Σπάνιες φωτογραφίες μιας άλλης εποχής, που δείχνουν τη Θεσσαλονίκη έτσι όπως δεν την είχαμε ξαναδεί έως τώρα, κοσμούν πλέον το νέο δημαρχιακό μέγαρο της πόλης, «ταξιδεύοντας» τους επισκέπτες νοερά πίσω στον χρόνο.

Πρόκειται για τρεις μεγάλες εκτυπώσεις των παλαιότερων μέχρι στιγμής φωτογραφιών της πόλης –χρονολογίας του 1863 και του 1873– τις οποίες δώρισε στον κεντρικό Δήμο το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας (ΜΙΕΤ).

Η πιο παλιά (1863) είναι μια φωτογραφία του Ούγγρου φωτογράφου Γιόζεφ Ζέκελυ, που δείχνει τη Θεσσαλονίκη «κλεισμένη» στα μεσαιωνικά τείχη. Είχε τραβηχτεί κατά τη διάρκεια μιας εξερευνητικής αποστολής, που χρηματοδοτήθηκε από την Αυστροουγγαρία στα οθωμανικά, τότε, Βαλκάνια.

Η φωτογραφία «ανακαλύφθηκε» εκ νέου το 2000, αφού είχε περάσει έναν ολόκληρο αιώνα στην αφάνεια, και το ΜΙΕΤ απέκτησε τα δικαιώματα από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας. Το αρχείο Ζέκελυ περιλαμβάνει 50 φωτογραφίες, ανάμεσά τους και πέντε λήψεις από τη Θεσσαλονίκη, οι δύο από τις οποίες μπορούν να ενωθούν στη σειρά και να αποτελέσουν ένα εντυπωσιακό πανόραμα της πόλης.

Στη συγκεκριμένη φωτογραφία, η Θεσσαλονίκη αποτυπώνεται όπως ήταν λίγο πριν από την έλευση του εκσυγχρονισμού, που σηματοδοτήθηκε από την κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους και την εγκατάσταση του σιδηροδρόμου στα 1870-71. Η πόλη ήταν επί δεκαπέντε αιώνες περιορισμένη στο ιστορικό της κέντρο, χωρίς σχεδόν καμία εγκατάσταση εκτός των τειχών.

«Θεωρούμε ότι αυτή είναι η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης. Είναι λίγα χρόνια μετά την ανακάλυψη της φωτογραφίας και εφτά χρόνια πριν από την κατεδάφιση του θαλάσσιου τείχους. Είναι τραβηγμένη από την περιοχή του Μπες Τσινάρ, προνομιακό τόπο λήψης πανοραμικών φωτογραφιών της πόλης», ανέφερε ο Γιάννης Επαμεινώνδας, αρχιτέκτων και υπεύθυνος του Ιδρύματος στη Θεσσαλονίκη.

Στον χώρο του δημαρχείου υπάρχουν άλλες δύο εικόνες, χρονολογίας του 1873. Η μία αποδίδεται στον ανθυποπλοίαρχο του βρετανικού πολεμικού πλοίου Χέρμπερτ Σέυς και είναι τραβηγμένη τα πρώτα χρόνια μετά την κατεδάφιση του παραθαλάσσιου τείχους της πόλης. Βρέθηκε στα κατάλοιπά του, τα οποία ένας παλαιοπώλης στις Ηνωμένες Πολιτείες έβγαλε σε δημοπρασία.

Η τεκμηρίωση που έκανε ο Αμερικανός συλλέκτης περιλαμβάνει και απόσπασμα από το ναυτικό βιβλιάριο του Σέυς, που αναφέρει όλες τις διαδοχικές τοποθετήσεις του αξιωματικού: υπηρέτησε στο πλοίο «Παλλάς», το οποίο περιπλέοντας τη Μεσόγειο, ναυλόχησε προφανώς και στη Θεσσαλονίκη.

Η τρίτη πρωτότυπη φωτογραφία, η οποία απόκειται στη συλλογή του Γιώργου Δέλλιου, είναι κι αυτή λήψη της δεκαετίας του 1870, τραβηγμένη από την Άνω Πόλη, με κατεύθυνση προς τα δυτικά. Φαίνονται τα μεγάλα πλατάνια του Μπες Τσινάρ, τα δυτικά τείχη, η Ληταία Πύλη και η Πύλη Βαρδαρίου πριν από την κατεδάφισή τους, ενώ εμφανίζονται ο μιναρές του ναού των Δώδεκα Αποστόλων, το τζαμί του Ρολογιού καθώς και η έδρα του πασά – το παλιό Κονάκι, στη θέση του σημερινού Διοικητηρίου.

«Οι φωτογραφίες αυτές, πέρα από την αξία τους ως φωτογραφικό υλικό, που είναι σπάνιο και πρωτοεμφανιζόμενο, είναι σημαντικές για την προσπάθεια εξωστρέφειας που κάνουμε. Ο πλούτος αυτής της πόλης είναι η ανάδειξη του πολιτισμού», πρόσθεσε από την πλευρά του ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης.

Λήψεις από τη θάλασσα: Γιατί όχι;

Γιατί δεν υπάρχουν λήψεις της Θεσσαλονίκης από τη θάλασσα; Όπως αναφέρουν οι ειδικοί, η πρώτη ιστορικά φωτογραφία, μία ηλιογραφία του Νικηφόρου Νιέψ, του 1826, χρειάστηκε οχτώ ώρες έκθεσης σε άπλετο φως για να μπορέσει να αποτυπωθεί. Αν και στη συνέχεια η πρόοδος ήταν ραγδαία, ωστόσο, κατά τις πρώτες εκείνες δεκαετίες, η φωτογράφιση απαιτούσε ακόμη αρκετά μεγάλους χρόνους έκθεσης, πράγμα που προϋπέθετε πως η κάμερα θα βρισκόταν σε απόλυτη ακινησία. Γι’ αυτόν τον λόγο αποκλειόταν να γίνει φωτογράφιση από πλοίο, επομένως παράκτιες πόλεις, όπως η Θεσσαλονίκη, δεν μπορούσαν ακόμη να αποτυπωθούν φωτογραφικά από τη θάλασσα.

Οι πρώτες λήψεις τραβήχτηκαν το 1885. Μέχρι τότε η φωτογράφιση ήταν πολύ μακριά από τα εκατοστά δευτερολέπτου που απαιτούνται για μια καθαρή φωτογραφία. Αυτό το τεχνικής φύσης κώλυμα αποκλείει μάλλον το ενδεχόμενο για κοντινές φωτογραφίες του θαλάσσιου τείχους, το οποίο κατεδάφισε η οθωμανική διοίκηση μεταξύ των ετών 1870-1875.

Οι μετέπειτα γνωστές παράκτιες φωτογραφίες της Θεσσαλονίκης αποκαλύπτουν την εικόνα μιας πόλης που «βρέχει τα πόδια της στο κύμα».