Το Δίλοφο αποτελεί ίσως το μοναδικό χωριό στο Ζαγόρι που έχει διατηρήσει αναλλοίωτη την αρχιτεκτονική του. Κι αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι αντιστάθηκε στην άκρατη τουριστική ανάπτυξη, αλλά και στην επαγρύπνηση των κατοίκων κάθε φορά που γινόταν κάποια παρέμβαση στο χωριό τους όπως στα καλντερίμια. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του υπουργείου Πολιτισμού το ανακήρυξε, σε προχτεσινή του συνεδρίαση, ως ιστορικό τόπο.

Την πρωτοβουλία για τη σύνταξη του φακέλου την ανέλαβε πριν από τέσσερις μήνες η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ηπείρου με προϊστάμενο τον Γιάννη Βλαχοστέργιο, αφού πήρε και το «πράσινο φως» από την κοινότητα του Διλόφου. Σύμφωνα με την κατά πλειοψηφία απόφαση του Συμβουλίου, ο οικισμός Δίλοφο Ζαγορίου κηρύσσεται ιστορικός τόπος «λόγω της αρχιτεκτονικής, πολεοδομικής και λαογραφικής σημασίας του».

Για την εξέλιξη αυτή ο δήμαρχος Ζαγορίου Γαβριήλ Παπαναστασίου εξέφρασε την ικανοποίησή του στον «Ηπειρωτικό Αγώνα»: «Οι κάτοικοι του Διλόφου ανταποκρίθηκαν με χαρά όταν η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων έκανε την πρόταση. Είναι από τα χωριά που έχουν υποστεί μικρές αλλοιώσεις και η υπηρεσία θεώρησε ότι είναι σωστό να υπάρξει μια περαιτέρω προστασία» τονίζει.

Σύμφωνα με το νόμο, ως ιστορικοί τόποι «νοούνται είτε εκτάσεις στην ξηρά ή στη θάλασσα ή στις λίμνες ή στους ποταμούς που αποτέλεσαν ή που υπάρχουν ενδείξεις ότι αποτέλεσαν το χώρο εξαίρετων ιστορικών ή μυθικών γεγονότων, ή εκτάσεις που περιέχουν ή στις οποίες υπάρχουν ενδείξεις ότι περιέχονται μνημεία μεταγενέστερα του 1830 είτε σύνθετα έργα του ανθρώπου και της φύσης μεταγενέστερα του 1830, τα οποία συνιστούν χαρακτηριστικούς και ομογενείς πόρους που είναι δυνατόν να οριοθετηθούν τοπογραφικά και των οποίων επιβάλλεται η προστασία λόγω της λαογραφικής, εθνολογικής, κοινωνικής, τεχνικής, αρχιτεκτονικής, βιομηχανικής ή εν γένει ιστορικής, καλλιτεχνικής ή επιστημονικής σημασίας τους».

Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία για το πότε και από ποιους κατοικήθηκε για πρώτη φορά το χωριό, υπάρχουν μαρτυρίες ότι γύρω περιοχές κατοικήθηκαν μετά την εισβολή των Σλάβων στην Ήπειρο (540 μ.Χ.) από κατοίκους του χωριού Πιτούρνι.

Από αυτούς πήρε και την πρώτη του ονομασία το χωριό, Σοποτσέλι, που σημαίνει «ο τόπος που έχει νερό». Το 1920 μετονομάστηκε σε Δίλοφο, καθώς είναι χτισμένο πάνω σε δύο λόφους.

Η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του χωριού άρχισε στα τέλη του 14ου-αρχές του 15ου αιώνα, ενώ τη μεγαλύτερη ανάπτυξή του γνώρισε ο οικισμός τον 19ο αιώνα. Το Δίλοφο είναι από τα καλύτερα διατηρημένα χωριά του Ζαγορίου, χαρακτηριστικό δείγμα ζαγορίτικης αρχιτεκτονικής, με όλα τα κτίσματά του να είναι φτιαγμένα από τον τοπικό σχιστόλιθο.

Το 1969 το χωριό κηρύχθηκε τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και με προεδρικό διάταγμα του 1979 χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικισμός. Στο Δίλοφο υπάρχουν 68 παραδοσιακά κτίσματα, από τα οποία επτά είναι ερειπωμένα, οκτώ επανακατασκευασμένα και τα υπόλοιπα σώζονται σε μέτρια έως καλή κατάσταση. Το χωριό διαθέτει πέτρινες βρύσες, λιθόστρωτα καλντερίμια και εντυπωσιακούς ναούς και εκκλησάκια, όπως ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου που χρονολογείται το 1850.