Το πρωί της περασμένης Δευτέρας η Γαλλία έχασε έναν από τους σπουδαιότερους διανοουμένους της και ο κόσμος τον κορυφαίο ανθρωπολόγο του. Ο Κλοντ Λεβί-Στρος, θεμελιωτής του στρουκτουραλισμού, πέθανε στο Παρίσι πλήρης ημερών, στα 100 του χρόνια.
Για τον Κλοντ Λεβί-Στρος πρωτάκουσα την περίοδο της δικτατορίας από τον αείμνηστο Γιώργο Μουρέλο , καθηγητή Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, ο οποίος υπήρξε προσωπικός του φίλος. Αργότερα είχαμε την τύχη να διαβάσουμε στα ελληνικά το magnum opus του Λεβί-Στρος «Η άγρια σκέψη», μεταφρασμένο θαυμάσια από τη μαθήτριά του Αλκη Κυριακίδου Νέστορος, η οποία πέθανε πρόωρα χτυπημένη από την επάρατο.
Ο Λεβί-Στρος ανήκε στις προσωπικότητες που μόνο θαυμασμό προκαλούν. Οι οφειλές των νεότερων γάλλων διανοουμένων αλλά και των συγχρόνων του είναι τεράστιες και αποτελούν θέμα έρευνας που θα συνεχίζεται για πολλά χρόνια. Ο Φουκό, λόγου χάρη, προϋποθέτει τον Λεβί-Στρος, όπως άλλωστε και ο Ντεριντά . Μόνον ο Σαρτρ, ο οποίος δεν ανεχόταν κανέναν ο οποίος αμφισβητούσε με το έργο και την παρουσία του τον μύθο του, συγκρούστηκε ανοικτά με τον Λεβί-Στρος. Σήμερα ο Σαρτρ δεν επηρεάζει πλέον σχεδόν κανέναν, όχι όμως και ο Λεβί-Στρος, ο μαρξισμός του οποίου δένεται αράγιστα με τον στρουκτουραλισμό και τη χρήση γλωσσικών προτύπων για την ερμηνεία των μύθων, την ανάλυση των αντιθέτων και τη σχέση των πολιτισμικών προτύπων με τη ζωή στις πρωτόγονες κοινωνίες. Ουδείς πριν από αυτόν θα μπορούσε έστω και να διανοηθεί ότι υπάρχει οργανική σχέση ανάμεσα στο παραμύθι της Σταχτοπούτας και στους μύθους των Ινδιάνων της Αμερικής.

Περισσότερες από τρεις δεκαετίες πέρασε ο Λεβί-Στρος μελετώντας από κοντά τη ζωή και τη συμπεριφορά των φυλών του Αμαζονίου και των Ινδιάνων της Αμερικής προκειμένου να διατυπώσει τις απόψεις του για τον πολιτισμό και τις νοητικές λειτουργίες και να τις συνδέσει με τα ζητήματα της Ιστορίας και των κοινωνικών αλλαγών.

O Λεβί-Στρος δεν ήταν όμως μόνο σπουδαίος επιστήμονας αλλά και εξαίρετος αφηγητής. Άλλωστε στο ευρύτερο κοινό έγινε γνωστός με το βιβλίο του «Θλιβεροί Τροπικοί», ένα θαυμάσιο οδοιπορικό στον χώρο και στον χρόνο, όπου κατέγραφε τις εμπειρίες των ετών που πέρασε αυτοεξόριστος, τις σκέψεις του για τη ζωή, τον κόσμο και την τέχνη καθώς και τον τρόπο με τον οποίον προσέγγιζε και ανέλυε τη ζωή των φυλών στον Αμαζόνιο.

Η ανάλυση των σταθερών δομών του μύθου, που εκφράζεται με πλήθος παραλλαγών, υπήρξε η μεγάλη επανάσταση στην κοινωνική ανθρωπολογία.
Η αριστοτεχνική χρήση των αντιθέτων στην ανθρωπολογία ήταν επίσης κάτι νέο. Η καθιέρωση, για παράδειγμα, της ιδέας των μητρικών δομών από τον Τσόμσκι (η δυνατότητα, δηλαδή, να χρησιμοποιεί κανείς σωστά τη μητρική του γλώσσα χωρίς να ανακαλεί τον κανόνα) οφείλει πολλά στον Λεβί Στρος. Δεν είναι ακόμη τυχαίο ότι ο ήρεμος πεσιμισμός του δεν τον επηρέασε στις προσπάθειές του να θεμελιωθεί η κοινωνική ανθρωπολογία ως επιστήμη, αρχικώς στη Γαλλία και στη συνέχεια στον υπόλοιπο κόσμο.
Ούτε το ότι ενέπνευσε τους υπερρεαλιστές, αφού θεωρούσε ότι το ανθρώπινο γένος δεν είχε κανένα δικαίωμα να απολαμβάνει μια ιδιαίτερη θέση στον κόσμο, υποστηρίζοντας πως, κατακερματίζοντας μέσα στους αιώνες τόσες δομές, θα έφθανε στο σημείο να τις καταστήσει ανίκανες να συγκροτήσουν ένα οργανικό σύνολο και ως εκ τούτου το γένος αυτό είναι προορισμένο να αυτοκαταστραφεί.

Θυμούμαι τώρα τι μου είχε πει ο Νικόλαος Κάλας στη Νέα Υόρκη απαντώντας στην απορία μου γιατί θεωρούσε τον Λεβί-Στρος σημαντικότερο από μια πρώτης γραμμής αμερικανίδα ανθρωπολόγο, τη Μάργκαρετ Μιντ , στην οποία επιπλέον ο Κάλας όφειλε πολλά: «Δεν υπάρχει θέμα σύγκρισης. Η Μιντ ήταν σπουδαία γυναίκα, αλλά ο Στρος έφτιαξε ένα σύστημα αρραγές. Ήταν ο πρώτος που συνέδεσε την ανθρωπολογία με την τέχνη, δημιουργώντας μια νέα μυθολογία για τον 20ό αιώνα».

Σημάδεψε την κουλτούρα του 20ού αιώνα

Ο Κλοντ Λεβί-Στρος γεννήθηκε στις Βρυξέλλες το 1908. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στη Σορβόννη, εργάστηκε για ένα διάστημα στη μέση εκπαίδευση και το 1935 ταξίδεψε στη Βραζιλία, όπου έζησε ως το 1939 διεξάγοντας τις πρώτες εθνογραφικές έρευνές του. Το 1939, με το ξέσπασμα του Β Δ Παγκοσμίου Πολέμου, επέστρεψε στη Γαλλία για να πάρει μέρος στον πόλεμο αλλά μετά την παράδοσή της στους Γερμανούς ο εβραίος Λεβί-Στρος εκπατρίστηκε και, όπως πολλοί άλλοι γάλλοι διανοούμενοι, κατέληξε στη Νέα Υόρκη. Εκεί συνδέθηκε με τον γλωσσολόγο Γιάκομπσον, εκείνος όμως που επέδρασε στη σκέψη του ήταν ένας άλλος σημαντικός ανθρωπολόγος, ο Φραντς Μπόας. Στο Παρίσι ο Στρος επέστρεψε το 1948, χρονιά κατά την οποία έλαβε και το διδακτορικό του από τη Σορβόννη. Το ακαδημαϊκό και συγγραφικό του έργο είναι τεράστιο. Οταν, το 1971, η Γαλλική Ακαδημία τον εξέλεγε μέλος της, δεν έπραττε παρά το αυτονόητο. Να επιβραβεύσει, δηλαδή, ένα έργο που σημάδεψε την εποχή του, τη σκέψη των συγχρόνων του, την επιστημονική έρευνα και την κουλτούρα στο σύνολό της.

Πηγή: Το Βήμα, Α. Βιστωνίτης. 4/11/09