Η πορεία της αρχαιολογικής έρευνας στο Κάστρο της Καλλιθέας καταγράφεται σε έκθεση που ανοίγει τις πύλες της στο Πολιτιστικό Κέντρο της πόλης των Φαρσάλων στις 26 Ιουνίου 2013 (στις 21.00).
Η αρχαιολογική έκθεση με τίτλο «Ματιές σε μια αρχαία πόλη – το Κάστρο της Καλλιθέας», πρωτοπαρουσιάστηκε τον Σεπτέμβριο του 2010 στο Πανεπιστήμιο της Alberta του Καναδά, υπό την επιστημονική ευθύνη, οργάνωση και επιμέλεια της δρος Margriet J. Haagsma και των συνεργατών της.
Το 2012 η δρ M.J. Haagsma και το Πανεπιστήμιο της Alberta, ως αποτέλεσμα της στενής συνεργασίας που αναπτύχθηκε μεταξύ αυτών και του Δήμου Φαρσάλων, παραχώρησαν το υλικό στον Δήμο για μόνιμη έκθεση. Τη γενική επίβλεψη και ευθύνη της έκθεσης έχει ο δήμαρχος Φαρσάλων Άρης Καραχάλιος, και την επιμέλειά της η ειδική συνεργάτιδα του δημάρχου, αρχαιολόγος Βάσω Νούλα-Καρπέτη. Απώτερος στόχος της έκθεσης είναι να βρει τη θέση της στην Αρχαιολογική Συλλογή Φαρσάλων, η δημιουργία της οποίας βρίσκεται σε εξέλιξη.
Η έρευνα στο Κάστρο της Καλλιθέας
Το Αρχαιολογικό Ερευνητικό Πρόγραμμα που εκπονείται στο Κάστρο της Καλλιθέας, αποτελεί ένα κοινό εγχείρημα του Πανεπιστημίου της Alberta του Καναδά και της ΙΕ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Το πεδίο έρευνας του Προγράμματος είναι μια ισχυρά οχυρωμένη ελληνιστική πόλη στην περιοχή της αρχαίας Αχαΐας Φθιώτιδας της Θεσσαλίας, όπως επίσης και η περιβαλλοντική και πολιτική της τοποθέτηση στην ευρύτερη περιοχή. Μελετάται το πολεοδομικό σχέδιο της πόλης, η ιδιωτική και δημόσια αρχιτεκτονική της, η οικονομία και η ιστορία της κατοίκησής της.
Ο ευρύτερος σκοπός του Προγράμματος είναι να ανιχνεύσει τις κοινωνικές και οικονομικές μεταβολές της ευρύτερης περιοχής μέσα στο χρόνο, κάτω από το πρίσμα της διερεύνησης των αλληλεπιδράσεων ανάμεσα στον οίκο, την πόλη, τον περιβάλλοντα χώρο, καθώς και άλλες πόλεις της περιοχής.
Το Πανεπιστήμιο της Alberta, με εκπρόσωπό του τη δρα Haagsma, και η ΙΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων στη Λάρισα, με εκπρόσωπό της τη Σοφία Καραπάνου, ξεκίνησαν το ερευνητικό πρόγραμμα το 2004. Κάθε χρόνο μια ομάδα από Έλληνες και Καναδούς αρχαιολόγους ενώνουν τις δυνάμεις τους και διεξάγουν επιτόπια αρχαιολογική έρευνα.
Η έκθεση του Πολιτιστικού Κέντρου Φαρσάλων παρουσιάζει μερικά από τα πιο σημαντικά αποτελέσματα της μελέτης του πεδίου μέχρι σήμερα, μέσα από κείμενα, φωτογραφίες, χάρτες, τοπογραφικά και αρχιτεκτονικά σχέδια, καθώς και τρισδιάστατες αναπαραστάσεις.
Πρόκειται για το αρχαίο Πεύμα;
Η αρχαία πόλη που ερευνάται βρίσκεται στην κορυφή ενός λόφου ύψους 618 μ., με δύο πλατώματα, κοντά στο σημερινό χωριό της Καλλιθέας Φαρσάλων. Η επιφάνειά της, όπως οριοθετείται από τα τείχη της, εκτείνεται σε μια επιφάνεια 340 στρεμμάτων. Το ανατολικό πλάτωμα καταλαμβάνει μια ακρόπολη που χρονολογείται στην Ύστερη Κλασική Περίοδο (4ος αι. π.Χ.). Είναι αρχαιότερη από την κατασκευή του μεγαλύτερου τμήματος του τείχους, καθώς και από την καθαυτό ανάπτυξη του πολεοδομικού σχεδίου της πόλης, το οποίο πιθανότατα χρονολογείται στον πρώιμο 3ο αι. π.Χ.
Η θέση είναι γνωστή στην περιοχή με το σύγχρονο όνομά της: Κάστρο. Ωστόσο άγνωστο παραμένει το αρχαίο όνομά της. Από τις γραπτές πηγές δεν μπορούν να αντληθούν επαρκή στοιχεία όσον αφορά σε αυτή την περιοχή, με εξαίρεση δύο επιγραφές που βρέθηκαν στους Δελφούς, οι οποίες καταγράφουν μία τοπική σύγκρουση ανάμεσα σε τέσσερις πόλεις της περιφέρειας. Είναι πολύ πιθανό η πόλη που ανασκάπτεται να είναι το «Πεύμα», μία από τις πόλεις που αναφέρονται σε αυτές τις επιγραφές. Η συγκεκριμένη πόλη είναι γνωστό πως είχε κόψει νόμισμα. Μόνο ένα, όμως, από τα σαράντα περίπου νομίσματα που βρέθηκαν στην ανασκαφή είναι κοπή Πεύματος. Προς το παρόν, δεν έχουν βρεθεί επιγραφές στην ανασκαφή, που να στηρίζουν την ταυτοποίηση της πόλης.
Η κατάσταση διατήρησης της πόλης είναι εξαιρετική, ενώ τα αρχιτεκτονικά λείψανά της πρέπει να ήταν ορατά στους επισκέπτες διαμέσου των αιώνων. Στις αρχές του 20ού αιώνα τον χώρο επισκέφθηκε, για σύντομο χρονικό διάστημα, ο Γερμανός αρχαιολόγος Friedrich Stählin, ο οποίος χάραξε και τον πρώτο χάρτη της πόλης.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών του Ερευνητικού Προγράμματος της Καλλιθέας, η ελληνοκαναδική ομάδα μπόρεσε να φτιάξει ένα νέο και πολύ πιο λεπτομερές τρισδιάστατο σχέδιο της πόλης, βασισμένο σε μετρήσεις που έγιναν σε κάθε ορατό στην επιφάνεια του εδάφους τμήμα τοίχου. Επιπλέον, περισυνελέγησαν και μελετήθηκαν διάσπαρτα επιφανειακά ευρήματα και μετρήθηκαν και αποτυπώθηκαν σχεδιαστικά διάφορα οικοδομήματα.