Τα τελευταία 40 χρόνια ο Γερμανός αιγυπτιολόγος και κοπτολόγος Καρλχάιντς Σίσλερ φωτογράφισε πάνω από 240.000 φύλλα παλαιών κοπτικών μεταφράσεων της Βίβλου και τις συγκέντρωσε στη μεγαλύτερη παγκοσμίως ψηφιοποιημένη συλλογή κοπτικών χειρογράφων. Πρόσφατα παρέδωσε το έργο του στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Οι επιστήμονες της Ευαγγελικής Θεολογικής Σχολής συνεχίζουν το ερευνητικό έργο του Σίσλερ στο πλαίσιο του νεοϊδρυθέντος Ερευνητικού Κέντρου Πρώιμων Χριστιανικών-Κοπτικών Σπουδών. Στους άμεσους στόχους του κέντρου είναι η έκδοση επιπλέον τόμων της Biblia Coptica, για να αποκαλύψουν μυστικά των πρωτοχριστιανικών χρόνων.
Ποια ήταν η αρχική μορφή της Βίβλου; Πώς τελούσαν οι κόπτες χριστιανοί τη λειτουργία από τον 4οέως τον 8ο αιώνα και ποια στοιχεία της λατρείας έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα; Για να απαντηθούν τα ερωτήματα αυτά, πρέπει να εξεταστούν οι παλαιότερες σωζόμενες μεταφράσεις, στις οποίες, πέρα από τις λατινικές και τις συριακές, συγκαταλέγονται και οι κοπτικές – δηλαδή οι πρώιμες αιγυπτιακές. Υπάρχει όμως ένα πρόβλημα: Τα αρχαιότερα εξ αυτών των κειμένων είναι γραμμένα σε πάπυρο, που καταστρέφεται γρηγορότερα απ’ ό,τι η περγαμηνή.
Επιπλέον, κατά τους χριστιανικούς διωγμούς στην αρχαιότητα πολύ συχνά είχαμε καύσεις βιβλίων – ή απώλειά τους για άλλους λόγους. «Η απληστία ορισμένων ανασκαφέων και συλλεκτών χειρογράφων είχε ως αποτέλεσμα τα κείμενα αυτά να βρίσκονται σήμερα διασκορπισμένα σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου: Κι αυτό γιατί η πώληση μεμονωμένων φύλλων απέφερε μεγαλύτερο κέρδος απ’ ό,τι η πώληση ενός πλήρους χειρογράφου» εξηγεί ο Χανς Φέρστερ από το Ινστιτούτο Έρευνας της Παλαιάς Διαθήκης και Βιβλικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Βιέννης.
Αναζήτηση σε όλο τον κόσμο
Ο Σίσλερ αφοσιώθηκε στη συγκέντρωση αυτών των χειρογράφων. Ο Γερμανός κοπτολόγος, μετά τις σπουδές Θεολογίας και Αιγυπτιολογίας στο Μύνστερ, στράφηκε στον ιδιωτικό τομέα, παρέμεινε όμως πιστός στο πάθος του για τα παλαιά χειρόγραφα: Κάνοντας πολλά ταξίδια και με πολλή υπομονή ανακάλυψε τα τελευταία σαράντα χρόνια τα μεμονωμένα φύλλα κοπτικών χειρογράφων στο Βατικανό, το Κάιρο, τη Βαρκελώνη, το Λονδίνο και το Παρίσι, τα φωτογράφισε και τα ενσωμάτωσε στο αρχικό σώμα όπου ανήκε το καθένα, συγκροτώντας την πολύτομη Biblia Coptica.
«Η δουλειά του Σίσλερ ήταν ένα μεγάλο βήμα: Μόνον εφόσον έχουμε ένα ομοιογενές κείμενο, μπορούμε να εργαστούμε εποικοδομητικά , να το κατανοήσουμε σωστά και να το ερμηνεύσουμε» λέει ο Χανς Φέρστερ, ο οποίος συνεργάζεται εδώ και πέντε χρόνια με τον συλλέκτη των χειρογράφων και ετοιμάζει μια κριτική έκδοση του Ευαγγελίου του Ιωάννη – ένα από τα καλύτερα σωζόμενα βιβλικά κείμενα στην κοπτική παράδοση.
Η κριτική έκδοση – έργο ζωής
Το υλικό που έχει συγκεντρώσει ο Σίσλερ – πάνω από 240.000 ψηφιοποιημένες σελίδες παλαιών κοπτικών χειρογράφων παραδίδεται πλέον στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, αποτελώντας τη βάση για την έρευνα της κοπτικής Βίβλου. Αυτό που πρέπει να γίνει τώρα είναι να μελετηθούν τα μεμονωμένα φύλλα και τα αποσπάσματα σε σχέση με το ακριβές τους περιεχόμενο και την αλληλοσύνδεσή τους.
Μετά το Ευαγγέλιο του Ιωάννη, σειρά έχει μία κριτική έκδοση όλων σχεδόν των βιβλίων της Καινής Διαθήκης, η οποία θα λαμβάνει υπόψη της άπαντα τα γνωστά χειρόγραφα. Ήδη έχει ξεκινήσει η έρευνα των Πράξεων των Αποστόλων στο Μύνστερ και του Ευαγγελίου του Μάρκου στο Παρίσι. «Μετά τη συγκέντρωση των χειρογράφων, το υλικό πρέπει να αξιολογηθεί – με απώτερο σκοπό μια συνολική έκδοση των κοπτικών βιβλικών κειμένων» λέει ο Φέρστερ, ο οποίος μοιράζεται τον τεράστιο φόρτο εργασίας με συναδέλφους του στο Ινστιτούτο Έρευνα της Καινής Διαθήκης στο Μύνστερ, καθώς και με επιστήμονες στο Παρίσι, το Κέιμπριτζ και το Μπέρμιγχαμ.
Από γυναίκες… άνδρες
Οι ερευνητές της Βίβλου ήδη ανακάλυψαν ενδιαφέρουσες πληροφορίες. Έτσι, για παράδειγμα, στην Επιστολή προς Ρωμαίους του Παύλου, «Ασπάσασθε Ανδρόνικον και Ιουνίαν τους συγγενείς μου και συναιχμαλώτους μου, οίτινες είσιν επίσημοι εν τοις αποστόλοις, οι και προ εμού γεγόνασιν εν Χριστώ»(Προς Ρωμαίους, ιστ’ 7), στη γερμανική μετάφραση η Ιουνία παρουσιάζεται ως άνδρας – Ιουνίας. Κατά τον Φέρστερ, πρόκειται για μεταφραστικό λάθος – καθώς στα ελληνικά η αιτιατική του αρσενικού και του θηλυκού γένους συμπίπτουν στην περίπτωση αυτή. Αυτό συνέβη, επειδή από τον Μεσαίωνα και έπειτα, στην κεντροευρωπαϊκή κοινωνία ήταν αδιανόητο πως σε αυτό το σημείο μπορεί να γινόταν αναφορά σε γυναίκα, κι έτσι η γυναίκα έγινε… άνδρας. Στην κοπτική εκδοχή όμως, γίνεται λόγος για κάποια Ιουνία. «Στην κοπτική γλώσσα τα ονόματα δεν κλίνονται, κι έτσι η κοπτική μετάφραση μας προσφέρει ένα αδιαμφισβήτητο τεκμήριο πως ο Απόστολος Παύλος χαιρετά εδώ μια γυναίκα απόστολο, την Ιουνία» τονίζει ο Φέρστερ.
Αλήθεια ή ψέματα;
“Traduttore – traditore”: όπως λέει και το ιταλικό ρητό-λογοπαίγνιο, κάθε μεταφραστής (traduttore) είναι προδότης (traditore), μια και δεν μεταφράζει ποτέ κατά κυριολεξία το κείμενο, αλλά αφήνει να διαρρεύσουν στη μετάφραση οι δικές του ερμηνείες. «Η δική μας δουλειά είναι να καταλάβουμε στο κείμενο τι είναι ερμηνεία και τι ανάγεται πράγματι στο πρωτότυπο. Κι αυτό δεν είναι πάντα εύκολο, γιατί οι μεταφράσεις εκείνα τα χρόνια ήταν αρκετά ελεύθερες».