Μια χούφτα απανθρακωμένων σπόρων που χρονολογούνται πριν από επτά χιλιάδες χρόνια «ταξίδεψαν» τους φίλους του Αρχαιολογικού Μουσείου Δράμας και της Εναλλακτικής Κοινότητας «Πελίτι» στη μοναδική ιστορία των παραδοσιακών σπόρων που έθρεψαν γενιές ανθρώπων στο διάβα των αιώνων.

Η εκδήλωση που διοργάνωσε το Αρχαιολογικό Μουσείο Δράμας σε συνεργασία με την Περιφέρεια ΑΜ-Θ και το Δημοτικό Ωδείο Δράμας έδωσε την ευκαιρία σε όσους την παρακολούθησαν να κατανοήσουν τη σημασία και τη σπουδαιότητα των παραδοσιακών σπόρων στην επιβίωση του ανθρώπινου είδους, από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι τις μέρες μας.

Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας Βασιλική Πουλιούδη, μαζί με τον ιδρυτή και εμπνευστή του «Πελίτι» Παναγιώτη Σαϊνατούδη έκαναν ένα μοναδικό ταξίδι στον χρόνο, μεταφέροντας ξεχασμένες ιστορίες σπόρων και φυτικών κατάλοιπων αλλά και ιστορίες από την οργάνωση των νοικοκυριών και την καθημερινότητα των προϊστορικών ανθρώπων.

Η απανθράκωση των σπόρων στα προϊστορικά χρόνια

«Το ταξίδι των φυτικών κατάλοιπων στον χρόνο», τόνισε η κα Πουλιούδη, «το εγγυήθηκε η απανθράκωσή τους, η οποία συντελέστηκε κατά την επαφή τους με πηγές θερμότητας. Μέσα και πλάι στις κατασκευές, τους λάκκους και τα αγγεία, το ανασκαπτόμενο χώμα, το οποίο περιείχε απανθρακωμένα βοτανικά κατάλοιπα, άλλοτε ορατά και άλλοτε αόρατα διά γυμνού οφθαλμού. Από την προκαταρκτική εξέταση 145 αρχαιοβοτανικών δειγμάτων βρέθηκαν φυτικά κατάλοιπα, βάσει των οποίων προσδιορίστηκαν είδη δημητριακών, οσπρίων και φρούτων. Στα δημητριακά ανήκουν το μονόκοκκο και το δίκοκκο σιτάρι αλλά και το κριθάρι. Στα όσπρια, η φακή, το λαθούρι και το ρόβι και στα φρούτα το κράνο, τα σύκα και τα βατόμουρα».

Γύρω στα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ. εμφανίζονται στην περιοχή της Δράμας οι πρώτοι νεολιθικοί γεωργοί και κτηνοτρόφοι. Ένας μεγάλος αριθμός οικισμών της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής Εποχής μαρτυρεί την πληθυσμιακή άνθηση της λεκάνης της Δράμας από τα μέσα της 6ης έως τα τέλη της 4ης χιλιετίας π.Χ. Οι ανασκαφικές έρευνες στους προϊστορικούς οικισμούς των Σιταγρών και του Αρκαδικού έδωσαν πολύ σημαντικά ευρήματα. Εργαλεία, κοσμήματα, αγγεία με προηγμένη τεχνολογία όπτησης και διακόσμησης αντιπροσωπεύουν τις πρώτες τεχνολογικές κατακτήσεις του νεολιθικού ανθρώπου, που συνδέονται με την παραγωγή και την αποθήκευση τροφής, την ύφανση, την καλαθοπλεκτική, καθώς και την προσπάθειά του να προβάλει το ατομικό του πρόσωπο και να επικοινωνήσει με τις δυνάμεις της φύσης μέσα από τα ειδώλια και τα τελετουργικά αγγεία. Στα τέλη της Νεολιθικής εποχής στον προϊστορικό οικισμό των Σιταγρών έχουμε και τα πρώτα δείγματα μεταλλουργίας.

Οι σπόροι δεν κάλυπταν μόνο διατροφικές ανάγκες

Η κα Πολιούδη αναφέρθηκε στα αρχαιολογικά ευρήματα που βρίσκονται στο μουσείο της Δράμας και τα οποία μαρτυρούν την παρουσία νομάδων κυνηγών της Μέσης Παλαιολιθικής Εποχής στο σπήλαιο των πηγών του Αγγίτη. H αναπαράσταση μιας νεολιθικής κατοικίας με την οικοσκευή της όπου περιγράφεται η καθημερινή ζωή με τις δραστηριότητες του νεολιθικού ανθρώπου αποτελεί σήμα κατατεθέν του μουσείου και αποτυπώνει τις ιδιαιτερότητες της καθημερινότητας του παρελθόντος όσον αφορά τη διατροφή εκείνων των ανθρώπων.

Ιδιαίτερη αναφορά έκανε η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δράμας στο πώς τα φυτά και οι σπόροι κάλυπταν εκτός από τις διατροφικές και άλλες ανάγκες των προϊστορικών ανθρώπων. «Ως προς τα φυτά», τόνισε, «οι σχέσεις του προϊστορικού ανθρώπου με αυτά αφορούν τις συγκεκριμένες επιλογές φυτικών ειδών, τη χρήση τους για την κάλυψη των αναγκών σε τροφή, ένδυση, υλικά δομής και θέρμανσης, τους τρόπους καλλιέργειας, συλλογής αποθήκευσης, επεξεργασίας και προετοιμασίας των φυτικών προϊόντων και τέλος σε ένα δίκτυο συναλλαγών είτε μέσα στον ίδιο τον οικισμό είτε μεταξύ γειτονικών οικισμών».

Η άγνωστη καλλιέργεια του μονόκοκκου σιταριού

Στην καλλιέργεια του μονόκοκκου σιταριού, που για χιλιάδες χρόνια καλλιεργούνταν στην Ελλάδα, κάποια στιγμή σταμάτησε αλλά επανήλθε η καλλιέργειά του στη σύγχρονη εποχή, αναφέρθηκε ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης, ο άνθρωπος που το όνομά του έγινε συνώνυμο με τη διατήρηση και διάδοση των παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων.

Ο κ. Σαϊνατούδης έκανε μια ιστορική αναδρομή στην καλλιέργεια του μονόκοκκου σιταριού στην ευρύτερη περιοχή της Δράμας αλλά και σε όμορες περιοχές, αναφερόμενος στις δυσκολίες που υπήρχαν στην καλλιέργειά του με αποτέλεσμα κάποια στιγμή να εγκαταλειφθεί αφού προτιμήθηκαν νέες περισσότερο βελτιωμένες και πιο εύκολες στην καλλιέργεια ποικιλίες σιταριών.

«Χάρη στην εξαιρετική δουλειά που έκανε η Τράπεζα Γενετικού Υλικού του ΕΛΓΟ Δήμητρα, που είχε συγκεντρώσει μονόκοκκο σιτάρι, και ο πρώην προϊστάμενος της υπηρεσίας Νίκος Σταυρόπουλος», επισήμανε ο κ. Σαϊνατούδης, «το 1998 πήραμε μια ποσότητα αυτού του σιταριού και το καλλιεργήσαμε. Η πρώτη προσπάθεια που κάναμε για την ανανέωση της καλλιέργειας δυστυχώς απέτυχε. Την επαναλάβαμε με σπόρους που μας έδωσε πάλι ο κ. Σταυρόπουλος και τότε πετύχαμε. Σημαντική ήταν η συμβολή σε αυτή την προσπάθεια του καλλιεργητή Αλέκου Σαρηγαννίδη που ουσιαστικά ανέπτυξε την καλλιέργεια του μονόκοκκου σιταριού σε μεγάλες εκτάσεις. Έτσι, σήμερα, μετά από χιλιάδες χρόνια υπάρχει ξανά το μονόκοκκο σιτάρι και όλα τα παραγόμενα προϊόντα από αυτό».

Στην ομιλία του, ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης έκανε μια αναδρομή στο πολυσήμαντο έργο που επιτελεί τα τελευταία τριάντα χρόνια η κοινότητα «Πελίτι» στην Ελλάδα και σε πάρα πολλές χώρες του εξωτερικού, αλλά και στην ξεχωριστή γιορτή σπόρων που διοργανώνεται κάθε χρόνο στην απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς γη του Πελίτι, στο Μεσοχώρι του δήμου Παρανεστίου, στην ορεινή Δράμα. Όλες οι εκδηλώσεις της δραστήριας κοινότητας ανθρώπων με τους χιλιάδες φίλους και εθελοντές συμβάλλουν καθοριστικά όχι μόνο στη διατήρηση των παραδοσιακών ποικιλιών σπόρων και κατ’ επέκταση καλλιεργειών αλλά και στη διάδοση της φιλοσοφίας και του οράματος της αχρήματης οικονομίας.

Η βραδιά ολοκληρώθηκε με την ομάδα καθηγητών παραδοσιακής μουσικής του Δημοτικού Ωδείου Δράμας, που ερμήνευσαν τραγούδια με αναφορές στη φύση και τη γη.