Jon D. Mikalson, Αρχαία ελληνική θρησκεία, μτφρ.: Ελένη Μανακίδου, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2024, 316 σελ. ISBN: 978-960-250-806-0

Ο Μίκαλσον, μέσα από μια πλούσια εικονογράφηση και παράθεση χωρίων από ιστορικές και λογοτεχνικές πηγές, από νόμους, επιτάφιους και επιγραφές, προτείνει μια ακτινογραφία του πολυθεϊσμού των αρχαίων Ελλήνων. Η μελέτη της ελληνικής θρησκείας είναι εντυπωσιακά σύνθετη και περιλαμβάνει εκατοντάδες θεότητες με πολλές και διαφορετικές μορφές, οι οποίες λατρεύονταν για περισσότερες από δύο χιλιετίες σε εκατοντάδες αρχαίες ελληνικές πόλεις-κράτη. Οι θεότητες, οι μύθοι και οι τελετουργίες τους, ακόμη και οι δοξασίες που υπήρχαν για αυτές, διέφεραν, λιγότερο ή περισσότερο, από πόλη σε πόλη και από αιώνα σε αιώνα.

Δίχως να παραλείπει τις μεγαλύτερες πανελλήνιες λατρείες των Δελφών και της Ολυμπίας, ο συγγραφέας εστιάζει τη συζήτηση κυρίως στην Αθήνα, επειδή τα δεδομένα –καλλιτεχνικά, αρχαιολογικά και επιγραφικά– είναι απείρως πλουσιότερα για την πόλη του Περικλή από ό,τι για οποιαδήποτε άλλη ελληνική πόλη-κράτος. Εδώ φανερώνεται καλύτερα η συνεκτικότητα του αρχαιοελληνικού θρησκευτικού συστήματος. Στο βιβλίο η θρησκεία της κλασικής Αθήνας παρουσιάζεται μέσα από ορισμένες βασικές έννοιες και από συγκεκριμένες ομάδες θεοτήτων και λατρειών, οι οποίες αντιπροσωπεύουν, με τον δικό τους τρόπο, σημαντικές όψεις της ελληνικής θρησκευτικής ζωής στο πλαίσιο είτε της οικογένειας είτε της κοινότητας και της πόλης-κράτους είτε της θρησκευτικής ζωής του ατόμου. Χαρακτηριστικό είναι ότι η άμεση σύνδεση θρησκείας και μυθολογίας στην αρχαία Ελλάδα, σε όλες σχεδόν τις εκδηλώσεις της δημόσιας και της ιδιωτικής ζωής, καθώς και η στενή τους σχέση με τη λογοτεχνία και την τέχνη –σημαντικές εκφάνσεις του ελληνικού πολιτισμού που προβάλλονται στο βιβλίο–, είχαν ως αποτέλεσμα τη διαρκή εφαρμογή και ανανέωση των θρησκευτικών πρακτικών και τη «ζωντανή» παρουσία των θεοτήτων στα ανθρώπινα πράγματα. Τούτο καθιστά την προσέγγιση του αναγνώστη συναρπαστική, εκτός από διδακτική, ανεξάρτητα από το βαθμό εξοικείωσής του με την αρχαιοελληνική θρησκεία.

Jon D. Mikalson

Ο Jon D. Mikalson είναι καθηγητής Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνιας. Το 1968-1969 ήταν υπότροφος της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, και το 1994-1995 δίδαξε στην ίδια Σχολή. Η έρευνά του στρέφεται γύρω από την αρχαία ελληνική θρησκεία, κυρίως στο πώς αυτή αποτυπώνεται και διαπερνά τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, την ιστορία, την καθημερινή ζωή. Αναζητά θρησκευτικά στοιχεία στις ηθικές αρχές, στην ποίηση, στους αθηναϊκούς δημοκρατικούς θεσμούς, στον πολιτισμό της κλασικής περιόδου. Έργα του: Popular Greek Religion in Greek Philosophy (2010), Ancient Greek Religion (2004), Herodotus and Religion in the Persian Wars (2003), Religion in Hellenistic Athens (1998), Honor Thy Gods: Popular Religion in Greek Tragedy (1992), Athenian Popular Religion (1983), The Sacred and Civil Calendar of the Athenian Year (1975).