Αρχείο: Αρχικά σήμαινε την έδρα του άρχοντα όπου φυλάσσονταν όλα τα επίσημα έγγραφα της διοίκησης και ερμηνεύονταν από την αυθεντία του Άρχοντα. Η στενή σχέση των εννοιών μεταξύ τους δείχνει ότι τα αρχεία είναι δύναμη υπηρετούν την εξουσία, αλλά σίγουρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με διάφορους τρόπους και αναγνώσεις.
«Ιστορίες αρχείων» η ανάγνωση και η ερμηνεία των οποίων οδήγησαν σε «αποκαλύψεις» και συμπεράσματα –συχνά άσχετα με το αρχικό αντικείμενο του αρχείου και την πρόθεση του μελετητή–, ιστορίες με γοητευτικές παραμέτρους, κείμενα των οποίων η ανάγνωση «πίσω από τις γραμμές» οδηγεί σε συμπεράσματα, γνώση, αμφισβήτηση επιβαλλόμενων «αξιών» και «θεσφάτων», επικαλέστηκαν, διηγήθηκαν και παρέθεσαν οι εισηγητές της ημερίδας για τη «Θεσσαλονίκη στα αρχεία – σημασία και δυνατότητες αξιοποίησης αρχειακών πηγών για τη μελέτη της πόλης» που διοργάνωσε το Τεχνικό επιμελητήριο-τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας σε συνεργασία με το Τμήμα αρχιτεκτόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Τα αρχεία κάθε είδους (ιστορικά, αρχιτεκτονικά, πολεοδομικά, λογοτεχνικά κ.ά.) ως πηγές μνήμης αλλά και ως πηγές γνώσης εξέτασαν οι ιστοριοδίφες-αρχειοδίφες εισηγητές της ημερίδας υπογραμμίζοντας όλοι συμπερασματικά την αναγκαιότητα άμεσης αξιοποίησης των αρχείων οποιουδήποτε αντικειμένου (με το δεδομένο ότι η όποια δημιουργική διαδικασία απαιτεί γνώση της ιστορίας του αντικειμένου μελέτης και εξέλιξης), και κυρίως της ψηφιοποίησης όλων των συλλογών με στόχο πέραν της συντήρησης και αποθήκευσής τους, τη διευκόλυνση στην πρόσβασή τους.
«Είναι αναπόφευκτη η εικόνα που έρχεται στους περισσότερους, τουλάχιστον στους μεγαλύτερους σε ηλικία, όταν ακούμε τη λέξη “αρχεία”, και λέω στους μεγαλύτερους γιατί οι νεότερες γενιές έρχονται σε πρώτη επαφή με τη λέξη μάλλον όταν ασχολούνται για πρώτη φορά με τον υπολογιστή τους. Στοίβες από σκονισμένους φακέλους και κούτες, κιτρινισμένα βιβλία, χαρτιά και έγγραφα… Και ως έναν βαθμό όντως αυτή είναι η εικόνα που παρουσιάζουν τα αρχεία, τουλάχιστον τα ανενεργά/ιστορικά αρχεία (ιστορικά με την έννοια του ανενεργού και όχι της πληροφοριακής αξίας τους, ότι δηλαδή αναφέρονται στο παρελθόν) ακόμα και στη σημερινή ψηφιακή εποχή. Ειδικότερα δε στην Ελλάδα, όπου δεν έχουμε και ιδιαίτερα αναπτυγμένη παράδοση στη δημιουργία και λειτουργία οργανωμένων αρχείων, εκτός βέβαια από τα επίσημα δημόσια διοικητικά αρχεία που χρονολογούνται σχεδόν από την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους (αρχειοφυλάκιο επικρατείας, πρόδρομος ΓΑΚ από 1829), μεγάλο τμήμα των ανενεργών αρχείων διαφόρων υπηρεσιών, όταν δεν καταστρέφονταν από πυρκαγιές ή πλημμύρες, ή δεν πετιούνταν —έχουμε ακούσει όλοι μας ανάλογες ιστορίες— βρίσκονταν στοιβαγμένα και παρατημένα μέσα σε αποθήκες όπου τα κατέτρωγαν η υγρασία και η λήθη… Θυμάμαι την κ. Γερολύμπου να περιγράφει πώς όταν δούλευε το διδακτορικό της στις αρχές της δεκαετίας του ’80 είχε ανακαλύψει τα αρχεία σχετικά με την επιχείρηση ανοικοδόμησης της πόλης μετά την πυρκαγιά του 1917 ξεχασμένα σε κάποιο σκοτεινό υπόγειο της οδού Ταντάλου, όπου υπήρχε ένα παράρτημα του Πολεοδομικού Γραφείου Θεσσαλονίκης, σ’ ένα υπόγειο γεμάτο σκόνη και κατσαρίδες» είπε χαρακτηριστικά στην εισήγησή της η αρχιτέκτων-πολεοδόμος Αθηνά Βιτοπούλου, εκπρόσωπος του Πολεοδομικού αρχείου Θεσσαλονίκης.
«Η απευθείας επαφή του ερευνητή με το αρχείο ζωντανεύει και απoϊδεολογικοποιεί τη γνώση και την πληροφορία που αυτό παρέχει, ενώ ταυτόχρονα παράγει μια βιωματική και αδιαμεσολάβητη σχέση με το παρελθόν, που υπό άλλες συνθήκες είναι σχεδόν αδύνατη. Έχουμε μάθει να αντιμετωπίζουμε την ιστορία ως μια ιδεολογικοποιημένη τοιχογραφία με ένα και μοναδικό νόημα: να εξυπηρετεί ανάγκες του παρόντος. Η προσέγγισή της μέσα από το γυμνό αρχειακό ντοκουμέντο μπορεί να δώσει ευκαιρίες για διαφοροποιημένες αναγνώσεις, για αμφισβητήσεις και ερμηνείες, καθώς ο μελετητής βρίσκεται μπροστά στο ίδιο το γεγονός ή στο αυθεντικό βίωμα. Παράλληλα δε, ενδέχεται και να ανακαλύψει το ανθρώπινο πρόσωπο μιας εμβληματικής προσωπικότητας της ιστορίας», τόνισε με το χαρακτηριστικά γοητευτικό της τρόπο η… αρχειοδίφης αρχιτέκτων-πολεοδόμος, καθηγήτρια του τμήματος αρχιτεκτόνων του ΑΠΘ Αλέκα Καραδήμου Γερολύμπου.
Στην ημερίδα συμμετείχαν με εισηγήσεις τους η Μάρω Καρδαμίτση-Αδάμη (αρχιτέκτων, καθηγήτρια του ΕΜΠ, εκπρόσωπος των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής του Μουσείου Μπενάκη), ο πολιτικός επιστήμων, υπεύθυνος των αρχείων του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ)Ανέστης Στεφανίδης, η Τριανταφυλλιά Κουρτούμη, διευθύντρια του Ιστορικού Αρχείου Μακεδονίας των ΓΑΚ (Γενικά αρχείου του Κράτους), και η Ιορδάνα Χατζηισαάκ, αρχειονόμος των ΓΑΚ.
Η ημερίδα διοργανώθηκε στο πλαίσιο της έκθεσης «Θεσσαλονίκη 100+. Αρχιτεκτονική και Πόλη: Εκμοντερνισμοί και προσαρμογές».
- Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ (B.X.)