Τα μπαούλα της προσφυγιάς άνοιξαν ξανά έπειτα από εκατό χρόνια. Τα εξαιρετικής ομορφιάς εργόχειρα είδαν και πάλι το φως, θυμίζοντας στους νεότερους μια ξεχασμένη τέχνη που αποτέλεσε σημείο αναφοράς κάθε φροντισμένου νοικοκυριού.

Τα λευκά εργόχειρα, που μέχρι τις μέρες μας ακόμα αποτελούν μοναδικά κομψοτεχνήματα, εξακολουθούν να συγκεντρώνουν τον δικαιολογημένο θαυμασμό. Αρκεί να αναλογιστεί κάποιος τον χρόνο που διέθεσαν οι παλιότερες νοικοκυρές για να τα δημιουργήσουν, όπως επίσης την τέχνη και το ταλέντο που είχαν στο κέντημα.

Με τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από την εγκατάσταση των προσφύγων κατοίκων από τον Σκοπό της Ανατολικής Θράκης στο Νέο Σκοπό Σερρών, η Φιλόπτωχος Αδελφότητα Κυριών και Δεσποινίδων Ν. Σκοπού «Η ΑΝΘΟΥΣΑ», αποφάσισε να αναδείξει την τέχνη του εργόχειρου διοργανώνοντας μια ιδιαίτερη έκθεση σ’ ένα από τα πιο εντυπωσιακά μουσουλμανικά μνημεία της πόλης των Σερρών, το Ζιντζιρλί τζαμί.

«Η ιδέα της προβολής ενός ξεχωριστού γυναικείου εργόχειρου, του Βελονίσιου», εξηγεί μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η πρόεδρος της Φιλοπτώχου Δουκαίνη Χηνοπούλου-Ζαπριάνου, «αποτελεί φόρο τιμής στη γυναίκα του παλαιού και Νέου Σκοπού, που αποδεικνύεται άξια σε κάθε της δραστηριότητα. Το Βελονίσιο ήρθε μέσα στο μπαούλο της προσφυγιάς από την πατρογονική εστία, που αναγκαστικά εγκατέλειψαν οι πρόσφυγες πρόγονοί μας στο Σκοπό της ανατολικής Θράκης και ήταν ριζωμένο βαθιά στην ψυχή της κάθε κεντήτρας».

Πρόκειται για ένα λεπτότατο εργόχειρο που γίνεται με άσπρη στιλπνή βαμβακερή κλωστή και βελόνι ραψίματος. Ένας κόμπος αρκεί για να δημιουργήσει διάφορους συνδυασμούς που με τη φαντασία, το μεράκι, την έμπνευση, τη δημιουργικότητα και την αξιοσύνη κάθε κεντήτρας, προσφέρει απίθανα αριστουργήματα. «Κατ’ αρχήν», υπογραμμίζει η κα Ζαπριάνου, «το εργόχειρο αυτό ήταν το όμορφο τελείωμα στα ρούχα, ως επίρραπτη δαντέλα, κυρίως στα προικιά, στα νυφιάτικα γυναικεία εσώρουχα, στις πετσέτες, τους κρεββατόγυρους, τις μαξιλάρες, τα μανίκια, τα υποκάμισα και άλλα ρούχα. Το Βελονίσιο ήταν και είναι το εργόχειρο “για την καλή την ώρα”, το επίσημο, το γιορτινό, για τον αρραβώνα και το γάμο, για την ονομαστική γιορτή».

Εργόχειρα με ιστορία άνω των εκατό ετών

Είναι γεγονός πάντως πως στο πέρασμα των χρόνων οι κεντήτρες του Σκοπού προχώρησαν και εξέλιξαν την τέχνη του βελονίσιου σε εργόχειρα διακοσμητικά του σπιτιού, όπως δισκόπανα, τραπεζομάντηλα, καρέδες, κουρτίνες και κάθε λογής καλύμματα επίπλων. Όλα με ευφάνταστες κατασκευές, πολυπλοκότερες και πολύ μεγαλύτερες σε μέγεθος, αναδεικνύοντάς το σε ανώτατο επίπεδο καλλιτεχνίας.

Στην καθόλα ενδιαφέρουσα έκθεση, που αναπτύσσεται στον ισόγειο χώρο του ιστορικού κτίσματος, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει αντιπροσωπευτικά δείγματα από όλα τα εργόχειρα και τις χρήσεις που είχαν. Ορισμένα από αυτά έχουν ιστορία άνω των εκατό ετών.

Πρόθεση των διοργανωτών είναι η ανάδειξη αυτού του ιδιαίτερου εργόχειρου, των γυναικών του χωριού, η προβολή της τοπικής παράδοσης, η επιθυμία τους να το καταστήσουν γνωστό στο ευρύτερο κοινό και ίσως να το εντάξουν στο πρόγραμμα του υπουργείου Πολιτισμού ως άυλη κληρονομιά ή ιδιαιτέρου κάλλους και σημασίας εργόχειρο.

«Οι γυναίκες του Σκοπού, άξιες νοικοκυρές, μητέρες, σύζυγοι, στυλοβάτες της οικογένειας, εργαζόμενες στο σπίτι και στα χωράφια έβρισκαν ελεύθερο χρόνο, στα νυχτέρια ή στο χωρατά της γειτονιάς ή τις ώρες της αυτοσυγκέντρωσης και της ξεκούρασής τους, για να δημιουργήσουν έργα τέχνης με την αστείρευτη φαντασία τους, την έκφραση της ψυχής τους και των συναισθημάτων τους. Γιατί την ώρα του κεντήματος ο νους απελευθερώνεται από τις σκοτούρες και δημιουργεί τέχνη και ξαλαφρώνει την ψυχή» υπογραμμίζει με έμφαση, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η δραστήρια πρόσεδρος της Φιλόπτωχου Αδελφότητας Κυριών και Δεσποινίδων Ν. Σκοπού. Ενός συλλόγου, που μετρά πάνω από εβδομήντα χρόνια συνεχούς και αδιάκοπης προσφοράς και δράσης στον κοινωνικό και πολιτιστικό τομέα.

Η έκθεση, που θα διαρκέσει μέχρι τις 15 Οκτωβρίου, διοργανώνεται σε συνεργασία με την εθελοντική ομάδα DESMOS OF SKOPOS, υπό τη γενική επιμέλεια του ομότιμου καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ Αριστοτέλη Νανιόπουλου.

Το εντυπωσιακό «τζαμί των αλυσίδων» με τον μολυβένιο τρούλο

Το Ζιντζιρλί τζαμί (σημαίνει «τζαμί των αλυσίδων» στα τούρκικα) είναι ένα από τα πιο ιστορικά μνημεία της μουσουλμανικής περιόδου, που χρονολογείται από τον 16ο αιώνα.

Θεωρείται μνημείο εξαιρετικής ακουστικής και αποτελεί αρχιτεκτόνημα ιδιαίτερης αισθητικής της περίφημης σχολής Μιμάρ Σινάν (φημισμένου Οθωμανού αρχιτέκτονα στην υπηρεσία τριών σουλτάνων). Το τζαμί ολοκληρώθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα ως προϊόν επιθυμίας των παιδιών της Σελτζούκ Σουλτάν, που διέταξαν να χτιστεί στη μνήμη της μητέρας τους.

Έλαβε την ονομασία του, κατά μία εκδοχή, από τις αλυσίδες από τις οποίες πιθανόν κρεμόταν ο πολυέλαιός του από την οροφή. Μια άλλη εκδοχή, αποδίδει την ονομασία Ζιντζιρλί τζαμί στα ομώνυμα νομίσματα (ζιντζίρλια) που κόπηκαν περί τα μέσα του 18ου αιώνα, οπότε και διαπιστώνεται μια εκτεταμένη αναστήλωσή του. Είναι τζαμί μεσαίων διαστάσεων, με τον εντυπωσιακό μαρμάρινο μινμπέρ του (άμβωνα) σε άριστη κατάσταση. Η θολωτή στέγασή του ήταν καλυμμένη με φύλλα μολύβδου.

Οι πληγές από την εγκατάλειψη και τη φθορά του χρόνου ήταν εμφανείς μετά την απελευθέρωση των Σερρών, οπότε και άλλαξε χρήση. Μετατράπηκε σε αποθήκη ξυλείας, αποθήκη του Στρατού στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (εκείνη την περίοδο αφαιρέθηκαν τα φύλλα μολύβδου από την οροφή για να γίνουν πυρομαχικά) και κατόπιν σε αποθήκη του δήμου.

Το δύσκολο έργο της αναστήλωσης και αποκατάστασης διήρκησε δέκα χρόνια και ολοκληρώθηκε με εργασίες από το 2010 έως το 2012 που αποκατέστησαν την αίγλη του κεντρικού ισόγειου χώρου.

Η επαναλειτουργία του –για πολιτιστικές εκδηλώσεις– εντάχθηκε στον εορτασμό για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση της πόλης των Σερρών (από τους Βούλγαρους) και φιλοξένησε την έκθεση «Σέρρες 1913 – Πυρίκαυστη πόλη. Τεκμήρια πριν και μετά την καταστροφή».

Σήμερα, λόγω της εξαιρετικής ακουστικής που διαθέτει, το τζαμί φιλοξενεί πολιτιστικές-μουσικές εκδηλώσεις και εκθέσεις τέχνης.