Το έργο «In-Athens. Ιστορίες μιας αόρατης Αθήνας» το οποίο πραγματοποιήθηκε το διάστημα 2020-2023, έχει ως κύριο αντικείµενο τη µετατροπή ενός –εξαιρετικής ιστορικής αξίας– αρχειακού υλικού σε µια σειρά ψηφιακών εφαρµογών µε τη βοήθεια σύγχρονων συν-σχεδιαστικών εργαλείων. Με τεχνολογική και μεθοδολογική καινοτομία κατάφερε να αναδείξει μια διαφορετική Αθήνα μέσω σπάνιων αρχείων και συλλογών, στοχεύοντας κυρίως στην εκπαίδευση, στη νέα γενιά και στους συνεχώς αυξανόμενους αριθμούς επισκεπτών της πόλης. To έργο υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της Δράσης ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ – ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ και συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εθνικούς πόρους μέσω του Ε.Π. Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ) (κωδικός έργου: Τ2ΕΔΚ-01696).
H «HERMeS», ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός με την επωνυμία «Κοινωνία για την Ψηφιακή Διαχείριση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς» που δημιουργήθηκε με σκοπό την καταγραφή, τη διάσωση, τη διαχείριση και τη διάδοση της υλικής και άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς ενός τόπου, σε όλες τις μορφές και τις εκφάνσεις της με τη βοήθεια της τεχνολογίας και των ψηφιακών εφαρμογών. Το Δίπυλον, ΑΜΚΕ για τη μελέτη της αρχαίας τοπογραφίας και του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος μέσα από τη σύμπραξη της Αρχαιολογίας, της Ιστορίας, της Πληροφορικής και της Χαρτογραφίας. Ο εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ που εξειδικεύεται σε βιβλία (ελληνικά και ξενόγλωσσα) σε τοµείς της τέχνης, αρχιτεκτονικής, αρχαιολογίας, ιστορίας και ελληνικής παράδοσης. Η GEOSPATIAL ENABLING TECHNOLOGIES (GET), που ιδρύθηκε το 2006 και δραστηριοποιείται στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η οµάδα της αποτελείται από επαγγελµατίες µε σηµαντική τεχνογνωσία και εµπειρία στη διαχείριση και αξιοποίηση της χωρικής πληροφορίας, στα ανοικτά πρότυπα, το ανοικτό και ελεύθερο λογισµικό, στα ανοικτά δεδοµένα και στο φυσικό περιβάλλον. Η Commonspace, µια συνεργατική οµάδα σχεδιασµού µε συνεταιριστική οικονοµική δοµή. Σκοπός της είναι η παροχή υπηρεσιών και η ανάπτυξη δράσεων σχετικά µε τη διατήρηση, την προαγωγή και την προφύλαξη του δηµοσίου χώρου σύµφωνα µε τις κοινωνικές ανάγκες, την προστασία του περιβάλλοντος και τη βελτίωση των συνθηκών ζωής στο αστικό περιβάλλον. Η MONUMENTA, η οποία ασχολείται με την προστασία της φυσικής και αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και συστηματικά καταγράφει τα κτήρια που κτίστηκαν πριν από το 1950 τεκμηριώνοντάς τα μέσα από προφορικές μαρτυρίες και αρχεία.
Έξι φορείς με ειδίκευση ο καθένας σε έναν τομέα συνένωσαν τις δυνάμεις τους και ανέλαβαν να αναδείξουν με ποικίλους τρόπους την αθέατη αλλά και θεατή πλευρά μιας λεωφόρου, της Βασιλίσσης Σοφίας, μιας πλατείας, της σημαντικότερης στον ελλαδικό χώρο, του Συντάγματος, και μιας οδού, της Ερμού.
Το Δίπυλον ανέλαβε την αρχαιολογική, ιστορική και χαρτογραφική τεκμηρίωση και μελέτη των συγκεκριμένων οδών, οι εκδόσεις Μέλισσα τον τεράστιο πλούτο φωτογραφικού και αρχειακού υλικού, η GET την τεχνολογική στήριξη γύρω από τη δημιουργία χωρικών βάσεων, εργαλείων διασύνδεσης, οργάνωσης και επεξεργασίας δεδομένων, καθώς και την ανάπτυξη εφαρμογών ανοιχτού κώδικα για τις διαφορετικές ψηφιακές αφηγήσεις, η Commonspace με την εμπειρία, τη γνώση και τη μεθοδολογία της ανέλαβε τη συμμετοχή των πολιτών στη διαδικασία, η MONUMENTA την αρχειακή, ιστορική και αρχιτεκτονική τεκμηρίωση των κτηρίων, τόσο αυτών που διατηρούνται όσο και αυτών που κατεδαφίστηκαν στο πέρασμα του χρόνου, και η HERMeS τις mobile εφαρμογές θεματικής περιήγησης στην «Αόρατη Αθήνα», καθώς και παιχνιδοποιημένης περιήγησης για παιδιά και μεγάλους.
Το έργο περιλαµβάνει τρεις πυλώνες, κάθε ένας εκ των οποίων υλοποιείται από συγκεκριµένη ενότητα εργασίας, µεθοδολογική προσέγγιση, σύγχρονες τεχνολογίες και δράσεις. Γι’ αυτό και υπήρξε η συνεργασία των φορέων με διαφορετική εξειδίκευση ο καθένας, για να μπορέσουν να επιτευχθούν οι τρεις πυλώνες:
– Ψηφιακό Αποθετήριο Γνώσης: από την έρευνα δημιουργήθηκε ένα σπάνιο αρχείο το οποίο περιλαμβάνει παλιές φωτογραφίες, τοπογραφικά διαγράμματα, αεροφωτογραφίες, σχέδια, εφημερίδες, πολεοδομικούς-ιστορικούς χάρτες, αποτελέσματα αρχαιολογικών ανασκαφών και κείμενα.
– Ψηφιακές Αφηγήσεις: σχεδιασµένες µε δύο διαφορετικούς τρόπους: α) για διαδικτυακή/χαρτογραφική εφαρµογή και β) για κινητές συσκευές οι οποίες έχουν ως στόχο την εµπειρική γνώση του χρήστη.
– Συµµετοχικές διαδικασίες: σχεδιασµός «εξειδικευµένου φόρουµ», ενεργοποίηση, συµµετοχή και ενηµέρωση του κοινού (π.χ. φοιτητές, µαθητές, εκπαιδευτικοί), δηµιουργία προηγµένου εκπαιδευτικού εργαλείου για την ενίσχυση των παιδαγωγών και διοργάνωση παρουσιάσεων, καλλιτεχνικών και παιδαγωγικών εργαστηρίων.
Στόχος είναι η ανάδειξη της αρχαίας, της νεότερης και της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς της Αθήνας, καθώς και η εμβάθυνση στις αφηγήσεις για τις οδούς και τα κτήριά της. Η περιπλάνηση μέσω της αφήγησης στις επάλληλες πόλεις (αρχαία, νεότερη, σύγχρονη) αποτελεί ένα βιωματικό γνωστικό και εκπαιδευτικό ταξίδι στην ιστορία της πόλης.
Τα κτήρια συσχετίζονται άμεσα με τις ιστορίες και τους ανθρώπους που έζησαν σε αυτά αλλά και με τα γεγονότα που καθόρισαν την τύχη κτηρίων και ανθρώπων. Ο διάλογος της αρχαίας με τη νεότερη ιστορία απεικονίζεται ψηφιακά και διαδραστικά μέσα από τη σύμπραξη αρχιτεκτονικής, ιστορίας, αρχαιολογίας και ψηφιακής τεχνολογίας, συγκροτώντας έτσι ένα ελκυστικό αφήγημα (story telling) για την Αθήνα σε διαφορετικά επίπεδα:
– Διάλογος του αρχαίου παρελθόντος (αρχαιολογικά κατάλοιπα) με τη νεότερη και τη σύγχρονη ιστορία και αρχιτεκτονική (κλασικισμός, 19ος, 20ός αι.).
– Διάλογος των κτηρίων (στοιχείων της ανθρώπινης παρέμβασης) με το φυσικό τοπίο.
– Διάλογος των κτηρίων με τους ανθρώπους· προφορικές μαρτυρίες και συνεντεύξεις κατοίκων της περιοχής.
– Διάλογος διαφορετικών τρόπων απεικόνισης της πληροφορίας, με τα χαρτογραφικά υπόβαθρα πρώιμων χαρτών των Αθηνών.
Μεθοδολογία
Α. Διενεργήθηκε εκτεταμένη έρευνα σε αρχεία για τα κτήρια και το τοπίο της περιοχής παρέμβασης για την περίοδο από τον 19ο έως τον 20ό αιώνα, σε αρχεία με ιστορικούς χάρτες και αρχαιολογικά δημοσιευμένα τεκμήρια. Αποδελτιώσαμε τη βιβλιογραφία, λογοτεχνικά έργα, παλιούς οδηγούς, εφημερίδες αλλά και τα αρχεία προφορικών μαρτυριών. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις με αρχιτέκτονες, αλλά και κατοίκους που έζησαν σε κτήρια της Βασ. Σοφίας και έζησαν την Αθήνα στις δεκαετίες 1950 και 1960. Στη συνέχεια έγινε επιλογή και περιγραφή των τεκμηρίων που θα ψηφιοποιούνταν και θα χρησιμοποιούνταν στις ψηφιακές ιστορίες/αφηγήσεις και γεωεντοπισμός του συνόλου των επιλεγμένων δεδομένων. Ακολούθησε η σάρωση του υλικού, η αποθήκευση σε ηλεκτρονικά μέσα, η γεωαναφορά ιστορικών χαρτών και σχεδίων και η ψηφιοποίησή τους σε GIS. Τα αρχαιολογικά δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν αντλήθηκαν από τα δημοσιευμένα αποτελέσματα των ανασκαφών στους τόμους του Αρχαιολογικού Δελτίου (1960-2012). Όλα καταχωρίστηκαν σε χωρική βάση δεδομένων (ανοιχτού κώδικα), δημιουργώντας ένα μεγάλο αποθετήριο με ποικίλες πληροφορίες για τους δύο δρόμους και την πλατεία Συντάγματος.
Β. Δημιουργήθηκαν ιστορίες που αποτελούν τις ψηφιακές αφηγήσεις και τις διαδρομές της πόλης και είναι δύο ειδών: α) μέσω διαδικτυακής και χαρτογραφικής εφαρμογής (GET) και β) μέσω κινητών (HERMeS). Όλοι μαζί οι εταίροι συν-σχεδίασαν τη μορφή και το περιεχόμενο των αφηγήσεων και κατέληξαν στις εξής θεματικές: Αστική ζωή, Εμπόριο, Κατεδαφισμένα κτήρια, Αρχιτέκτονες, Ιστορία Νερού.
Γ. Ανακατασκευή τρισδιάστατου αντικειμένου από ιστορικές εικόνες αρχείου: Η GET δημιούργησε την τρισδιάστατη απεικόνιση κατεδαφισμένων κτηρίων, με σκοπό να ενταχθούν στις ψηφιακές αφηγήσεις των κτηρίων. Για την τρισδιάστατη μοντελοποίηση των κατεδαφισμένων νεοκλασικών κτηρίων του κέντρου της Αθήνας αξιοποιήθηκαν φωτογραμμετρικά ιστορικές φωτογραφίες αρχείου που απεικονίζουν τα κτήρια στην αρχική τους κατάσταση.
Δ. Εξαρχής κρίθηκε πολύ ουσιαστική η συμβολή και η συμμετοχή του κοινού, των κατοίκων και των επισκεπτών της Αθήνας. Η οικειοποίηση των αφηγήσεων με συμμετοχικές διαδικασίες πραγματοποιήθηκε μέσω δημιουργίας ενός χωρικά προσδιορισμένου τοπικού κοινωνικού δικτύου, καθώς και μέσω ξεναγήσεων και δράσεων στον φυσικό χώρο των κτηρίων – κατεδαφισμένων και μη, αρχαιολογικών καταλοίπων, προς ανάδειξη. Πραγματοποιήθηκαν τρεις ξεναγήσεις, θεατρική παράσταση για παιδιά από 3 ετών και ενήλικες, ένα εργαστήριο αφήγησης, ένα αισθητηριακό παιχνίδι σχετικό με τα κατασκευαστικά υλικά των κτηρίων της οδού από την αρχαιότητα έως σήμερα. Εργαστήρι συμμετοχικού σχεδιασμού με lego bricks, ένα εργαστήριο συσχεδιασμού (co-design) με εκπαιδευτικούς της Σχολής Χιλλ με στόχο την επιλογή διαδικτυακών αφηγήσεων και των mobile περιηγήσεων ή/και παιχνιδοποιημένων περιηγήσεων.
Για περισσότερες πληροφορίες: https://www.in-athens.gr/gr/
HERMeS, Εκδοτικός Οίκος ΜΕΛΙΣΣΑ, GEOSPATIAL ENABLING TECHNOLOGIES, COMMONSPACE, ΔΙΠΥΛΟΝ, MONUMENTA