Δύο τμήματα επιτύμβιου αναγλύφου και μια ενεπίγραφη στήλη, σημαντικές αρχαιότητες που κατείχε το Μουσείο Getty εδώ και δεκαετίες, από την περασμένη Παρασκευή βρίσκονται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.
Τα τμήματα του επιτύμβιου αναγλύφου (αρ. ευρ. Μουσείου Getty 73.ΑΑ.115) συνανήκουν με το θραύσμα αριθμ. 1168, το οποίο ανήκει στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου στην Αθήνα. Η ταύτιση των θραυσμάτων επισημάνθηκε ήδη το 1975. Στo επιτύμβιο απεικονίζονται δύο γυναικείες μορφές, η κυρία καθισμένη αριστερά και η δούλη εμπρός της που ακουμπά το δεξί της χέρι στο μάγουλο. Το έργο, που χρονολογείται στο τέλος του 5ου αι. π.Χ., αποτελεί εξαιρετικό δείγμα γλυπτικής αττικού εργαστηρίου.
Η ενεπίγραφη στήλη (αρ. ευρ. Μουσείου Getty 79.ΑΑ.113), που περιήλθε στην κατοχή του Μουσείου Getty το 1979, φέρει κείμενο και στις τρεις πλευρές της, την κύρια όψη και τις δύο πλαϊνές. Πρόκειται για ημερολόγιο θυσιών και εορτών που τελούνταν στον Θορικό, στη ΝΑ Αττική, προς τιμήν θεοτήτων και τοπικών ηρώων και χρονολογείται στο 430–420 π.Χ. Η επιγραφή αποτελείται από 65 στίχους ενώ το κείμενο είναι ελλιπές κατά το άνω αριστερό τμήμα του. Εκ του περιεχομένου της συγκαταλέγεται στα πολύ σημαντικά κείμενα του είδους της.
Οι δύο αρχαιότητες θα παραμείνουν για μικρό χρονικό διάστημα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και στη συνέχεια, η ενεπίγραφη στήλη θα μεταφερθεί για έκθεση στο Επιγραφικό Μουσείο και το επιτύμβιο ανάγλυφο θα επανενωθεί και θα εκτεθεί στο Μουσείο Κανελλοπούλου.
Μνημόνιο συνεργασίας
Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, κ. Παύλος Γερουλάνος και ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος του Μουσείου J. Paul Getty, James Guno, υπέγραψαν Μνημόνιο Συνεργασίας, το οποίο εξασφαλίζει ένα σαφές και θεσμοθετημένο πλαίσιο συνεργασίας και ανταλλαγών πολιτιστικών αγαθών μεταξύ του ΥΠΠΟΤ και του Μουσείου J. Paul Getty. Σκοπός της συνεργασίας των δύο φορέων είναι η συστηματική ενίσχυση της επιστημονικής έρευνας, η προβολή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς, και η δέσμευση για την αποτροπή της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων. Η επιστροφή αρχαιοτήτων σηματοδοτεί την έναρξη μίας νέας περιόδου στις σχέσεις ανάμεσα στο Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού και στο Μουσείο J. Paul Getty, το οποίο πλέον λειτουργεί με αναθεωρημένο πλαίσιο αρχών, αλλά και την εντατικοποίηση των προσπαθειών της Ελλάδος για την καταπολέμηση του παρανόμου εμπορίου αρχαιοτήτων.
Ο επαναπατρισμός των αρχαιοτήτων υπήρξε αποτέλεσμα της συντονισμένης προσπάθειας των αρμοδίων υπηρεσιών της Γενικής Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού (ειδικότερα της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας των Πολιτιστικών Αγαθών, του Επιγραφικού Μουσείου και της Α′ ΕΠΚΑ), οι οποίες συνέβαλαν στην αρχαιολογική τεκμηρίωση, τη νομική επιχειρηματολογία και τη διαπραγμάτευση με την πλευρά του αμερικανικού μουσείου. Πολύτιμη υπήρξε και η συμβολή της Ειδικής Νομικής Υπηρεσίας του Υπουργείου Εξωτερικών και του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος στο Λος Άντζελες.
Στο πλαίσιο της συνεργασίας και ανταλλαγής πολιτιστικών αγαθών μεταξύ του ΥΠΠΟΤ και του Μουσείου Γκετί, το Μουσείο θα φιλοξενήσει μία αρχαία ενεπίγραφη στήλη από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, η οποία απεικονίζει τον Ηρακλή και τον Αντίοχο, ήρωα της Αντιοχίδος φυλής. Η επιγραφή αναφέρεται σε τιμές που θα αποδοθούν επ’ ανδραγαθία στον ταξίαρχο επιλέκτων Προκλείδη.
«Οι αρχαιότητες δεν πρέπει να είναι διαλυμένες σε κομμάτια»
Ο Υπουργός Πολιτισμού και Τουρισμού, κ. Παύλος Γερουλάνος, κατά την επίσκεψή του στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, έκανε λόγο για τον ιδιαίτερα συμβολικό χαρακτήρα της επιστροφής των δύο αρχαιοτήτων από το Μουσείο Γκετί και της επανένωσης του επιτύμβιου αναγλύφου με το τμήμα που βρίσκεται στο Μουσείο Παύλου και Αλεξάνδρας Κανελλοπούλου.
Ο κ. Γερουλάνος, ο οποίος επισκέφθηκε το Μουσείο συνοδευόμενος από τη Γενική Γραμματέα του ΥΠΠΟΤ, κ. Λίνα Μενδώνη, τη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κ. Μαρία Βλαζάκη, τον Διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, κ. Νίκο Καλτσά και τη Διευθύντρια της Τεκμηρίωσης και Προστασίας των Πολιτιστικών Αγαθών κ. Σουζάνα Χούλια, δήλωσε τα εξής:
«Ο επαναπατρισμός των δύο αρχαιοτήτων, έχει και ουσιαστική και συμβολική σημασία. Πρόκειται για δύο υπέροχα κομμάτια με σημαντική αξία, αλλά ο συμβολισμός της επιστροφής είναι ακόμα πιο σημαντικός. Δείχνει τις ακούραστες προσπάθειες που πρέπει να κάνει η Πολιτεία για να διασφαλίζει ότι αρχαιότητες που φεύγουν παράνομα από τη χώρα μας θα επιστρέφουν σε κάθε περίπτωση. Γνωρίζουμε ότι το Μουσείο Γκετί, κρατούσε αυτές τις αρχαιότητες από το 1975 και έχει γίνει μια τεράστια προσπάθεια, διαχρονική, για να φτάσουμε στο σημερινό γεγονός. Θεωρώ ότι η επιστροφή αυτή στέλνει το μήνυμα ότι δεν σταματήσουμε την προσπάθεια ανάκτησης κάθε μνημείου που έχει εξαχθεί παράνομα από τη χώρα, μέχρι να διασφαλίσουμε την επιστροφή του και την τιμωρία αυτών που το έκλεψαν. Η συμφωνία που κάναμε με το Μουσείο Γκετί, μας δίνει επίσης τη δυνατότητα να ανταλλάξουμε τεχνογνωσία, αλλά και να συνεργαστούμε και σε άλλα πράγματα, που αφορούν τον τρόπο με τον οποίο συντηρούνται οι αρχαιότητες, τον τρόπο με τον οποίο προβάλλονται.
Κομμάτι του επιτύμβιου αναγλύφου βρίσκεται στο Μουσείο Κανελλοπούλου. Είναι εξαιρετικά σημαντικό ότι το μνημείο θα ενωθεί και, επίσης, είναι σημαντικό ότι το Γκετί αναγνώρισε την σημασία το έργο να είναι ολοκληρωμένο. Αυτό δείχνει ότι και στη διεθνή κοινότητα, πλέον, αναγνωρίζεται ότι οι αρχαιότητες δεν πρέπει να είναι διαλυμένες σε κομμάτια. Πρέπει να ενώνονται σε κάθε περίπτωση. Αυτό έχουμε αναπτύξει και ως επιχειρηματολογία για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Το να υπάρχουν τμήματα αρχαιοτήτων διασπαρμένα σ’ όλο τον κόσμο, εκτός από ανήθικο είναι και λάθος για τον τρόπο με τον οποίο τα προβάλλουμε. Η επανένωση του επιτύμβιου αναγλύφου έχει τεράστια συμβολική αξία».