, η ενοικίαση γερανού, η κοπή και η τοποθέτηση βαθμίδων στις κλίμακες και η προσπέλαση στο χώρο από τη δυτική πάροδο.

Τόνισε, ωστόσο, ότι απαιτούνται και άλλα, πολύ πιο σοβαρά πράγματα, για την ολοκλήρωση αυτού του σπουδαίου μνημείου, μεταξύ των οποίων απαλλοτριώσεις πέντε καταστημάτων στην ανατολική πάροδο, καθώς και μελέτες αποκατάστασης του σκηνικού οικοδομήματος, των αναλημματικών τοίχων, των θυρωμάτων και αποκατάστασης της ελληνιστικής φάσης του μνημείου, όπου είναι δυνατόν να γίνει.

Φίλοι και συνεργάτες

Στην ομιλία του ο κ. Τζαφάλιας αναφέρθηκε και ευχαρίστησε τους συνεργάτες του, κάνοντας ιδιαίτερη μνεία στον αρχιτέκτονα Δημήτρη Καραγκούνη, αλλά και στον Γάλλο επιγραφολόγο Bruno Helly, που μελετά τις επιγραφές του αρχαίου θεάτρου. Ευχαρίστησε επίσης την έφορο Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Λάρισας Ανθή Ευσταθίου, την επίτιμη διευθύντρια του υπουργείου Πολιτισμού Βάσω Αδρύμη, τον καθηγητή του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Γιώργο Σμύρη και τη μηχανικό της 7ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λάρισας Αικατερίνη Πλασταρά.

Για να δείτε ολόκληρη την παρουσίαση του κ. Τζαφάλια, επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του «Διαζώματος» (link).