Η ανάγλυφη στήλη από βασάλτη που διεκδικεί η Τουρκία από το Βρετανικό Μουσείο. Χρονολογείται στον 1ο αι. π.Χ. και χρησιμοποιούνταν για την παραγωγή ελαιόλαδου.

Ειδήσεις: Επαναπατρισμός αρχαιοτήτων

Στοπ στο δανεισμό αρχαιοτήτων στις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία λέει η Τουρκία

Σκληρή τουρκική πολιτική για την επιστροφή έργων τέχνης

από Archaeology Newsroom - Παρασκευή, 2 Μαρτίου 2012

Φρένο στο δανεισμό αρχαιοτήτων της σε μεγάλα βρετανικά και αμερικανικά μουσεία βάζει η Τουρκία, μέχρι να διευθετηθεί το ζήτημα των αρχαιοτήτων που διεκδικεί. Αυτό σημαίνει ότι η Τουρκία δεν θα δανείσει αντικείμενα στο Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης, καθώς και στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου και το Victoria and Albert Museum (V&A).

Το Βρετανικό Μουσείο είχε ζητήσει 35 αντικείμενα για την έκθεση «Hajj: Journey to the Heart of Islam» (Χατζ: Ταξίδι στην καρδιά του Ισλάμ). Παρά το γεγονός ότι τα τουρκικά μουσεία είχαν συμφωνήσει στο δανεισμό, το Υπουργείο Πολιτισμού της χώρας παρενέβη και ανέστειλε κάθε σχετική διαδικασία, αναγκάζοντας το Βρετανικό Μουσείο να αναζητήσει εναλλακτικές λύσεις, αντικείμενα δηλαδή που θα μπορούσε να εκθέσει στη θέση των τουρκικών τα οποία ανέμενε, κι αυτό σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Οι δανεισμοί σε μουσεία που διαθέτουν στη συλλογή τους έργα αμφιλεγόμενης προέλευσης απαγορεύτηκαν στο πλαίσιο της τουρκικής εκστρατείας για τη διεκδίκηση των αρχαιοτήτων που έχουν βγει παράνομα από τη χώρα.

Το Metropolitan Museum of Art της Νέας Υόρκης επιβεβαίωσε ότι η Τουρκία διεκδικεί γύρω στις 12 αρχαιότητες, αλλά δεν διευκρίνισε ποια είναι τα αντικείμενα αυτά. Εκπρόσωπος του Μουσείου δήλωσε: «Το θέμα είναι υπό συζήτηση με τις τουρκικές αρχές». Αυτό το μήνα, το Met αναμένεται να εγκαινιάσει την έκθεση «Βυζάντιο και Ισλάμ» (14 Μαρτίου-8 Ιουλίου). Πολλά από τα αντικείμενα που δανείστηκε προέρχονται από το Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα.

Ο Tolga Tuyluoglu, επικεφαλής του Γραφείου Πολιτισμού και Τουρισμού της τουρκικής κυβέρνησης στο Λονδίνο, επιβεβαίωσε ότι έχουν τεθεί αξιώσεις για την επιστροφή δύο αντικειμένων που βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο και το V&A. Τόνισε επίσης ότι αν και υπάρχει μια «καλή σχέση» μεταξύ πολιτιστικών οργανισμών της Τουρκίας και της Βρετανίας, η κυβέρνησή του θέλει να επιλύσει το ζήτημα των δύο αρχαιοτήτων «πριν συζητηθεί το ζήτημα του δανεισμού αντικειμένων για εκθέσεις».

Η τουρκική κυβέρνηση διεκδικεί από το Βρετανικό Μουσείο την επιστροφή μιας ανάγλυφης στήλης από βασάλτη. Η στήλη χρονολογείται στον 1ο αιώνα π.Χ. και απεικονίζει τον βασιλιά Αντίοχο Α΄ Επιφανή να χαιρετά τον Ηρακλή. Η στήλη καταγράφηκε για πρώτη φορά το 1882, όταν βρέθηκε στο Selik, κοντά στη σημερινή Samsat. Το ανάγλυφο, που έχει ύψος 4 μ. και διαθέτει μεγάλη οπή στο κέντρο του, είχε χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ελαιόλαδου. Αγοράστηκε το 1911 από τον αρχαιολόγο Leonard Woolley, που έκανε ανασκαφές στην Carchemish με την άδεια των οθωμανικών αρχών.

Όταν ξέσπασε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η περιοχή γύρω από την Carchemish έγινε πεδίο μαχών. Μετά τον πόλεμο, το αρχαιολογικό υλικό βρέθηκε στη Συρία (καθώς η Carchemish ήταν στα σύνορα Τουρκίας-Συρίας), η οποία όμως ήταν υπό γαλλική κηδεμονία. Το 1927, ο Woolley έβγαλε τη στήλη από τη χώρα με την άδεια των γαλλικών αρχών και τελικά την αγόρασε το Βρετανικό Μουσείο.

Αν και οι τουρκικές αρχές διατύπωσαν αίτημα επιστροφής της στήλης το 2005, δεν έδωσαν συνέχεια στο θέμα. Εν τω μεταξύ, τα δάνεια μεταξύ των δύο χωρών συνεχίστηκαν. Οι αξιώσεις της Τουρκίας για τη στήλη αναβίωσαν τον Ιανουάριο του 2011 από τον πρεσβευτή της στο Λονδίνο, Unal Cevikoz, μετά το διορισμό του νέου γενικού διευθυντή Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Μουσείων, Osman Murat Suslu. Λόγω της προγραμματισμένης έκθεσης «Χατζ» [που σημαίνει “προσκύνημα στη Μέκκα], το Βρετανικό Μουσείο επιθυμεί διακαώς να επιλύσει το ζήτημα. (Η Μέκκα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από το 1517 έως το 1916, επομένως πολλά ιστορικά έργα τέχνης κατέληξαν σε τουρκικά μουσεία.) Το Βρετανικό Μουσείο ζήτησε αντικείμενα από το παλάτι Τοπ Καπί, το Μουσείο Turbeler, και το Μουσείο Τουρκικών και Ισλαμικών Τεχνών.

Τον περασμένο μήνα εκπρόσωπος του Βρετανικού Μουσείου δήλωσε: «Το μουσείο θα ήταν διατεθειμένο να συζητήσει το δανεισμό της στήλης, σύμφωνα με τους όρους που προβλέπει η νομοθεσία. Οι ιθύνοντες του Μουσείου δεν μπορούν να συναινέσουν στη μεταβίβαση της κυριότητας [της στήλης] και πιστεύουμε ακράδαντα ότι θα πρέπει να παραμείνει μέρος της συλλογής του μουσείου, στο οποίο μπορεί να θεαθεί σε ένα διεθνές πλαίσιο από ένα παγκόσμιο ακροατήριο». Σημειώνεται ότι η στήλη εκτίθεται στη Συλλογή Έργων Τέχνης της Εγγύς Ανατολής.

Παρόμοιο πρόβλημα αντιμετωπίζει και το V&A για την προγραμματισμένη έκθεσή του «Οι Οθωμανοί», για την οποία είναι απαραίτητος ο δανεισμός έργων τέχνης από την Τουρκία. Η έκθεση αναμένεται να επικεντρωθεί στην εξέλιξη της οθωμανικής τέχνης από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 έως το 19ο αιώνα. Αρχικά είχε προγραμματιστεί για το 2014, στη συνέχεια για το 2015, ενώ αυτή τη στιγμή παραμένει άγνωστο πότε θα πραγματοποιηθεί.

Οι τουρκικές αρχές έχουν υποβάλει αίτηση επιστροφής και για το λίθινο κεφάλι ενός παιδιού, που αναπαριστά τον Έρωτα, από τη φημισμένη σαρκοφάγο της Σινταμάρα του 3ου αιώνα π.Χ. Το κεφάλι αφαιρέθηκε από τη σαρκοφάγο το 1882 από τον αρχαιολόγο Charles Wilson, και δωρήθηκε στο V&A από την οικογένειά του το 1933.

Το κεφάλι βρίσκεται τώρα στις αποθήκες του V&A. Η σαρκοφάγος της Σινταμάρα, η οποία είναι κατά τα λοιπά άθικτη, εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.

Εκπρόσωπος του V&A ισχυρίζεται ότι η κεφαλή αποκτήθηκε νόμιμα και το μουσείο δεν επιτρέπεται να προβεί σε απόσυρση του αντικειμένου από τις συλλογές του (deaccession). «Η προσφορά ενός μακροπρόθεσμου δανεισμού της κεφαλής προς την Τουρκία έχει συζητηθεί», προσθέτει. Το μουσείο σκοπεύει να προχωρήσει στην έκθεση για τους Οθωμανούς «μόλις επιτευχθεί κάποια πρόοδος στις συζητήσεις για δανεισμούς από τουρκικές συλλογές».