Έναν πολυτελή δρόμο στρωμένο με μεγάλες πλάκες, που οδηγούσε από το παλάτι τους ως το κέντρο της πόλης, είχαν στη διάθεσή τους οι ρωμαίοι αξιωματούχοι της αρχαίας Νικόπολης στην Ηπειρο. Και στη διαδρομή μια μικρή αλλά πλούσια διακοσμημένη κρήνη, ένα Νυμφαίο άλλως πως, φρόντιζε για τον δροσισμό και την τέρψιν άμα των περιπατητών. Στον ίδιο δρόμο άλλωστε τα παιδιά της πόλης είχαν χαράξει το παιχνίδι τους, όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή. Τον 1ο, 2ο και 3ο αι. μ.Χ. Όταν η Ρax Romana είχε επιβληθεί σε όλη τη Μεσόγειο. Και όταν η Νικόπολη, που είχε δημιουργηθεί από το πουθενά, με στόχο να θυμίζει τη σπουδαία νίκη του Γάιου Ιούλιου Καίσαρα Οκταβιανού εναντίον του στόλου του Μάρκου Αντώνιου και της Κλεοπάτρας στην αποφασιστική για την ιστορία της Ρώμης ναυμαχία του Ακτίου αλλά βασικά ως κέντρο ελέγχου της Δυτικής Ελλάδας μαζί με την Πάτρα, ήταν μια ανθούσα πόλη. Τα νέα ευρήματα ήρθαν στο φως εφέτος το καλοκαίρι κατά τις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν υπό τη διεύθυνση του προέδρου της Επιστημονικής Επιτροπής Νικόπολης και Εφόρου Αρχαιοτήτων Ιωαννίνων κ. Κώστα Ζάχου.

Η όμορφη νέα γυναίκα απεικονίζεται καθισμένη επάνω σε θαλάσσιο κήτος. Ημίγυμνη (το κάτω μέρος του σώματός της καλύπτεται από ιμάτιο με πτυχώσεις), ακουμπά με το ένα χέρι της στον λαιμό του ενώ με το άλλο στηρίζεται στην ουρά του. Ταυτόχρονα όμως συγκρατεί με τα δύο της χέρια τις άκρες ενός πέπλου που φτιάχνει στεφάνι πάνω από το κεφάλι της. Αλλά και το πρόσωπό της στεφανώνεται από περίτεχνη μακριά κώμη που καλύπτει τους γυμνούς της ώμους. Όσο για το τέρας έχει σώμα διάστικτο που παραπέμπει ενδεχομένως και σε αιλουροειδές καταλήγοντας όμως σε τριπλή θυσανωτή ουρά.
Αυτή η Νηρηίδα βρέθηκε σε μία από της κόγχες του Νυμφαίου. Είναι ένα ψηφιδωτό για την ακρίβεια, το πρώτο που έρχεται στο φως στη Νικόπολη με παρόμοιο θέμα, το οποίο προέρχεται από τον εικονογραφικό κύκλο, που ονομάζεται «θαλάσσιος θίασος». Άλλωστε σε αυτό το ψηφιδωτό έχουν χρησιμοποιηθεί ακόμη και αληθινά κογχύλια.«Είναι όστρεα τύπου πορφύρας (murex),αχιβάδες τύπου Μιτιλίδαι (acanthocardia tuberculata) και αποτυπώματα είδους κυδωνιού (ostrea edulis)»όπως επεξηγεί ο κ. Ζάχος. Κοσμούσαν το κατώτερο μέρος της παράστασης μαζί με μια τρίχρωμη διακοσμητική ζώνη ενώ στο ανώτερο υπάρχουν ακτινωτές γραμμές που υποδηλώνουν πιθανώς ένα θαλάσσιο κοχύλι. Και είναι προφανές, όπως λέει ο κ. Ζάχος, ότι οι αρχαίοι ψηφοθέτες τα είχαν περισυλλέξει από τις γειτονικές παραλίες του Αμβρακικού Κόλπου. Αλλά αυτή δεν ήταν η μόνη αποκάλυψη.

Τα Άκτια

«Σκάβοντας μπροστά από το Νυμφαίο βρήκαμε τμήμα ενός άλλου ψηφιδωτού, το οποίο διακοσμούσε την εξωτερική όψη του οικοδομήματος, συγκεκριμένα το μέτωπο ενός τόξου, που είχε καταπέσει»λέει ο κ. Ζάχος. Και συνεχίζει:«Μέσα από τα σπαράγματά του αναδύθηκε μια φτερωτή Νίκη, που στο ένα χέρι κρατά στεφάνι και στο άλλο κλαδί φοίνικα. Τα ίχνη μιας δεύτερης Νίκης στην ίδια στάση μόλις διακρίνονται. Άλλωστε το θέμα αυτό ήταν προσφιλές στη νομισματοκοπία της Νικόπολης παραπέμποντας ασφαλώς στην περιώνυμη ναυμαχία του Ακτίου. Γι΄ αυτό και ανάμεσα από τα στεφάνια που κρατούσαν οι Νίκες υπήρχε η επιγραφή ΑΚΤΙΑ. Όπως ακριβώς συμβαίνει τώρα με αυτό το ψηφιδωτό». Ετήσιοι τοπικοί αγώνες (γυμνικοί, ιππικοί και ναυτικοί)των Ακαρνάνων ήταν τα Άκτια ήδη από την Κλασική εποχή και τελούνταν στο ιερό του Απόλλωνα Ακτίου, το οποίο βρισκόταν στο ομώνυμο ακρωτήριο, επίνειο της πόλης του Ανακτορίου. Μετά τη ναυμαχία του Ακτίου όμως αναδιοργανώθηκαν ως διαρκή ανάμνηση της κοσμοϊστορικής νίκης του Οκταβιανού Αυγούστου και στο πλαίσιο της προπαγανδιστικής πολιτικής του στους κατοίκους της περιοχής και στον ελληνικό κόσμο ευρύτερα. Γι΄ αυτό και γρήγορα μεταφέρθηκαν στο «εν άλσει προάστιο» της Νικόπολης.

Η πόλη

Κτισμένη στη χερσόνησο, η οποία χωρίζει τον Αμβρακικό Κόλπο από το Ιόνιο Πέλαγος, απέναντι από το Άκτιο και 6 χλμ. βορείως της Πρέβεζας, η Νικόπολη είχε δυνατό οχυρωματικό περίβολο με περίμετρο μεγαλύτερη από 5 χλμ. Εντός των τειχών υπήρχαν η αγορά και το ωδείο ενώ εκτός, στο προάστιο, είχαν ανεγερθεί θέατρο, στάδιο και γυμνάσιο.
«Χάριν των ανασκαφών αλλά και των δυνατοτήτων που παρέχουν οι σύγχρονες τεχνολογίες έχει αρχίσει να ξεδιπλώνεται μπροστά μας όλη η πολεοδομική οργάνωση της πόλης, το ρυμοτομικό της σχέδιο, η κεντρική λεωφόρος, αρτηρίες και μικρότεροι δρόμοι καθώς και οι πύλες του τείχους»λέει ο κ. Ζάχος.
Ο «νέος» δρόμος με κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο εντοπίστηκε δυτικά του «Παλατιού», ενός εντυπωσιακού οικοδομικού συγκροτήματος που αναπτύσσεται κλιμακωτά πάνω σε ένα ύψωμα μέσα στην παλαιοχριστιανική οχύρωση της πόλης. Και ίσως αυτή η γειτνίαση υπήρξε, όπως διευκρινίζει ο ανασκαφέας, ο λόγος της ξεχωριστής κατασκευής του με ασβεστολιθικές πλάκες και εξοπλισμένος με δύο υπόγειους αποχετευτικούς αγωγούς (Cloacae) καθώς και με πλακόστρωτο πεζοδρόμιο.

Η τρίλιζα

Η ευχάριστη έκπληξη όμως για τον επικεφαλής αρχαιολόγο κ. Ευ. Παυλίδη και τους πεπειραμένους εργάτες ήταν όταν διαπίστωσαν ότι σε μία πλάκα του οδοστρώματος υπήρχε χαραγμένο ένα παιχνίδι, μια παραλλαγή της τρίλιζας. Στην ανασκαφή μάλιστα εντοπίστηκαν και δύο λίθινοι βώλοι που ενδεχομένως είχαν χρησιμοποιηθεί γι΄ αυτό.«Πρόκειται για ένα πολύ απλό και διασκεδαστικό ρωμαϊκό παιχνίδι, γνωστό ως tabula Lusoria που έχει επιβιώσει ως τις μέρες μας. Κάθε παίκτης έχει από τρεις βόλους, διας απόχρωσης. Σκοπός του παιχνιδιού είναι να καταφέρει κανείς να βάλει τους τρεις βόλους στη σειρά,σε μία γραμμή ή στην περιφέρεια του κύκλου»λέει ο κ. Ζάχος.
Αν η τρίλιζα όμως είναι απλώς ένα παιχνίδι, το Τρόπαιο της ναυμαχίας του Ακτίου (31 π.Χ.) μαζί με τον μνημειώδη βωμό του, που έφερε στο φως ο ίδιος, υπήρξαν από τις μεγαλύτερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις των τελευταίων ετών. Διακοσμημένος με υψηλής τέχνης ανάγλυφες παραστάσεις, οι οποίες απεικονίζουν τον θρίαμβο του Αυγούστου στη Ρώμη, όπως επίσης με παραστάσεις όπλων και με εξαρτήματα πλοίων, βρίσκεται σήμερα σε χιλιάδες κομμάτια, τα οποία επεξεργάζεται ομάδα αρχαιολόγων, συντηρητών και αρχιτεκτόνων με χρηματοδότηση του Ιδρύματος Σ. Νιάρχου και με τη βοήθεια ενός σύνθετου ηλεκτρονικού προγράμματος. Στόχος η συναρμολόγηση των πολυάριθμων γλυπτών θραυσμάτων, ένα παζλ μόνον για επιστήμονες.

Η ευρωπαϊκή βράβευση ενός τεράστιου ερειπιώνα

Με το βραβείο της Εuropa Νostra τμήθηκε εφέτος το έργο που συντελείται στην αρχαία Νικόπολη. Τα τελευταία δέκα χρόνια η εικόνα του αρχαιολογικού χώρου, ενός τεράστιου ερειπιώνα στην πραγματικότητα, έχει αλλάξει κατά πολύ. Η προστασία των μνημείων με αναστηλώσεις και συντηρήσεις, η ανάδειξή τους, η διαμόρφωση του χώρου και ο ορισμός πυρήνων επίσκεψης, ακόμη όμως και το εκδοτικό έργο έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για τη βράβευση της αρμόδιας Επιστημονικής Επιτροπής Νικόπολης του ΥΠΠΟ Ταμείου Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Έργων του υπουργείου Πολιτισμού.
«Η διασπορά των μνημείων επέβαλε εξ αρχής την επιλογή συγκεκριμένων σημείων παρέμβασης και εκεί εστιάστηκαν οι δράσεις τόσο όσον αφορά την πρωτογενή έρευνα και τεκμηρίωση όσο και τις συντηρήσεις και αποκαταστάσεις των μνημείων, καθώς και τις παρεμβάσεις διαμόρφωσης»λέει ο κ. Κώστας Ζάχος.
Το αποτέλεσμα είναι να έχουν ήδη διαμορφωθεί σήμερα εννέα επισκέψιμοι πυρήνες, οι οποίοι αναδείχθηκαν βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων. Έτσι το Μνημείο του Αυγούστου επιλέχθηκε για τη σπουδαιότητα και τον συμβολισμό του, η Έπαυλη Μάνιου Αντωνίνου, οι Οχυρώσεις και οι Πύλες για τη χωροταξική σημασία τους, η Βόρεια Νεκρόπολη για τη λειτουργική αξία της, οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές, το Ρωμαϊκό Ωδείο, το παλάτι για την ιδιαίτερη βαρύτητά τους στον χώρο αλλά και στις μνήμες του ντόπιου πληθυσμού.(Σύντομη εικόνα των επεμβάσεων στην ιστοσελίδα www.skopas.gr). Πέραν αυτού όμως συμπληρώνονται δεκαπέντε χρόνια από τότε που ο κ. Ζάχος είχε αρχίσει το πρωτοποριακό για εκείνη την εποχή πρόγραμμα ηλεκτρονικής τεκμηρίωσης της αρχαίας Νικόπολης, με την ονομασία «Κλεοπάτρα» και με στόχο την πλήρη και αποτελεσματική διαχείριση του χώρου, επιστημονικά και διοικητικά.

Ένα βήμα παραπέρα όμως αποτελεί η εκπόνηση της «Συνολικής Μελέτης Ανάδειξης του Αρχαιολογικού Χώρου Νικόπολης»,η οποία εγκρίθηκε ήδη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Πρόκειται για ένα σύνθετο πρόγραμμα στο οποίο συνυπολογίζονται το φυσικό περιβάλλον του χώρου, καθώς γειτνιάζει με τον Αμβρακικό κόλπο, το ιδιαίτερο ιδιοκτησιακό καθεστώς ακόμη και οι υφιστάμενες οδικές αρτηρίες που τον διασχίζουν. Σήμερα η συνολική τεχνική μελέτη εφαρμογής βρίσκεται στη φάση εκπόνησης, η οποία προβλέπεται να αρχίσει μέσα στο επόμενο έτος.
«Βασικός στόχος μας είναι η δημιουργία ενός αρχαιολογικού πάρκου, με τους επιμέρους μνημειακούς πυρήνες ενωμένους μεταξύ τους, διαδρομές και στάσεις επισκεπτών, φωτισμό, κτίρια εξυπηρέτησης πολιτών καθώς και χώρους στάθμευσης οχημάτων» λέει ο κ. Ζάχος. Αυτή τη λαμπρή πόλη, που την περπάτησαν ή και έζησαν σε αυτήν σημαντικές προσωπικότητες, όπως ο Γερμανικός, θετός γιος και ανιψιός του Οκταβιανού, ο αυτοκράτορας Νέρωνας για να λάβει μέρος στα Άκτια, ο μεγάλος στωικός φιλόσοφος Επίκτητος από την Ιεράπολη της Φρυγίας, ο αυτοκράτορας Αδριανός με τη γυναίκα του, Βίβια Σαβίννα, θα γίνει βατή πλέον και για τους θνητούς. Οι διαδρομές των σύγχρονων επισκεπτών θα ακολουθήσουν τους αρχαίους δρόμους όπου αυτοί εντοπίστηκαν ή όπου τοποθετούνται σύμφωνα με τις έρευνες, έτσι που ο επισκέπτης να έχει την ίδια εμπειρία που βίωναν κάποτε οι κάτοικοί της.

Πηγή: Το Βήμα, Μ. Θερμού, 1/11/09