Πολύς λόγος γίνεται για την Ευρώπη τελευταία με αφορμή τη διεθνή οικονομική κρίση και τα σκαμπανεβάσματα του χρηματιστηρίου. Τι γνωρίζουμε, όμως, για την ταυτότητά της; Τελικά όχι πολλά, αφού ακόμη και εθνικά μουσεία χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης φαίνεται να κρατούν απόσταση αμηχανίας.

Με αυτά τα ερωτήματα και πολλά ακόμη καταπιάνονται ξένοι και Έλληνες μουσειολόγοι, ιστορικοί, κοινωνιολόγοι και ερευνητές που συναντήθηκαν στην Αθήνα και για μία εβδομάδα θα τοποθετηθούν για τα εθνικά μουσεία και τους πολίτες τους. Στο Μουσείο της Ακρόπολης χθες και σήμερα, την Πέμπτη και Παρασκευή στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, αλλά και με έναν ενδιαφέροντα σταθμό την Τετάρτη στην αίθουσα της Παλιάς Βουλής στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο θα βρεθούν προκειμένου να ακουστούν και οι θέσεις των επισκεπτών· όπως προκύπτουν από έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε εννέα εθνικά ευρωπαϊκά μουσεία.

Σύμφωνα με αυτή, η Ευρώπη ενδιαφέρεται να μάθει για την ταυτότητά της αλλά και ποιο είναι το μέλλον της σε σχέση με τα εθνικά μουσεία. Τα ιδρύματα δημιουργήθηκαν τον 19ο αιώνα και στηρίχτηκαν στη λογική του έθνους-κράτους. Από τότε έγιναν βήματα πολλά. Η πολυπολιτισμική σύνθεση των ευρωπαϊκών κρατών, όμως, προκαλεί τον γενικότερο προβληματισμό: πού οδηγούμαστε;

Η πρωτοβουλία στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος European National Museums (EUNAMUS) που ξεκίνησε με στόχο να δούμε τι είναι αυτοί οι χώροι στους οποίους παγιώνονται και δημιουργούνται ταυτότητες, είναι πραγματικά ενδιαφέρουσα. Γιατί εκεί καθρεφτίζεται τι πιστεύουμε ως λαός αλλά και πώς εκπαιδεύουμε τα παιδιά μας για το μέλλον. Τι είναι εντέλει τα εθνικά μουσεία; Ποιοι είναι οι επισκέπτες τους και ποια η ταυτότητά τους; Ποιοι έχουν λόγο στη δημιουργία τους και ποιοι αποκλείονται από αυτά;

Η έρευνα έγινε στα: Εθνικό Μουσείο Σκωτίας, Εθνικό Μουσείο Ιρλανδίας, Εθνικό Μουσείο Εσθονίας, Εθνικό Υπαίθριο Μουσείο Λεττονίας, Nordiska Museum στη Σουηδία, Γερμανικό Ιστορικό Μουσείο, Rijksmuseum στην Ολλανδία, Μουσείο της Ιστορίας της Καταλωνίας και στο δικό μας Εθνικό Ιστορικό Μουσείο. Τα 5.500 ερωτηματολόγια που συγκεντρώθηκαν, οι 120 συνεντεύξεις και η συζήτηση και με τέσσερις ομάδες κοινού: μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς στην Ιρλανδία και τη Σκωτία, Ελληνες Ρομά στην Ελλάδα και μέλη της ρωσικής μειονότητας στην Εσθονία είχαν τεράστιο ενδιαφέρον.

Τι προέκυψε; «Οι επισκέπτες», λέει στην «Καθημερινή» η κ. Αλεξάνδρα Μπούνια, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου το οποίο συμμετέχει ως βασικός εταίρος στο EUNAMUS, «έρχονται στα μουσεία με συγκεκριμένες απόψεις για το έθνος και την Ευρώπη και συνήθως η επίσκεψη ενισχύει αυτές τις θέσεις. Παρόλα αυτά, το είδος του μουσείου, το περιεχόμενό του, η δομή του και ο τρόπος έκθεσης επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο «κατασκευάζεται» η αντίληψή τους.

Φάνηκε κάτι ακόμη. Τα περισσότερα εθνικά μουσεία δεν αγκαλιάζουν το σύνολο της κοινωνίας, δεν προβληματίζουν για σύγχρονα θέματα και δεν συμβάλλουν στον διάλογο. Η πλειοψηφία τους (66,6%) συμφωνεί ότι θα πρέπει να μιλούν για δύσκολες ή αμφιλεγόμενες στιγμές της εθνικής ιστορίας. Με τη Γερμανία να έχει το υψηλότερο ποσοστό (76%) που εκφράζει αυτήν την άποψη. Για την ευρωπαϊκή τους διάσταση, πάντως, η πλειοψηφία των μουσείων φαίνεται να αδιαφορεί, αφού όπως απάντησαν οι επισκέπτες, σε ποσοστό 62,1% η ευρωπαϊκή ιστορία απουσιάζει από τα εθνικά μουσεία. Εξαίρεση αποτελούν χώρες όπως η Γερμανία (54,7%) και η Ιρλανδία (40,5%)». Η κ. Μπούνια το αποδίδει στη γεωγραφική θέση της Γερμανίας στην «καρδιά» της Ευρώπης, αλλά και τη διαφορετική αντίληψη των χωρών που βρίσκονται στην περιφέρεια και έχουν μια διαφορετική ιστορική διαδρομή. «Η Γερμανία είναι ουσιαστικά ένα ομοσπονδιακό κράτος με έμφαση στα τοπικά κρατίδια, οπότε είναι ευκολότερο να μιλήσουν για ευρωπαϊκή ταυτότητα».

Γεγονότα και ήρωες

Όμως πώς ιεραρχείται η ιστορία; Προηγείται η ιστορία της χώρας (42,8%), ακολουθεί η ιστορία του έθνους (42,3%), η ιστορία της ευρύτερης περιοχής (7,6%) στην οποία εντάσσεται αυτή η χώρα, η ευρωπαϊκή ιστορία (4,1%), αλλά και η παγκόσμια ιστορία (3,2%). «Την ανάγκη για μεγαλύτερη παρουσία της ιστορίας της ευρύτερης περιοχής εκφράζουν οι επισκέπτες της Σουηδίας (14,8%), της Ισπανίας (14,9%) και της Γερμανίας (9,2%), ενώ μεγαλύτερη έμφαση στην ευρωπαϊκή ιστορία ζητούν με μεγαλύτερα ποσοστά μόνον οι επισκέπτες στην Ολλανδία 6,3% και στη Γερμανία 7,4%».

Δυστυχώς για μας, ο Έλληνας δεν επισκέπτεται τα ιστορικά μουσεία. Αυτό έδειξε η χαμηλή επισκεψιμότητα κατά τη διάρκεια της έρευνας. «Πολλοί δεν γνώριζαν πού είναι το Εθνικό Ιστορικό Μουσείο» και όπως αποδεικνύεται για άλλη μια φορά, το στερεότυπο επαναλαμβάνεται: «Πάνε λίγοι, υποψιασμένοι και κυρίως άνθρωποι ανώτατης μόρφωσης. Η ελίτ».

Αλλά ποιος είναι τελικά ο ρόλος του εθνικού μουσείου; Περιορίζεται στο παρελθόν ή επεκτείνεται στο παρόν και το μέλλον; Ειδικά για το τελευταίο κεφάλαιο, στην Ελλάδα δεν υπήρχαν καθόλου απαντήσεις. «Αυτό δείχνει την παγιωμένη αντίληψη της αποθήκης-μουσείου». Το εθνικό μουσείο είναι ένας χώρος για την παρουσίαση σπουδαίων ιστορικών γεγονότων και ηρώων, απάντησε το 97,3% των Ελλήνων.