Ένας προϊστορικός πέλεκυς από υαλώδη λίθο στάθηκε αρκετός να κλονίσει τα θεμέλια κοινώς αποδεκτών και δημοφιλών θεωριών για ένα από τα σημαντικότερα θέματα της αρχαιολογίας: την ανάπτυξη των ικανοτήτων του ανθρώπινου είδους και την εξάπλωσή του από την κοιτίδα του στον κόσμο.

Πρόκειται για έναν χειροπέλεκυ που εντόπισε πριν από δύο χρόνια ο παλαιοντολόγος του Πανεπιστημίου της Βοστώνης Curtis Runnel κατά τη διάρκεια επιφανειακής έρευνας στην Κρήτη. Το προϊστορικό εργαλείο είχε μήκος 13 εκ. και, αν και δεν μπορεί να χρονολογηθεί ακριβώς, συγγένευε τυπολογικά με πελέκεις που έχουν εντοπιστεί στην Αφρική, τη Γερμανία και αλλού και χρησιμοποιούνταν μέχρι και 175.000 χρόνια πριν από σήμερα. Την αρχική απορία του Runnel ακολούθησε μια εκτεταμένη έρευνα στον Πλακιά της Κρήτης από διεθνή ομάδα υπό την αιγίδα της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νότιας Ελλάδος και τεσσάρων αμερικανικών πανεπιστημίων, η οποία και έφερε στο φως περίπου 30 παρόμοιους χειροπελέκεις, σε γεωλογικό πλαίσιο που έχει ηλικία από 45.000- 150.000 χρόνια.

Το αρχικό αντικείμενο και τα όμοιά του δεν ήταν πρωτοφανή τυπολογικά αλλά πρωτοφανές ως εύρημα στην Κρήτη, ένα τμήμα γης το οποίο στην προϊστορία, όπως και σήμερα, η ανοικτή θάλασσα κρατούσε απομονωμένο από την Αφρική, την Ευρώπη και τις μικρασιατικές ακτές. Η τυπολογική συγγένεια του κρητικού χειροπέλεκυ με τους ομοίους του στην Ευρώπη και την Αφρική αντανακλά τη δυνατότητα μεταφοράς της τεχνογνωσίας από κάποιον που κατόρθωσε να διασχίσει τη θάλασσα – μια απόσταση που υπολογίζεται, με βάση παλαιογεωγραφικά στοιχεία, σε 19 – 39 χλμ. από τη Μ. Ασία και 200 χλμ. από την Αφρική – σε μια περίοδο για την οποία μέχρι σήμερα υπήρχαν στοιχεία μόνο για περιορισμένη ναυσιπλοΐα.

Οι αρχαιότερες γνωστές περιπτώσεις θαλάσσιας ναυσιπλοΐας προέρχονται από την Αυστραλία και ανάγονται μόλις στο 50.000 π.Χ. Μάλιστα, η προβληματική σε σχέση με την εξάπλωση του ανθρώπου από τη Αφρική, απ’ όπου πρωτοεμφανίστηκε, στον κόσμο κινούνταν μέχρι τώρα με βάση θεωρίες που για να σταθούν δεν χρειαζόταν να προϋποθέσουμε τη μετακίνηση δια θαλάσσης. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η επονομαζόμενη «Πέρα από την Αφρική», σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος πέρασε μέσω του Σουέζ από την Αφρική στην Ασία και από εκεί στην Ευρώπη, ανάγοντας τον εποικισμό των νησιωτικών περιοχών σε εποχές πολύ μεταγενέστερες.

Κατά τον Runnel, αν οι αρχαίοι άνθρωποι μπορούσαν να διασχίσουν τη Μεσόγειο, σίγουρα θα είχαν διασχίσει άλλα υδάτινα «φράγματα», όπως η Ερυθρά Θάλασσα ή ο Κόλπος του Άντεν. Αυτό σημαίνει ότι οι εικασίες σχετικά με τον αποικισμό της Ευρασίας από πρώιμους ανθρώπους που μετακινήθηκαν διά ξηράς μέσα από τη Μέση Ανατολή στην Ινδία και Νότια, θα πρέπει να επανεξεταστεί.

Κι ενώ το «Πέρα από την Αφρική» δέχεται …τσεκουριές από τους κρητικούς χειροπελέκεις του Runnel, η θεωρία του έχει ξεσηκώσει ποικίλες αντιδράσεις στην επιστημονική κοινότητα, με άλλους ειδικούς να υπεραμύνονται των παραδοσιακών θέσεων και άλλους να είναι ανοιχτοί στη νέα προοπτική. Η Κατερίνα Χαρβάτη, ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Max Planck για την Εξελικτική Ανθρωπολογία αναφέρει:
« Η ομάδα έκανε μια καλή αρχή. Αλλά νομίζω ότι χρειάζεται περισσότερη δουλειά στη χρονολόγηση των θέσεων για να τοποθετήσουμε πραγματικά τα αντικείμενα σε ένα πιο ασφαλές χρονολογικό πλαίσιο».

Πηγή: National Geographic, 17/02/10

Ζ.Ξ.