Μια νέα παραποτάμια αρχαιολογική θέση, που χρονολογείται στη Νεότερη Νεολιθική, πιθανόν στην 5η χιλιετία, με υπόβαθρό της αποθέσεις μιας παλιάς κοίτης ποταμού-κλάδου του Αλιάκμονα, αναγνωρίστηκε στις αρχές Ιουλίου 2013 από την ΚΘ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Η θέση εντοπίστηκε στις παρειές τεχνικών έργων για τη δημιουργία του Ανισόπεδου Κόμβου (α/κ) Κορομηλιάς στην Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς, στο πλαίσιο κατασκευής ενός νέου οδικού άξονα της χώρας, του ενταγμένου στο τρέχον ΕΣΠΑ έργου «Κάθετος Άξονας 45 της Εγνατίας οδού Σιάτιστα-Κρυσταλλοπηγή, Τμήμα Κορομηλιά-Κρυσταλλοπηγή».
Η νέα αυτή νεολιθική θέση ιδρύθηκε στην αγροτική περιοχή «Τρίτα», δηλαδή σε ιδιαίτερα εύφορη γη σύμφωνα με τους κατοίκους της περιοχής, περίπου ένα χιλιόμετρο νοτιοδυτικά της Τοπικής Κοινότητας Κορομηλιάς του Δήμου Καστοριάς. Η έκτασή της υπολογίζεται –βάσει δοκιμαστικών τομών– σε περίπου 30 στρέμματα, σύμφωνα με τη δρα Γεωργία Στρατούλη, Προϊσταμένη Αρχαιολογικών Χώρων, Μνημείων και Αρχαιογνωστικής Έρευνας της ΚΘ’ ΕΠΚΑ και επιστημονική υπεύθυνη της υπό συζήτηση σωστικής ανασκαφής. Το ανασκαφικό αυτό έργο εκτελείται από τον Μάιο του 2014 δι’ αυτεπιστασίας από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων μέσω Υποέργου στο αναφερθέν Έργο ΕΣΠΑ και την ουσιαστική συμβολή πολυμελούς ομάδας επιστημονικού και εργατικού δυναμικού (συνολικά 58 άτομα από τις αρχές Οκτωβρίου, με επικεφαλής 5 αρχαιολόγους). Άμεσο στόχο αποτελεί η απόδοση της σωστικής ανασκαφής περί τα τέλη του έτους και σε έκταση περίπου δύο στρεμμάτων για να ολοκληρωθεί έγκαιρα ο α/κ Κορομηλιάς.
Θέση ιδιαίτερου ενδιαφέροντος
Η υπό ανασκαφή θέση χαρακτηρίζεται από την κα Στρατούλη ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τη Νεολιθική Αρχαιολογία της Β. Ελλάδας και των κεντρικών Βαλκανίων. Όπως ανέφερε η αρχαιολόγος, η θέση φαίνεται ότι θα εμπλουτίσει σημαντικά τις γνώσεις μας, κυρίως όμως τις προσεγγίσεις των ερευνητών σχετικά με την ποικιλία και την επιλογή χώρων δραστηριότητας, ή και την οργάνωση του διακοινοτικού χώρου κατά τη Νεολιθική Εποχή, π.χ. οι διαφορετικού χαρακτήρα εγκαταστάσεις και δραστηριότητες στην περιφέρεια οικιστικών μονάδων ή και δικτύων, η διάδραση εγκαταστάσεων με τις ειδικές συνθήκες του περιβάλλοντός τους, όπως αυτές σε παραποτάμια περιβάλλοντα με «πιέσεις» πλημμυρικών επεισοδίων, ταυτόχρονα όμως και δυνατότητες ειδικών οικονομικών/παραγωγικών δραστηριοτήτων για εκτροφή ζώων, προμήθεια και επεξεργασία λίθινων πρώτων υλών κ.ά.
Όπως αναφέρει η επιστημονική υπεύθυνη της ανασκαφής: «Τα μέχρι σήμερα αρχαιολογικά ευρήματα στα “Τρίτα” της Κορομηλιάς δεν φαίνεται να υποστηρίζουν την ύπαρξη ενός τυπικού νεολιθικού οικισμού, αλλά μάλλον μιας εγκατάστασης ειδικών δραστηριοτήτων με επάλληλες φάσεις χρήσης. Αυτή είναι προς το παρόν η πρώτη ανάγνωση των ανασκαφικών δεδομένων, όπως οι πολλές υπαίθριες, μεταξύ αυτών και θερμικές κατασκευές με δομικά στοιχεία ξύλα, καλάμια και πηλό, καθώς και οι υπόσκαφες δομές με μεγάλη ποσότητα καμένων πηλών ανωδομής, αλλά και οι λάκκοι απόρριψης ή και πιθανής εναπόθεσης υλικών. Κοντά σε ξυλο-πηλόδομες κατασκευές, ή κάτω από την ανωδομή τους, που έχει καταρρεύσει, αποκαλύπτονται συγκεντρώσεις ολόκληρων αγγείων in situ, λίθινα τριβεία και ακόνια, λεπίδες και άλλα τέχνεργα από πυριτόλιθους, καμένοι σπόροι σιτηρών και άλλα ενδιαφέροντα στοιχεία του υλικού πολιτισμού των χρηστών της θέσης.
»Οι συνθήκες της ανασκαφής στην Κορομηλιά, σε μικρή απόσταση από την έξοδο του ομώνυμου φαραγγιού και κλάδου του ποταμού Αλιάκμονα, δεν είναι ούτε εύκολες, ούτε συνηθισμένες. Οι εργαζόμενοι αντιμετωπίζουν συχνά τις πρωινές ώρες δυνατούς και ψυχρούς ανέμους, ενώ εισπνέουν σημαντική ποσότητα σκόνης και από τα συνεχιζόμενα χωματουργικά έργα για την κατασκευή του ανισόπεδου κόμβου. Ακόμη, σε υγρές περιόδους δίνουν μάχη για την απομάκρυνση του νερού από πλημμυρισμένα σκάμματα για αρκετά 24ωρα. Αντίθετα, σε ξηρή περίοδο αντιμάχονται πολύ σκληρές επιχώσεις με τα χειροκίνητα εργαλεία τους. Επιπλέον, συνεχής είναι η προσπάθεια της ανασκαφικής ομάδας για την κατανόηση των στρωματογραφικών συσχετίσεων και των εντυπωσιακά μεικτών συνθέσεων αρχαιολογικού υλικού και εκατοντάδων κροκαλών από υπερχειλίσεις του ποταμού. Τα “Τρίτα” υπήρξαν πλειστάκις το θύμα πλημμυρών, αλλά και δραστικών μετα-αποθετικών διαδικασιών διάλυσης και μετατόπισης των προϊστορικών καταλοίπων, με κυρίαρχο στοιχείο τη δύναμη του νερού».
Το μέλλον της θέσης
Η κα Στρατούλη ελπίζει ότι «το ίχνος» αυτής της αρχαιολογικής θέσης δεν θα χρειαστεί να «σβήσει» διά παντός και για χάρη του νέου οδικού άξονα στο υπό ισχυρή μεταμόρφωση τοπίο του α/κ Κορομηλιάς. Πιστεύει, και το έχει ήδη προτείνει σε στελέχη της Εγνατίας Οδού Α.Ε., ότι θα πρέπει να μελετηθεί η δυνατότητα διατήρησης στον Κόμβο Κορομηλιάς του εντυπωσιακού προφίλ (δυτική παρειά) μήκους αρκετών δεκάδων μέτρων στο νότιο τμήμα της θέσης, στο οποίο εκπροσωπούνται ευανάγνωστα κατάλοιπα δομών και στοιχεία της στρωματογραφίας της θέσης… μνήμης χάριν… της διαχρονικής δραστηριότητας του ανθρώπου στον Κόμβο Κορομηλιάς…