Περισσότερες από έξι χιλιετίες καλύπτει η διαδρομή του χρυσού στη Μακεδονία και τη Θράκη, περιοχή τόσο πλούσια σε κοιτάσματα πολύτιμων μετάλλων όσο καμιά άλλη στην υπόλοιπη Ελλάδα και ελάχιστες άλλες σε όλο τον κόσμο. Από τον Αλιάκμονα ώς τον Εβρο, ο χάρτης είναι διάστικτος με θέσεις εξόρυξης, απόληψης και εκμετάλλευσης χρυσού.

Η σύγχρονη έρευνα αναλαμβάνει να συνδέσει με το σήμερα πληροφορίες που άφησαν ο Στράβων, ο Ηρόδοτος, ο Θουκυδίδης και άλλοι συγγραφείς σχετικά με την εκμετάλλευση και τη σημασία του χρυσού κατά την αρχαιότητα, να καλύψει τα κενά τους και να εντοπίσει τους τύπους κοιτασμάτων χρυσού στη Μακεδονία και τη Θράκη.

«Ο Χρυσός στη Μακεδονία και Θράκη. Μία ιστορική διαδρομή» ήταν το θέμα διάλεξης του καθηγητή του Τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και πρόεδρο της Επιτροπής Οικονομικής Γεωλογίας, Μιχαήλ Βαβελίδη, στο Μετεωροσκοπείο του ΑΠΘ. Η εκδήλωση διοργανώθηκε από την Κοσμητεία της Σχολής Θετικών Επιστημών του ΑΠΘ σε συνεργασία με το Παράρτημα Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας της Ενωσης Ελλήνων Φυσικών.

«Έχουμε κάνει έρευνες από το 1978 σε μεταλλεία τα οποία αναφέρονται από τις ιστορικές πηγές», εξηγεί στον «Αγγελιοφόρο» ο κ. Βαβελίδης.

Οι ανασκαφές στη Μακεδονία και τη Θράκη έχουν φέρει στο φως πλήθος χρυσών και αργυρών ευρημάτων, τα οποία «θαμπώνουν» ακόμη και τους ειδικούς. Από πού προερχόταν όλος αυτός ο χρυσός; «Υπάρχουν αναφορές από ιστορικούς που λένε ότι το χρυσό τον έφεραν ο Φίλιππος και ο Μ. Αλέξανδρος από την Ανατολή: την Περσία, την Αίγυπτο, το Αφγανιστάν. Η σύγχρονη έρευνα όμως μας οδηγεί σε διαφορετικά συμπεράσματα. Για παράδειγμα, η χημική σύσταση της ασπίδας και της φαρέτρας του Φιλίππου Β′ στη Βεργίνα έδειξε ότι το μέταλλο προερχόταν από τη Χαλκιδική (Στρατώνι και Ολυμπιάδα, δηλ. τα αρχαία Στάγειρα) και το Λαύριο. Σε άλλα αντικείμενα από τη Βεργίνα βρήκαμε παρόμοια χημική σύσταση με το χρυσό που εντοπίζεται στον Αλιάκμονα, ενώ ευρήματα από την Πέλλα και τη Μεσημβρία Ζώνη στη Θράκη επίσης φαίνεται να είναι φτιαγμένα από άργυρο και μόλυβδο της Χαλκιδικής», επισημαίνεται από τον καθηγητή.

Εντυπωσιακά ήταν τα αποτελέσματα προγράμματος αρχαιομετρίας στο οποίο συμμετείχε ως επιστημονικός ερευνητής από το 1979 ώς το 1984 ο κ. Βαβελίδης στο Ινστιτούτο Max-Planck της Χαϊδελβέργης. «Μελετήσαμε το Θησαυρό Asyut στην Αίγυπτο, ο οποίος αποτελείται από αργυρά νομίσματα από την Άκανθο και την Αίγινα. Η έρευνα έδειξε ότι τα νομίσματα της Ακάνθου κόπηκαν από άργυρο της Χαλκιδικής, όπως και αυτά της Αίγινας. Αποδεικνύουμε, δηλαδή, ότι η Χαλκιδική κατά τον 5ο-6ο αιώνα π.Χ. ήταν ένα μεγάλο μεταλλευτικό κέντρο που έδινε άργυρο, χρυσό, χαλκό και μόλυβδο σε όλη την Ελλάδα», τονίζει ο κ. Βαβελίδης.

Η Μακεδονία και η Θράκη, λόγω της γεωτεκτονικής της θέσης και της ποικιλίας της σε γεωλογικούς σχηματισμούς, παρουσιάζει σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα μεγάλο αριθμό κοιτασμάτων χρυσού. «Μεμονωμένες περιπτώσεις αποτελούν το Λαύριο και η Σίφνος. Όλες οι υπόλοιπες θέσεις εντοπίζονται στη Βόρεια Ελλάδα, ιδίως στον Εχέδωρο (ο φέρων δώρα, σημερινός Γαλλικός ποταμός), το Παγγαίο, τη Θάσο, τον Αλιάκμονα, τη Χαλκιδική, την περιοχή ΒΑ της Καβάλας (Σκαπτή ύλη) και τους Φιλίππους.

Σύμβολο του Φιλίππου

Εκτός από τα χάλκινα, χρυσά αντικείμενα της 4ης χιλιετίας π.Χ. (πρώιμη Εποχή Χαλκού) έχουν έρθει στο φως σε αρχαιολογικές έρευνες στους Σιταγρούς της Δράμας. Η ύπαρξη εκμετάλλευσης χρυσού στη Μακεδονία αναφέρεται από τους ιστορικούς από τους μυκηναϊκούς χρόνους. Στους Φιλίππους, σύμφωνα με αρχαίες πηγές, ο Φίλιππος Β′ επαναλειτούργησε τα παλιότερα μεταλλεία, που ήταν άδοξα και λιτά, και άνοιξε καινούργια. «Αυτό δείχνει ότι ο Φίλιππος ήταν ένας διορατικός ηγεμόνας», τονίζει ο κ. Βαβελίδης. «Ο χρυσός έγινε σύμβολο εξουσίας του Φιλίππου, η κινητήρια δύναμη του βασιλείου του».

Και η περιοχή της Θεσσαλονίκης ακολουθεί τη χρυσοφόρα διαδρομή της υπόλοιπης Μακεδονίας: η μελέτη των πέτρινων χωνευτηρίων που βρέθηκαν στην ανασκαφή της Τούμπας και χρονολογούνται στη 2η χιλιετία π.Χ., όπου γινόταν τήξη χρυσού, αποτελούν μοναδικά ευρήματα μεταλλουργικής επεξεργασίας στο χώρο του Αιγαίου. Επίσης, στην Περιστερά Θεσσαλονίκης υπήρξε χρυσός, καθώς και στη λεκάνη της Μυγδονίας, περιοχές για τις οποίες διασώθηκαν ελάχιστες πληροφορίες, αν και αποτελούσαν, όπως δείχνουν τα ευρήματα, σημαντικούς χώρους εκμετάλλευσης χρυσού, επισημαίνει ο καθηγητής του ΑΠΘ.