Όσοι δεν τη γνωρίζουν αναρωτιούνται πώς τα καταφέρνει η Αγγελική Κοτταρίδη. Αυτή η δυναμική αρχαιολόγος που παθιάζεται τόσο πολύ με τον Φίλιππο, τον Μέγα Αλέξανδρο και κάθε γωνιά της Μακεδονίας. Μαθήτρια του Μανώλη Ανδρόνικου έχει το χάρισμα να σε παρασύρει όταν μιλάει για την επιστήμη της αρχαιολογίας, τις ανασκαφές, τους βασιλικούς τάφους στις Αιγές, το Ανάκτορο, τα νέα ευρήματα, τη διαχρονία του πολιτισμού και όχι τον διαχωρισμό των κλασικών αρχαιοτήτων από τις βυζαντινές.

Με την ίδια ορμή έφτασε ώς τον Περσικό κόλπο για να ερευνήσει ένα ελληνιστικό οχυρό-ιερό στη Φαϊλάκα, ένα νησάκι στο Κουβέιτ. Αλλά και ώς το Μουσείο Ασμόλεαν με την έκθεση «Από τον Ηρακλή στον Αλέξανδρο» που προκάλεσε μεγάλη συζήτηση πέρυσι στην Οξφόρδη.

Αυτή είναι η Αγγελική Κοτταρίδη: μια γυναίκα ορχήστρα. Καταπιάνεται με πολλά και όλα τα καταφέρνει. «Έχω άξιους συνεργάτες», απαντάει κατηγορηματικά. Διευθύντρια των ανασκαφών και του Μουσείου Βασιλικών Τάφων στις Αιγές (Βεργίνα), υπεύθυνη για όλα τα έργα ανάδειξης της βασιλικής Νεκρόπολης και του Ανακτόρου, προϊσταμένη της δραστήριας ΙΖ′ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων αλλά και αναπληρώτρια προϊσταμένη των Βυζαντινών. Έχει πάνω της την ελπίδα του ΕΣΠΑ —τα μεγάλα έργα της περιοχής— και το άγχος της διαχείρισης 13 εκατ. ευρώ που είναι ο προϋπολογισμός τους.

Δύο μήνες προσπαθούσαμε να βρούμε ελεύθερη ώρα στο πρόγραμμά της. Το τηλέφωνο ήταν η λύση. Από το δωμάτιο που έχει δίπλα στο Μουσείο, στις Αιγές, μιλήσαμε ένα σαββατιάτικο πρωινό, πριν φύγει φουριόζα, όπως πάντα. Τρέχει για το πολυκεντρικό Μουσείο των Αιγών (μελέτη Αλ. Τομπάζη), το εικονικό μουσείο «Μέγας Αλέξανδρος», το αρχαίο θέατρο της Μίεζας, το ιερό της Μητέρας των Θεών, τις περιοδικές εκθέσεις του μουσείου της Πέλλας και το αφιέρωμα στους Μακεδονικούς θησαυρούς που ετοιμάζει για την άνοιξη, τα βυζαντινά μνημεία της περιοχής που έκλεψαν την καρδιά της και πολλά άλλα.

«Έστησε ράντζο στο μουσείο», αστειεύονται οι συνάδελφοι και φίλοι της. «Δεν γίνεται αλλιώς. Κινούμαι στους δύο νομούς και το ΕΣΠΑ δεν περιμένει. Γύρω στις 140 οικογένειες συντηρούνται απ’ αυτά τα έργα και το καλοκαίρι θα ’ναι περισσότεροι. Ελπίδα όλων είναι ότι όταν ολοκληρωθούν να ευνοήσουν και τον τουρισμό της περιοχής». Ήδη οι Αιγές φέρνουν γύρω στους 200.000 επισκέπτες τον χρόνο και ας μη το αναφέρει ποτέ η Αθήνα.

«Οι κλοπές φοβίζουν, ειδικά όταν έχουμε να αντιμετωπίσουμε νέους τρόπους εγκληματικότητας», παραδέχεται η Αγγελική Κοτταρίδη. Όπως και άλλοι συνάδελφοί της, ειδικά μετά τη ληστεία 77 αντικειμένων από το παλιό μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας, κοιμάται ανήσυχα τα βράδια. Πολύ περισσότερο που «δίπλα μου βρίσκονται 20 κιλά χρυσά αντικείμενα, τα διασημότερα χρυσά στεφάνια και δεκάδες ασημένια αγγεία. Ο χώρος των Αιγών είναι τρομαχτικός από άποψη σημασίας. Είναι όμως κι ένα κομμάτι του θησαυροφυλακίου της Ελλάδας».

Μια μέρα μετά την κλοπή έγινε η συνέντευξη και η έφορος Βεργίνας – Πέλλας δεν είχε οριστεί ακόμη από το υπουργείο Πολιτισμού Τουρισμού μέλος της επιτροπής για τα μέτρα ασφαλείας των μουσείων. «Οι φύλακές μας δεν είναι ειδικά εκπαιδευμένοι για να αντιμετωπίσουν νέα ήθη, όπως τα καλάσνικοφ. Καλό είναι να ενισχυθεί η παρουσία τους. Χρειαζόμαστε μια ειδική ομάδα προσωπικού που θα έρχεται από άλλα υπουργεία, θα είναι εκπαιδευμένη, ένοπλη με τη λογική του ένστολου, διότι προστατεύει εθνικό πλούτο. Θα κρατούν τις νυχτερινές βάρδιες και την ημέρα θα είναι στο κοντρόλ ρουμ για να τσεκάρουν τη φύλαξη του χώρου ενώ οι φύλακες θα κάνουν τη δουλειά που έκαναν πάντα. Δεν μιλώ για ΜΑΤ στα μουσεία, το ξεκαθαρίζω. Ούτε για ιδιωτικές εταιρείες. Προς Θεού. Απλώς μια καλά εκπαιδευμένη ομάδα που δεν θα τη βλέπει το κοινό».

«Ανθρώπινες ιστορίες»

Η Αγγελική Κοτταρίδη πιστεύει στην έννοια του ανοιχτού μουσείου και στη δημιουργία δικτύων, στην ανάδειξη των αρχαιολογικών χώρων, «το δικό μας ατού» όπως υπογραμμίζει, στη λειτουργία των μουσείων 10 το πρωί μέχρι τις 5 το απόγευμα. Και κάποια ώς το βράδυ.

– Τι είναι αυτό που λείπει από τα ελληνικά μουσεία ώστε να δώσουν βάρος στην αφήγηση και όχι μόνο στην επιστημοσύνη;

– Παλιά είχαμε μουσεία αποθήκες. Το Γ’ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης μας έδωσε την ευκαιρία να προχωρήσουμε σε μια πιο φιλική διαχείριση οργανώνοντας ενδιαφέρουσες εκθέσεις. Κάθε μουσείο έχει μια ιδιαίτερη προσωπικότητα. Άλλα πράγματα θα πεις στην Πέλλα, άλλα στις Αιγές και εντελώς διαφορετικά στη Βέροια. Εκεί πρέπει να σταθούμε, κάτι που απαιτεί και βαθιά γνώση κάθε χώρου.

– Οι επισκέπτες τι θέλουν να βλέπουν;

– Το κοινό θέλει ανθρώπινες ιστορίες. Στο Μουσείο της Βέροιας για παράδειγμα σχεδιάζουμε να δείξουμε τα πορτρέτα των καθημερινών ανθρώπων. Όπως μιας πλούσιας βεργιώτισσας η οποία είχε πάθει πολλά κακά και απελευθέρωνε πολλούς προς τιμήν της Μητέρας. Επίσης ενός ηθοποιού που τον έλεγαν Ερωτιδέα γιατί τον ερωτεύονταν όλοι. Αντίστοιχα στην Πέλλα έχουμε να δείξουμε ένα ενδιαφέρον κέντρο —το μοναδικό στον σύγχρονο ελλαδικό χώρο—, με οικουμενικές διαστάσεις όπως οι μεγάλες ελληνιστικές πόλεις: Αλεξάνδρεια, Αντιόχεια κ.α.

– Πάντως και μια περιήγηση σε έναν αρχαιολογικό χώρο μπορεί να γίνει βαρετή.

– Οι κλασικοί αρχαιολόγοι, μάθαμε να βλέπουμε τα μνημεία χαλκομανίες, δισδιάστατα. Για τον μέσο άνθρωπο ενδιαφέρον έχουν τα αρχαία αναστηλωμένα, όρθια. Στην πραγματικότητα τα κάστρα και γενικά τα βυζαντινά μνημεία δημιουργούν μαγεία στο κοινό αν δεν έχει τη δυνατότητα να δει αναστηλωμένους ναούς. Ένα τρικ που βοηθάει πολύ στην περιήγηση είναι να δίνεις στον επισκέπτη μια ψηφιακή εφαρμογή με τις αναπαραστάσεις. Να κατανοεί τι βλέπει. Εχει σημασία να του προσφέρεις σημεία ξεκούρασης και δροσιάς στον αρχαιολογικό χώρο και γενικά το στοιχείο της μέθεξης στην ανακάλυψη. Ακόμη καλύτερα είναι να τον προετοιμάζεις μέσω του Διαδικτύου στο σπίτι του, πριν έρθει στον χώρο.

– Οι Βαλκάνιοι γείτονές μας έχουν προχωρήσει και στη συμμετοχή του κοινού στις ανασκαφές. Εμείς γιατί όχι;

– Πολλοί θέλουν να κάνουν δημιουργικές διακοπές παίρνοντας μέρος σε μια ανασκαφή. Αν δεν πουλήσουμε εμείς αυτό το πλεονέκτημα που έχουμε χιλιάδες στρέμματα τέτοιων χώρων, ποιος μπορεί; Οι γείτονες έχουν ολόκληρο δίκτυο που αντιστοιχεί στη Μακεδονία του Πιρίν. Σκοπιανές και βουλγάρικες θέσεις όπου γίνονται ανασκαφές και συμμετέχουν επισκέπτες ζώντας την εμπειρία μιας ανασκαφής, πληρώντας έως και 1.000 ευρώ για να πλένουν κεραμικά ή να σκουπίζουν. Λαμβάνω αμέτρητα αιτήματα από φοιτητές πανεπιστημίων -από την Οξφόρδη ώς την Τουρκία-, για να παρακολουθήσουν τη συντήρηση των ψηφιδωτών στο ανάκτορο αλλά έχω πρόβλημα φιλοξενίας. Οι τουρίστες πάντως, θα πλήρωναν αδρά για τέτοιες εμπειρίες.

– Ο Μ. Αλέξανδρος είναι ακόμη το μήλον της έριδος ανάμεσα σε μας και τους Σκoπιανούς. Πώς μπορούμε να απαντήσουμε στην καπηλεία της ιστορίας με ένα πιο επιστημονικό και τεκμηριωμένο τρόπο, διπλωματικό και εύσχημο;

– Οι δικές μας απόλυτες αποδείξεις είναι ό,τι βγάζουμε από τη γη. Το εικονικό μουσείο Μέγας Αλέξανδρος που ετοιμάζουμε είναι η απάντηση κι όχι φτιάχνοντας ένα ανόητο, νεοφασιστικού τύπου, ανδριάντα. Επί 35 χρόνια δεν κάνω τίποτε άλλο από το να βγάζω από το χώμα αυτές τις αποδείξεις, όπως και οι συνάδελφοί μου.

«Η περιφέρεια είναι τρομερά ριγμένη»

– Η δράση «Μια νύχτα στο μουσείο» που ξεκίνησε από τον δήμο και τα 5 μουσεία της Θεσσαλονίκης μπορεί να γίνει σε αρχαιολογικούς χώρους. Θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν για μια νύχτα μια παιδική κατασκήνωση;

– Στους αρχαιολογικούς χώρους η δραστηριότητα αυτή θα γινόταν καλύτερα. Δυστυχώς, το προσωπικό της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας έχει συσσωρευτεί στα μεγάλα κέντρα. Αυτή τη στιγμή η ΙΖ′ εφορεία έχει στην ευθύνη της τρία μουσεία, τα βαριά έργα του ΕΣΠΑ, όλη τη λάτρα της προστασίας και των κηρύξεων χώρων, τα αιτήματα για φωτοβολταϊκά, τους πολίτες και όλη τη δουλειά των μουσείων. Ακόμη και τις διεθνείς εκθέσεις. Όλα αυτά με 7 ενεργούς αρχαιολόγους και κανέναν μουσειολόγο. Η περιφέρεια είναι εξωφρενικά ριγμένη.

– Πιστεύετε στον Καλλικράτη των μουσείων όπως τον προωθεί το υπουργείο Πολιτισμού;

– Χρειαζόμαστε τη δικτύωση των μουσείων, τις συνέργειες μεταξύ μας. Το ένα χέρι νίβει το άλλο και τα δυο το πρόσωπο κι αυτό ισχύει και για τους δήμους με τους οποίους συνεργαζόμαστε. Στην Πέλλα μάλιστα, όπου έχουμε και ένα ενεργό εργαστήριο εκμαγείων του ΤΑΠΑ, σκεφτόμαστε να κάνουμε συνέργειες με τη σχολή Καλών Τεχνών της Θεσσαλονίκης.