Από το 1703, το έτος ίδρυσής της, η Αγία Πετρούπολη ήταν ένα «παράθυρο στην Ευρώπη». Ταυτόχρονα ήταν και η είσοδος στη Ρωσία, το ακριτικό φυλάκιο που έπρεπε να πάρουν οι επίδοξοι κατακτητές της αχανούς χώρας. Η μεταιχμιακή προσωπικότητά της και ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας αντανακλάται σε μια από τις πιο ενδιαφέρουσες εκθέσεις της εκπνοής του 2011, που φιλοξενείται στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.

Προκλήσεις

Το αφιέρωμα έχει τίτλο «Μεγάλοι Ρώσοι Ζωγράφοι 1920-2010 από τη Συλλογή Manege» και φέρνει στην Αθήνα 120 έργα ζωγραφικής από την «πρωτεύουσα» της αυτοκρατορικής νοσταλγίας, το οχυρό που άντεξε 872 ημέρες πολιορκίας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, την πόλη που αναζήτησε ξανά τον εαυτό της πριν και μετά την περεστρόικα. Άλλωστε η Πινακοθήκη Manege είχε εντελώς διαφορετικό ρόλο από το Ερμιτάζ, που μοιάζει με κιβωτό διεθνών και ρωσικών θησαυρών. Στόχος της ήταν να συγκεντρώσει τα καλύτερα έργα των ντόπιων καλλιτεχνών, δημιουργώντας μια εναλλακτική αφήγηση.

Από μια ευτυχή συγκυρία το ελληνικό κοινό εξοικειώθηκε με τη ρωσική πρωτοπορία χάρις στη συλλογή Κωστάκη. Τώρα όμως είναι η ευκαιρία να γνωρίσουμε από κοντά τη γενέτειρα του κινήματος. Όμως η Αγία Πετρούπολη δεν ήταν μονάχα αυτό. Οι καλλιτέχνες που έζησαν σε αυτήν μεταβόλισαν τα διδάγματα και τις προκλήσεις των ευρωπαϊκών εικαστικών ρευμάτων. Από τον μοντερνισμό ώς και τις σύγχρονες εικαστικές αναζητήσεις, η έκθεση στηρίζεται σ’ έναν εγκιβωτισμό. Βλέπουμε την ιστορία της πόλης μέσα από την ιστορία της ζωγραφικής. Όλες οι ιστορικές περίοδοι περνούν μπροστά από τα μάτια του θεατή μέσα από προσωπογραφίες, χαρακτηριστικές απόψεις της πόλης, νεκρές φύσεις, τοπία της γύρω υπαίθρου, κτίρια-ορόσημα, πλατείες, ο Νέβας. Επίσης γίνεται φανερό πώς ενσωματώθηκε η παράδοση στις νέες επιταγές της τέχνης, ιδιαίτερα κατά την περίοδο 1920-1940.

Η ομαδική έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη είναι μια περιεκτική παρουσίαση, με ονόματα ζωγράφων που ενδεχομένως να μην έχουμε ξανακούσει.

Τέχνη του βίου

Ποιος, όμως, δεν θα ήθελε να μάθει περισσότερα για τον καλλιτέχνη, γραφίστα και σκηνογράφο Πακούλιν, ο οποίος κατά τη διάρκεια της πολιορκίας έστηνε το καβαλέτο του ανάμεσα στα χαλάσματα με 40 βαθμούς υπό το μηδέν και ζωγράφιζε; Οι καλλιτέχνες της Αγίας Πετρούπολης ήξεραν την τέχνη του βίου και τη διαχείριση των συνεχών εναλλαγών της μοίρας. Όπως σημειώνει και ο ζωγράφος Λεβ Μοτσαλόφ: «Οι ταραγμένοι καιροί της αλλαγής αποκαλύπτουν την αμφισημία των σταθερών αξιών, των δοκιμασμένων αληθειών στις οποίες ο καλλιτέχνης προσθέτει τη μεταφυσική διάσταση της αποστολής του».

Συγκυρίες

Τα τοπία, οι αστικές όψεις και τα πρόσωπα, ανάλογα με την ιστορική συγκυρία, φανερώνουν πώς στέκονταν οι άνθρωποι απέναντι στην κοινωνία και τις προκλήσεις της. Είναι ένα ταξίδι στον τόπο, τον χρόνο, τα ήθη, την αισθητική. Η έκθεση, που θα διαρκέσει ώς και τις 11 Μαρτίου, συνοδεύεται από πολυσέλιδο κατάλογο. Την επιμελήθηκαν η Μαρίνα Τζιγκαρχανιάν που είναι επικεφαλής του τμήματος Σύγχρονης Τέχνης της Συλλογής Manege, η Ευθυμία Γεωργιάδου-Κούντουρα, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ καθώς και η επιμελήτρια εκθέσεων Αφροδίτη Οικονομίδου. Η τιμή του εισιτηρίου είναι 6 ευρώ.