Στο Τζαμί Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί) στα Χανιά παρουσιάζεται από τις 30 Μαρτίου 2014 η έκθεση «Η Αττική και η Κρήτη υποδέχονται τους πρόσφυγες του ’22» την οποία διοργανώνουν το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία και η Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Χανίων.
«Στα Χανιά εγκαταστάθηκαν πριν το 1922 περίπου 850 οικογένειες από τη Μ. Ασία και τα Δωδεκάνησα για τη στέγαση των οποίων επιτάχθηκαν 33 ιδιωτικά κτίρια», γράφει σε σχετικό με την έκθεση κείμενό του ο ιστορικός Νίκος Ανδριώτης.
«Στις αρχές Αυγούστου του 1922 έφθασαν οι πρώτοι πρόσφυγες από τον Πόντο. Στο τέλος Σεπτεμβρίου στα Χανιά βρίσκονταν 17.000 πρόσφυγες οι οποίοι στεγάστηκαν σε δημόσια και ιδιωτικά κενά κτίρια, ενώ μέρος τους μεταφέρθηκε σε χωριά του νομού. Καθώς ο αριθμός τους ήταν μεγάλος για τις δυνατότητες του τόπου, αναχώρησαν σταδιακά είτε για το Ηράκλειο είτε για άλλα μέρη της Ελλάδας.
»Στην απογραφή του 1923 απογράφηκαν στο νομό Χανίων 11.021 πρόσφυγες από τους οποίους οι 9.052 στην πόλη των Χανίων. Κατά το πρώτο διάστημα σημαντικός αριθμός προσφύγων εγκαταστάθηκε προσωρινά σε οικισμούς κοντά στα Χανιά, όπως στη Σούδα, τον Αλικιανό, το Καστέλλι Κισσάμου και το Μάλεμε. Στα τέλη του 1925 αναφέρονται περίπου 10.000 πρόσφυγες στο νομό Χανίων. Στην απογραφή του 1928 απογράφηκαν 8.246 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 6.925 στην πόλη των Χανίων και 772 στους πλησιόχωρους οικισμούς της επαρχίας Κυδωνίας. Οι πρόσφυγες αποτελούσαν το 21,5% του συνολικού πληθυσμού της πόλης των Χανίων το 1928. Επίσης απογράφηκαν 262 πρόσφυγες στη Σούδα και 151 στα Τσικαλαριά.
»Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως, τον Δεκέμβριο του 1925 στο νομό Χανίων ο “αστικός” πληθυσμός ανερχόταν σε 1.450 οικογένειες (5.892 άτομα) και ο “γεωργικός” σε 1.050 (4.108 άτομα).
»Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στα Χανιά προέρχονταν από οικισμούς της δυτικής Μικράς Ασίας, όπως τα Βουρλά, τα Αλάτσατα, η Σμύρνη, το Αϊδίνι και το Μελί».
Για την έκθεση
Η αρχική έκθεση με τίτλο «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του ’22» είχε παρουσιαστεί το 2006 στον εκθεσιακό χώρο του Ιδρύματος της Βουλής στην Αθήνα. H έκθεση στα Χανιά είναι εμπλουτισμένη με τοπικά στοιχεία και καταγράφει τη διπλή εμπειρία της υποδοχής των προσφύγων του 1922 στην Αττική και την Κρήτη. Αποτυπώνονται οι πρώτες δύσκολες μέρες της νέας ζωής των προσφύγων, η καινούρια καθημερινότητά τους καθώς και οι προσπάθειες για αποκατάσταση. Ξεκινώντας από το ιστορικο-πολιτικό πλαίσιο της εποχής, φωτίζονται πορτρέτα προσφύγων και προσωπικές ιστορίες προσφυγιάς αλλά και ένταξης στις τοπικές κοινωνίες. Έγγραφα, φωτογραφίες και χάρτες ανασυνθέτουν την εικόνα της νέας πραγματικότητας που διαμορφώθηκε στην Αττική και την Κρήτη με την άφιξη των προσφύγων, ενώ παρουσιάζεται και η δυναμική της μικρασιατικής παρουσίας στην κρητική κοινωνία.
Τα τεκμήρια προέρχονται από το πλούσιο αρχειακό υλικό φορέων, όπως η Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Χανίων «Ο Άγιος Πολύκαρπος» και το Κέντρο Μικρασιατικών και Ποντιακών Ερευνών Χανίων, οι μικρασιατικοί σύλλογοι Ρεθύμνου, Ηρακλείου και Λασιθίου, η Δημοτική Βιβλιοθήκη Χανίων, η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης, η Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, τα ΓΑΚ Νομού Λασιθίου, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» στα Χανιά, καθώς και από ιδιωτικές συλλογές προσφύγων, απογόνων προσφύγων και μελετητών. Η έκθεση εμπλουτίζεται με ντοκουμέντα από φορείς της Αθήνας, όπως η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, το Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ, το Μουσείο Μπενάκη, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, η ΧΕΝ και η Εστία Νέας Σμύρνης.
Συνδιοργανωτές της έκθεσης είναι η Ιερά Μητρόπολις Κυδωνίας και Αποκορωνού, η Περιφέρεια Κρήτης – Περιφερειακή Ενότητα Χανίων, ο Δήμος Χανίων, η 28η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος». Σημαντικοί συντελεστές της έκθεσης, με τη μορφή παραχώρησης πλούσιου υλικού, είναι ο κύριος Χρήστος Μαχαιρίδης του Κέντρου Μικρασιατικών και Ποντιακών Ερευνών Χανίων και οι μικρασιατικής καταγωγής κύριοι Λεωνίδας Κακάρογλου και Εμμανουήλ Μυλωνάς.
Η έκθεση θα φιλοξενηθεί στο Τζαμί Κιουτσούκ Χασάν (Γιαλί Τζαμισί) έως τις 13 Απριλίου 2014 και παράλληλα στο ναό Αγίου Ρόκκου έως τις 30 Μαΐου 2014, με ειδική ενότητα αφιερωμένη στους πρόσφυγες που έφτασαν στα Χανιά. Ώρες λειτουργίας: καθημερινά 10:30-13:30 και 18:00-21:00 και Σαββατοκύριακο 9:00-13:30.