Στο Ηράκλειο μεταφέρεται η έκθεση «Η Αττική και η Κρήτη υποδέχονται τους πρόσφυγες του ’22», την οποία διοργανώνει το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία.
Η αρχική έκθεση με τίτλο «Η αττική γη υποδέχεται τους πρόσφυγες του ’22» διοργανώθηκε και παρουσιάστηκε από το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων στον εκθεσιακό του χώρο από τον Οκτώβριο του 2006 έως το Μάρτιο του 2007. H νέα έκθεση καταγράφει και αποτυπώνει μέσα από φωτογραφίες, έγγραφα και χάρτες τη διπλή εμπειρία της υποδοχής των προσφύγων του 1922 στην Αττική και την Κρήτη.
Τα τεκμήρια που παρουσιάζονται στην έκθεση προέρχονται από το πλούσιο αρχειακό υλικό φορέων, όπως οι Προσφυγικοί Σύλλογοι και οι Δημοτικές Βιβλιοθήκες Ηρακλείου, Ρεθύμνου, Λασιθίου και Χανίων, το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, τα ΓΑΚ Νομού Λασιθίου, το Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος» στα Χανιά, καθώς και από ιδιωτικές συλλογές προσφύγων, απογόνων προσφύγων και μελετητών. Στον εμπλουτισμό της έκθεσης συντέλεσαν τα ντοκουμέντα που συλλέχθηκαν από φορείς της Αθήνας, όπως η Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, το Μουσείο-Αρχείο ΕΡΤ, το Μουσείο Μπενάκη, το Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο, το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, η ΧΕΝ, και η Εστία Νέας Σμύρνης.
Η εγκατάσταση των προσφύγων στο νομό Ηρακλείου
«Στο Ηράκλειο πριν το 1922 βρέθηκαν 1.462 οικογένειες από τη Μ. Ασία και τα Δωδεκάνησα που στεγάστηκαν, κυρίως, στα στρατιωτικά παραπήγματα των τειχών» αναφέρει ο δρ Ιστορίας κ. Νίκος Ανδριώτης, σε σχετικό με την έκθεση κείμενό του.
«Αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή έφθασαν στην πόλη πολλοί πρόσφυγες – στις 12 Οκτωβρίου καταμετρήθηκαν 16.000. Γι’ αυτό οι Αρχές κατά τη διάρκεια του 1923 μετακίνησαν πρόσφυγες –σε ορισμένες περιπτώσεις αναγκαστικά– στο Γάζι και το Αρκαλοχώρι και στη συνέχεια σε οικισμούς των επαρχιών Πεδιάδας και Μονοφατσίου οι οποίοι κατοικούνταν πριν από Μουσουλμάνους.
»Στην απογραφή του 1923 απογράφηκαν στο νομό Ηρακλείου 13.111 πρόσφυγες από τους οποίους οι 10.982 στην πόλη του Ηρακλείου και αρκετοί στις πλησιόχωρες επαρχίες Μαλεβιζίου, Τεμένους και Πεδιάδας. Σημαντικός αριθμός προσφύγων εγκαταστάθηκε προσωρινά κατά το πρώτο διάστημα σε οικισμούς κοντά στο Ηράκλειο, όπως στις Δαφνές, τις Αρχάνες, τον Άγιο Μύρωνα και τα Καλέσα. Στα τέλη του 1925 αναφέρονται 15.400 πρόσφυγες στο νομό Ηρακλείου. Το 1928 απογράφηκαν στο νομό 19.593 πρόσφυγες, από τους οποίους οι 14.069 στην πόλη του Ηρακλείου. Οι πρόσφυγες αποτελούσαν το 35,9% του πληθυσμού της πόλης το 1928. Σχεδόν οι μισοί από τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στην Κρήτη (το 45%) απογράφηκαν στο Ηράκλειο (δήμος Ηρακλείου και Νέα Αλικαρνασσός). Οι καλύτερες προϋποθέσεις για αποκατάσταση στα περίχωρα του Ηρακλείου και κυρίως στην επαρχία Μονοφατσίου, όπου αποκαταστάθηκε το μεγαλύτερο μέρος όσων προσφύγων εγκαταστάθηκαν στην ύπαιθρο της Κρήτης, δικαιολογούν την αύξηση του αριθμού των προσφύγων στο νομό Ηρακλείου στην απογραφή του 1928.
»Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Υγιεινής, Προνοίας και Αντιλήψεως, τον Δεκέμβριο του 1925 στο νομό Ηρακλείου ο “αστικός” πληθυσμός ανερχόταν σε 2.567 οικογένειες (9.401 άτομα) και ο “γεωργικός” σε 1.283 (5.999 άτομα).
»Οι πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στο Ηράκλειο προέρχονταν κατά 90% από το βιλαέτι της Σμύρνης, κατά κύριο λόγο από τους οικισμούς Βουρλά, Σμύρνη, Αλάτσατα, Νύμφαιο, Τσεσμέ, Φώκαια, Αϊδίνι, καθώς και από την Αλικαρνασσό».
Η έκθεση
Η έκθεση φιλοξενείται στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου (Πλατεία Ελευθερίου Βενιζέλου, Ηράκλειο). Θα είναι ανοικτή στο κοινό από τις 20 έως τις 26 Σεπτεμβρίου 2013, καθημερινά 9:00-13:30 / 18:00-21:00 και Σάββατο 9:00-13:30.
Εγκαίνια: Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2013, στις 20:00.
Την ημέρα των εγκαινίων, ο Προϊστάμενος της Βικελαίας Βιβλιοθήκης του Δήμου Ηρακλείου κ. Δημήτρης Σάββας θα μιλήσει με θέμα: «Πρόσφυγες: οι άνθρωποι που σφράγισαν με τον ερχομό και την παρουσία τους την φυσιογνωμία της πολιτείας του Μεγάλου Κάστρου».