Πριν από λίγες ημέρες το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού έβγαλε στη δημοσιότητα έναν κατάλογο με τα τέλη φωτογράφισης και κινηματογράφησης 117 γνωστών μνημείων, ανάμεσα στα οποία και η Ακρόπολη. Ξένα ΜΜΕ έγραψαν ότι βγάζουμε τον Παρθενώνα στο σφυρί. Ο θόρυβος που προκλήθηκε ήταν μεγάλος και το ΥΠΠΟΤ διέψευσε τις ανυπόστατες φήμες, διά χειρός Παύλου Γερουλάνου στο Twitter.

Η θεσμοθέτηση τέλους για την εμπορική χρήση των μνημείων προϋπήρχε από το 2005, αλλά τώρα η πολιτεία αποφάσισε να χαμηλώσει ορισμένες τιμές, ειδικά σε θέματα φωτογράφισης για εκδόσεις. Η πρωτοβουλία επαναφέρει στο προσκήνιο ένα θέμα που αποτελεί ταμπού: πώς μπορούμε να αναδείξουμε τα μνημεία μας με έξυπνη προσέγγιση, σεβασμό στην Ιστορία μας, και κυρίως με το αζημίωτο; Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, του μοναδικού αρμόδιου φορέα που έχει τον τελικό λόγο σε αυτά τα ζητήματα; Πώς μπορεί η καθημαγμένη από την κρίση ελληνική οικονομία να υπολογίζει σε έσοδα από τέτοιες πηγές στο μέλλον; Ποιος είναι ο καταλληλότερος να αποφασίζει για το ύψος των τελών; Στον πρόσφατο κατάλογο λ.χ. έγινε μεγάλη συζήτηση για το αν τα 6.000 ευρώ το λεπτό που προβλέπονται για εμπορική κινηματογράφηση στην Ακρόπολη, είναι το ενδεδειγμένο ποσό.

Σε μια ταινία του Τσάκι Τσαν, ο πρωταγωνιστής κάνει σημεία και τέρατα στον πύργο του Άιφελ, ενώ σε τηλεοπτική διαφήμιση για γνωστό ουίσκι, ο ηθοποιός Χάρβεϊ Καϊτέλ περπατά στο Κολοσσαίο της Ρώμης. Θα μπορούσε ένα αντίστοιχο σποτ να γυριστεί ποτέ σ’ ένα μνημείο – παγκόσμιο σύμβολο στην Ελλάδα, λ.χ. την Επίδαυρο; Όταν ζήτησε από το ΚΑΣ να κάνει γυρίσματα στο αρχαίο θέατρο ο σπουδαίος Γάλλος σκηνοθέτης Ζαν Λικ Γκοντάρ, το Συμβούλιο ζήτησε με τη σειρά του το σενάριο της ταινίας Film Socialism και η κατάσταση οδηγήθηκε σε αδιέξοδο.

Η χώρα μας, που αποτέλεσε δημοφιλή προορισμό ξένων κινηματογραφικών συνεργείων τη δεκαετία του ’60 λόγω του φυσικού κάλλους, των μνημείων και του χαμηλού κόστους, έχει κάνει ορισμένες προσπάθειες να αναπτύξει μηχανισμό που θα προσελκύσει αλλοδαπές παραγωγές. Το ελληνικό Film Commission, που ιδρύθηκε πιλοτικά το 2007 για να διευκολύνει ξένους που θέλουν να κάνουν φωτογραφίσεις ή κινηματογραφήσεις σε μουσεία, μνημεία και αξιοθέατα, συνέβαλε αρκετά. Ο Μάρκος Χολέβας, από τους πρωτεργάτες του Film Comission, τονίζει ότι έγινε σοβαρή δουλειά, αλλά για να λειτουργήσει καλύτερα χρειάζονται περισσότεροι οικονομικοί πόροι και προσωπικό. «Και κυρίως fast track αντιμετώπιση έτσι ώστε να μην περιμένουν οι ενδιαφερόμενοι ολόκληρους μήνες για μια απάντηση από το ΚΑΣ», μας λέει. Ο νυν επικεφαλής Γρηγόρης Καραντινάκης —καθώς ο θεσμός εντάσσεται διά νόμου στο Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου— τονίζει ότι όταν φτάνει ένα αίτημα, εξυπηρετείται από τα επιμέρους τμήματα του Κέντρου.

Αλλοπρόσαλλη πολιτική

Άνθρωποι του κινηματογράφου και της διαφήμισης περιγράφουν μια χαοτική κατάσταση στην Ελλάδα, όπου τα κριτήρια παραχώρησης δεν είναι ξεκάθαρα, ενώ συχνά παίζουν ρόλο και πολιτικές πιέσεις ή ακόμα και η σύνθεση των μελών στο ΚΑΣ. Μερικά παραδείγματα:

— Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο παραχώρησε τη Στοά του Αττάλου στη Vodafone, αλλά αρνήθηκε να δώσει τον χώρο στάθμευσης δίπλα στον ναό του Σουνίου στην BMW για τη φωτογράφιση των νέων της μοντέλων.

— Ζήτησε 100.000 ευρώ από την εταιρεία κινητής τηλεφωνίας και 50.000 από την αυτοκινητοβιομηχανία, ενώ έδωσε δωρεάν το Σούνιο στο Ίδρυμα «Ανδρέας Παπανδρέου» (που δεν είναι κρατικός φορέας) για συναυλία και ομιλία του τότε Γερμανού υπουργού Εξωτερικών Γιόσκα Φίσερ.

— Αρνήθηκε να δώσει το Ηρώδειο στον σχεδιαστή μόδας Κάλβιν Κλάιν, το 1998, αλλά κάθε καλοκαίρι γίνεται ολόκληρη συζήτηση αν θα πρέπει να τραγουδούν εκεί λαϊκοί αοιδοί, οι θεατές προκαλούν φθορές με τα τακούνια τους, ενώ συνεργεία καθαρισμού αποκόλλησαν, πριν από μερικά χρόνια, 27 κιλά τσίχλας από τα μάρμαρα.

— Το ΚΑΣ έδωσε το ελεύθερο στη Νία Βαρντάλος για την ταινία «Έρωτας α λα ελληνικά», που ήταν δυσφημιστική για την Ελλάδα. Από την άλλη, αρνήθηκε στα κορίτσια που συμμετείχαν στο America’s Next Top Model να κινηματογραφηθούν ως εκδρομείς στην Κνωσό. «Αναγκαστήκαμε να φτιάξουμε αρχαία από φελιζόλ για να κάνουμε τη φωτογράφιση», λέει ο Άγγελος Βενέτης, από την εταιρεία παραγωγής ΒΟΟ και εκτελεστής παραγωγός του προγράμματος στην Ελλάδα.

Σεβασμός και ευελιξία

«Όταν οι Γάλλοι, που έχουν αυστηρή πολιτιστική πολιτική σε θέματα ιστορικής κληρονομιάς, προσκαλούν τον Γούντι Άλεν να κάνει μια ταινία με φόντο το Παρίσι και εμείς δεν μπορούμε να χειριστούμε ούτε τα πιο απλά αιτήματα, τότε είναι λογικό ότι οι ξένοι θα μας γυρίσουν την πλάτη», λέει ο σκηνοθέτης Κυριάκος Αγγελάκος. «Γιατί να έρθουν εδώ προσμένοντας για άγνωστο χρονικό διάστημα μια απάντηση από το ΚΑΣ, όταν μπορούν να βρουν άμεση εξυπηρέτηση και καλύτερες τιμές σε χώρες όπως η Μάλτα, η Τσεχία, η Πορτογαλία».

«Όλες οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης που αντλούν έσοδα από κινηματογραφήσεις στα αξιοθέατά τους, έχουν αρωγό την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Εδώ, ο Δήμος Αθηναίων προβλέπει να πληρώνει κανείς 1.800 ευρώ ανά τ.μ. που καταλαμβάνει το γύρισμα. Πολλές φορές δίνεις αυτό το ποσό και κλείνεις ένα τεράστιο χώρο, χωρίς έλεγχο», τονίζει ο σκηνοθέτης.

Πάντως, ο δήμος από τη μεριά του ίδρυσε επίσης πιλοτικά το Athens Film Office, το οποίο δεν έχει αποκτήσει ακόμα τη βαρύτητα που έχουν αντίστοιχοι οργανισμοί στο εξωτερικό.

Ο Γιώργος Τσοκόπουλος της εταιρείας παραγωγής Avion Films γνωρίζει από πρώτο χέρι τι περνούν ξένα συνεργεία που έρχονται στην Ελλάδα για γυρίσματα, καθώς έχει εξυπηρετήσει πολλά από αυτά: «Αποθαρρύνουμε ξένους πελάτες να έρχονται εδώ για να γυρίσουν ταινίες ή διαφημιστικά σποτ με μνημεία. Το ακόλουθο παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό: διεθνούς κύρους αεροπορική εταιρεία παρουσιάζει διαφημιστική καμπάνια με παιδική χορωδία που εμφανίζεται να τραγουδά μπροστά από σπουδαία παγκόσμια μνημεία. Αυτονόητη στάση ήταν και η Ελλάδα με την ξένη εταιρεία παραγωγής να προτιμά τον Ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο. Το αίτημα προωθήθηκε στο ΚΑΣ, το οποίο καθυστέρησε πολύ να απαντήσει. Τελικώς τα μέλη του αποφάσισαν να δώσουν την έγκριση με αντίτιμο 300.000 ευρώ! Οι άνθρωποι της εταιρείας παραγωγής σάστισαν από το ιλιγγιώδες ποσό. Προσπάθησαν μέσω Ελλήνων γνωστών τους να κανονίσουν συνάντηση με τον τότε υπουργό Πολιτισμού. Μετά το ραντεβού τους και τις πιέσεις που ασκήθηκαν στο Συμβούλιο, η τιμή έπεσε στις 10.000 ευρώ».

Ο παραγωγός Γιάννης Κουτσομύτης προσθέτει έναν ακόμα παράγοντα που πρέπει να βελτιωθεί: «Όλοι σεβόμαστε το έργο των αρχαιολόγων, αλλά δεν είναι δυνατόν μια αρχαιολογική επιτροπή να κρίνει την καλλιτεχνική και αισθητική αξία ενός σεναρίου. Πρέπει να υπάρχει εκπροσώπηση από άλλους φορείς έτσι ώστε να υπάρχει πιο σωστή αντιμετώπιση. Θυμάμαι πόσο απογοητευμένοι έφυγαν ο Φράνσις Κόπολα και το συνεργείο του από την Ελλάδα επειδή τούς βγήκε η ψυχή να πάρουν έγκριση για μια σκηνή μπροστά στην Ακρόπολη. Ωστόσο, διαφωνώ και με εκείνους που είναι έτοιμοι να δώσουν μνημεία-σύμβολα σε εμπορική χρήση με χαλαρά κριτήρια. Η Ελλάδα έχει πολλούς αρχαιολογικούς χώρους και χρειάζεται να γίνει ειδική κατάταξη για το τι μπορεί να παραχωρείται, σε ποιον και για ποια χρήση».

Ο κατάλογος τελών

Ο γνωστός καθηγητής της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής Χαράλαμπος Μπούρας υπερασπίζεται τη θέσπιση κατάλογου τελών και θεωρεί ότι δεν πρέπει να παρεξηγηθεί, ούτε να αφήνει κανείς περιθώρια σε ορισμένους να κινδυνολογούν: «Είναι μια διεθνής πρακτική που πρέπει να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα. Μέχρι σήμερα όλη η ευθύνη έπεφτε στο ΚΑΣ. Ακόμα και η τιμολόγηση ήταν δική του αρμοδιότητα. Τώρα αρχίζουν να μπαίνουν τα πράγματα σε μια σειρά», υπογραμμίζει στην «Καθημερινή».

Η γενική διευθύντρια Αρχαιοτήτων του ΥΠΠΟΤ Μαρία Βλαζάκη συμφωνεί: «Από τη μία το κράτος δέχεται πιέσεις να είναι πιο ευέλικτο με τα κριτήρια παραχώρησης των μνημείων και από την άλλη οι ξένοι είναι έτοιμοι να πουν ότι ξεπουλάμε τα μνημεία. Το θέμα χρειάζεται μεγάλη προσοχή για λόγους ουσίας και εικόνας της χώρας στο εξωτερικό».

Πώς λύνουν το πρόβλημα οι Ιταλοί

Η Αλεσάντρα Μπεργκέρο είναι επικεφαλής του Italian Riviera Film Commission που διευκολύνει όποιον θέλει να κάνει φωτογραφίσεις και γυρίσματα σε 300 πόλεις, 1.000 μνημεία και 150 χιλιόμετρα ακτογραμμής. «Οργανισμοί σαν τον δικό μας είναι απαραίτητοι για να λύνονται τα προβλήματα που προκύπτουν ανάμεσα σε δύο ομάδες με εντελώς διαφορετική νοοτροπία και πρακτική. Από τη μια υπάρχουν οι αρχαιολόγοι που είναι αυστηροί και γραφειοκράτες αλλά υπερασπίζονται κάτι ιερό. Από την άλλη υπάρχουν οι άνθρωποι του κινηματογράφου, της μόδας, της διαφήμισης που έχουν έμπνευση, τρέλα και ελευθερία. Πρέπει να βρεις ισορροπίες έτσι ώστε όλα τα μέρη να είναι ικανοποιημένα και να γίνεται η δουλειά. Αν τις επιτροπές στελεχώνουν ευθυνόφοβοι δημόσιοι υπάλληλοι και δεν συμμετέχουν άνθρωποι της αγοράς, τότε προκύπτουν μόνο προβλήματα και όχι λύσεις. Μην ξεχνάτε ότι μια κινηματογράφηση δεν αποφέρει χρήματα μόνον από τα τέλη. Τα συνεργεία μένουν σε ξενοδοχεία για εβδομάδες, μαραγκοί, ελαιοχρωματιστές, κομπάρσοι, ντόπιοι τεχνίτες και τεχνικοί βρίσκουν δουλειά για κάποιες εβδομάδες. Συν τα χρήματα που αποφέρει ο Κινηματογραφικός Τουρισμός από θεατές που ερωτεύτηκαν ένα μέρος στη μεγάλη οθόνη. Αντίστοιχα, η πόλη της Ρώμης έχει τον δικό της οργανισμό, στον οποίον συμμετέχει ο δήμος, ενώ για περιπτώσεις σημαντικών μνημείων γνωμοδοτούν πρώτα οι αρχαιολόγοι».