Στην πόλη Ντουνχουάνγκ, στη Βορειοδυτική Κίνα, πραγματοποιήθηκε από τις 9 έως τις 11 Σεπτεμβρίου 2014 το 4o Διεθνές Συνέδριο Εμπειρογνωμόνων για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών.
Το Συνέδριο, στο οποίο η Ελλάδα πρωτοστατεί, αποτελεί ένα διεθνές φόρουμ που συγκαλείται σε ετήσια βάση, δίνοντας μια πολύτιμη ευκαιρία στη διεθνή κοινότητα να μοιραστεί τις εμπειρίες και τη γνώση και να ανταλλάξει ιδέες σχετικά με την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών, την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησής τους και, πιο συγκεκριμένα, την ορθή και πλέον πρόσφορη εφαρμογή της σύμβασης της UNESCO του 1970.
Επιστέγασμα των εργασιών του Συνεδρίου υπήρξε η διατύπωση ενός Κειμένου Συστάσεων, με το οποίο οι σύνεδροι καλούν τα Κράτη να υιοθετήσουν τα κατάλληλα μέτρα στην εθνική τους νομοθεσία για την αποτροπή της παράνομης εισαγωγής και εξαγωγής πολιτιστικών αγαθών. Το Κείμενο Συστάσεων, που εγκρίθηκε από τους συμμετέχοντες στο συνέδριο της Ντουνχουάνγκ, τιτλοφορείται «Κείμενο Συστάσεων της Ντουνχουάνγκ για την Προστασία και τον Επαναπατρισμό των παρανόμως εξαχθέντων Πολιτιστικών Αγαθών, ιδιαίτερα των προερχομένων από λαθρανασκαφές» και αποσκοπεί κυρίως στην πρόληψη και την ποινική καταστολή των παράνομων ανασκαφών.
Ο ρόλος της Ελλάδας
Η Ελλάδα, η οποία βρίσκεται στην πρωτοπορία της καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης και του επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών, είχε οργανώσει με επιτυχία το προηγούμενο (3ο) Διεθνές Συνέδριο στην Αρχαία Ολυμπία (Οκτώβριος 2013), τα συμπεράσματα του οποίου περιελήφθησαν στο «Κείμενο Συστάσεων Αρχαίας Ολυμπίας για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών».
Κατά τις εργασίες του 4ου Συνεδρίου, η Ελλάδα ανέλαβε, δια της δρος Αρτέμιδος Παπαθανασίου, την Προεδρία-Συντονισμό της πρώτης συνεδρίας με τις βασικές ομιλίες του Συνεδρίου. Επιπλέον, η δρ Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, είχε την ευκαιρία να παρουσιάσει τρεις περιπτώσεις επαναπατρισμού αρχαιοτήτων, οι οποίες επετεύχθησαν το 2014.
Η πρώτη αφορά στον επαναπατρισμό των δύο κυκλαδικών αρχαιοτήτων, ενός ειδωλίου και ενός τηγανόσχημου σκεύους, εξαιρετικά μεγάλης επιστημονικής και οικονομικής αξίας, που επέστρεψαν από το μουσείο της Καρλσρούης στην Ελλάδα το Μάιο του 2014 και αποτελούν πλέον αναπόσπαστο τμήμα της Προϊστορικής Συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.
Η δεύτερη, στον επαναπατρισμό 10.600 τεμαχίων κεραμικής, ειδωλίων και λίθινων και οστέινων αντικειμένων, που επεστράφησαν από το Pfahlbaumuseum της Γερμανίας τον περασμένο Ιούνιο. Το σύνολο του αρχαιολογικού υλικού προέρχεται από παράνομες ανασκαφές και έρευνα επιφανείας στην περιοχή της Θεσσαλίας και ιδίως από τη Μαγούλα Βισβίκη (θέση στο Βελεστίνο). Τα αρχαία, που χρονολογούνται στη Μέση και Νεότερη Νεολιθική Περίοδο, βρέθηκαν από τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Μετά από περίπου 73 χρόνια, οι γερμανικές αρχές αποφάσισαν να στείλουν στην Ελλάδα το σύνολο του υλικού, το οποίο σύντομα θα δημοσιευθεί με τη στενή συνεργασία Ελλήνων, Γερμανών και Αυστριακών επιστημόνων, γεγονός που συμβολίζει τη βούληση των δύο μερών να επουλωθούν οι πληγές του παρελθόντος.
Η τρίτη υπόθεση επαναπατρισμού ολοκληρώθηκε μόλις πριν από λίγες ημέρες. Πρόκειται για ένα βυζαντινό χειρόγραφο, που χρονολογείται στο 12ο αι. Είχε κλαπεί το 1961 από τη Μονή Διονυσίου, στο Άγιο Όρος. Τη δεκαετία του ’80 αγοράστηκε από το αμερικανικό Μουσείο J.P. Getty. Όταν το περιστατικό έγινε αντιληπτό από τις αρμόδιες ελληνικές αρχές, ετέθη άμεσα το αίτημα επαναπατρισμού του, σύμφωνα με τους όρους του Πλαισίου Συνεργασίας, το οποίο υπεγράφη μεταξύ του μουσείου J.P. Getty και του Ελληνικού Δημοσίου το 2011. Το Αμερικανικό Μουσείο συμφώνησε να επιστρέψει το χειρόγραφο, το οποίο, χθες, 15 Σεπτεμβρίου 2014, παρουσιάστηκε επισήμως στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο.
Το επόμενο Διεθνές Συνέδριο Εμπειρογνωμόνων για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών (το 2015) θα φιλοξενηθεί από την Τουρκία.