Με αφορμή την έκδοση Ιστορία της Τέχνης από το 1945 σε πέντε ενότητες, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Καπόν, η συγγραφέας Μελίτα Εμμανουήλ παραχώρησε συνέντευξη στον δικτυακό τόπο Archaeology & Arts.

Αρχαιολογία Online: Τι μας διδάσκει η Ιστορία της Τέχνης και γιατί είναι απαραίτητη σε ένα πρόγραμμα σπουδών για αρχιτέκτονες μηχανικούς;

Μελίτα Εμμανουήλ: Η Ιστορία της Τέχνης είναι ένας σημαντικός τομέας των ανθρωπιστικών σπουδών που αφορά στη μελέτη και στην επιστημονική έρευνα των εικαστικών κυρίως τεχνών –ζωγραφική, γλυπτική, χαρακτική, μικροτεχνία– και της εξέλιξής τους μέσα στους αιώνες. Από την ιστορία γνωρίζουμε ότι η αρχιτεκτονική υπήρξε πάντοτε άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γλυπτική και τη ζωγραφική και, ειδικότερα στον Μεσαίωνα και στην Αναγέννηση, οι αρχιτέκτονες ανήκαν στην ίδια συντεχνία με τους γλύπτες. Με τη μελέτη της Ιστορίας της Τέχνης ο σπουδαστής της Αρχιτεκτονικής μπορεί να αντιληφθεί καλύτερα τις μορφές, τα χρώματα και τα υλικά, να συνειδητοποιήσει τη σχέση αρχιτεκτονικής και ζωγραφικής ή πλαστικής διακόσμησης και να συνδεθεί με την καλλιτεχνική παραγωγή με στόχο πάντοτε την αισθητική και την αρμονία στην αρχιτεκτονική δημιουργία. Είναι ενδιαφέρον, επίσης, ότι τα τελευταία χρόνια σε μεγάλες εκθέσεις σύγχρονων έργων τέχνης λαμβάνουν μέρος και αρχιτέκτονες που είτε συνεργάζονται με καλλιτέχνες, είτε εκθέτουν δικά τους έργα.

Α.Ο.: Η διδασκαλία σας στο Πολυτεχνείο συμπεριλαμβάνει όλες τις περιόδους;

Μ.Ε.: Το μάθημα της Ιστορίας της Τέχνης διδάσκεται σε οκτώ εξάμηνα, σε συνδυασμό με την Ιστορία και τη Θεωρία της Αρχιτεκτονικής και έτσι παρέχεται η δυνατότητα να διδαχθούν όλες σχεδόν οι σημαντικές περίοδοι της ιστορίας του ευρωπαϊκού κυρίως πολιτισμού.

Α.Ο.: Στο βιογραφικό σας φαίνεται ότι έχετε ασχοληθεί κυρίως με τη βυζαντινή τέχνη. Πώς προέκυψε ένα βιβλίο για τη σύγχρονη τέχνη;

Μ.Ε.: Εδώ και αρκετά χρόνια ο εικοστός αιώνας στη Σχολή Αρχιτεκτόνων διδάσκεται σε δύο εξάμηνα – στο ένα ο Μοντερνισμός, δηλαδή η τέχνη από το 1900 μέχρι το 1950, και στο άλλο η τέχνη από το 1945 μέχρι σήμερα. Ειδικά αυτό το τελευταίο μάθημα ενδιαφέρει πολύ τους σπουδαστές, διότι έρχονται σε επαφή με ό,τι συμβαίνει στην εποχή μας. Ως εκ τούτου το βιβλίο αυτό ήρθε σαν μια φυσική εξέλιξη μετά τη γόνιμη διδασκαλία πολλών ετών του συγκεκριμένου αντικειμένου, το οποίο και πραγματεύεται.

Α.Ο.: «Η ιστορία της τέχνης από το 1945 σε πέντε ενότητες» είναι μια αξιοπρόσεκτη έκδοση και το αξιοσημείωτο είναι ότι αποτελεί κάτι που δεν θα ανέμενε κανείς ιδιαίτερα σε μία εποχή οικονομικής κρίσης.

Μ.Ε.: Πράγματι, οι εκδότες, ο Μωυσής και η Ραχήλ Καπόν, πραγματοποίησαν στην ουσία έναν άθλο! Αρχικά γοητεύτηκαν από το θέμα, με εμπιστεύθηκαν και υλοποίησαν το έργο ξεπερνώντας αμέτρητες δυσκολίες. Όταν το είδα τυπωμένο δεν μπορούσα να πιστέψω στα μάτια μου: όπως βλέπετε είναι ένα εξαιρετικά προσεγμένο βιβλίο, με υπέροχο εξώφυλλο, χαρτί illustration και 324 έγχρωμες φωτογραφίες έργων τέχνης, για τις οποίες έχουν εξασφαλισθεί τα δικαιώματα από το εξωτερικό. Άλλωστε, όλα τα βιβλία των εκδόσεων Καπόν –που μέχρι τώρα ήταν ως επί το πλείστον βιβλία Τέχνης με αρχαιολογικό, ιστορικό και αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον– διακρίνονται για την υψηλή καλλιτεχνική και εκδοτική τους ποιότητα. Για το λόγο αυτό έχουν βραβευτεί το 2010 από την Ακαδημία Αθηνών.

Α.Ο.: Είναι ενδιαφέρων ο τρόπος με τον οποίο έχετε χωρίσει την τέχνη της περιόδου αυτής σε ενότητες. Δεν είναι κάπως αμφιλεγόμενη αυτή η «κατηγοριοποίηση» για μία χρονική περίοδο τόσο κοντά στην εποχή μας;

Μ.Ε.: Σας διαβεβαιώνω ότι η ένταξη όλων αυτών των τάσεων και των καλλιτεχνών σε ενότητες είναι εφικτή. Είναι γεγονός ότι η τέχνη αυτής της περιόδου είναι πολύ πλούσια στους τρόπους έκφρασης, αλλά σε πολλές περιπτώσεις «δύσκολη» στην κατανόησή της. Μπορεί όμως να μελετηθεί με βάση ορισμένα χαρακτηριστικά, τα οποία αφορούν άλλοτε στον τρόπο έκφρασης, άλλοτε στο περιεχόμενο ή και στα δύο. Στην πρώτη ενότητα εντάσσεται η αφαίρεση με εκπροσώπους του αμερικανικού Αφηρημένου Εξπρεσιονισμού ή της ευρωπαϊκής Άμορφης τέχνης. Στη δεύτερη περιλαμβάνονται καλλιτέχνες που δημιουργούν έργα παραστατικά, ρεαλιστικά δηλαδή και με έμφαση στην εκφραστικότητα. Στην τρίτη ενότητα βρίσκει κανείς καλλιτέχνες και τάσεις που σχετίζονται γενικότερα με την Ποπ Αρτ ή με τον Νεορεαλισμό, ένα «κίνημα» που συγγενεύει με την Ποπ Αρτ, αλλά που αναπτύχθηκε κυρίως στην Ευρώπη. Σε άλλο κεφάλαιο έχουν περιληφθεί όλες αυτές οι εικαστικές εκφράσεις που οδήγησαν κυριολεκτικά στην απουσία του έργου τέχνης, ενώ σε μία τελευταία ενότητα μελετώνται τα έργα που σηματοδοτούν την επιστροφή στη ζωγραφική, στη γλυπτική στην παραδοσιακή της μορφή ή στην αφήγηση, γενικότερα. Οι ενότητες αυτές κατ΄αρχήν είναι διαμορφωμένες κατά χρονολογικές περιόδους, αλλά είναι ενδιαφέρον ότι χαρακτηριστικά των τάσεων που εντάσσονται στην κάθε ενότητα συνεχίζουν να εμφανίζονται μέχρι σήμερα στο έργο νεότερων καλλιτεχνών.

Α.Ο.: Στο βιβλίο σας που αναφέρεται στην τέχνη στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες έχετε περιλάβει και Έλληνες δημιουργούς.

Μ.Ε.: Μάλιστα και όχι μόνο εκείνους που κατά κανόνα περιλαμβάνονται στα ξένα εγχειρίδια, όπως είναι παραδείγματος χάρη ο Γιάννης Κουνέλλης ή η Χρύσα, αλλά και καλλιτέχνες που ζουν και δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα και των οποίων το έργο μπορεί να ενταχθεί με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο στις πέντε αυτές ενότητες, αλλά και σε ένα πλαίσιο πιο διεθνοποιημένο. Το ξέρω ότι ήταν ένα τολμηρό εγχείρημα, δεν νομίζω ότι υπάρχει βιβλίο με ανάλογο περιεχόμενο, πιστεύω όμως ότι κάποτε έπρεπε να γίνει η αρχή.

Α.Ο.: Τι θα μπορούσαμε να πούμε με μια κουβέντα στους αναγνώστες μας για την «Ιστορία της Τέχνης από το 1945 σε πέντε ενότητες»;

Μ.Ε.: Πρόκειται για ένα βιβλίο που αναφέρεται στην τέχνη της εποχής μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι περίπου τις μέρες μας στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο αναγνώστης μπορεί να αντλήσει πληροφορίες σχετικές με τις καλλιτεχνικές τάσεις, αλλά και με την εξέλιξη της τέχνης αυτής της περιόδου και να παρακολουθήσει το έργο χαρακτηριστικών ή σημαντικών εκπροσώπων τους, όχι μόνο στο εξωτερικό, αλλά και στην Ελλάδα. Το κείμενο είναι γραμμένο έτσι, ώστε να μην απευθύνεται μόνο στους ειδικούς, αλλά γενικότερα σε όλους τους αναγνώστες που θέλουν να μάθουν κάτι για την τέχνη της εποχής μας. Οι φωτογραφίες των έργων που είναι όλες έγχρωμες, βρίσκονται πάντοτε στις ίδιες σελίδες του βιβλίου όπου και σχολιάζονται και συμβάλλουν στη διευκόλυνση της ανάγνωσης. Για όποιον ενδιαφέρεται για ένα ειδικό θέμα υπάρχει εκτενής βιβλιογραφία στο τέλος κάθε ενότητας.

Α.Ο.: Είναι γεγονός ότι ένα τέτοιο βιβλίο έλειπε από την Ελλάδα και βρίσκουμε την προσπάθειά σας ιδιαίτερα αξιέπαινη. Σας ευχαριστούμε πολύ για τη συζήτηση που είχαμε μαζί σας.