Υπάρχουν μερικές πόλεις που κερδίζουν τον επισκέπτη με την πρώτη ματιά, που νομίζει ότι τις ξέρει από παλιά… Φιλικές, ζεστές, ανοιχτόκαρδες αλλά και σαγηνευτικά όμορφες, ικανές να τον κρατήσουν σχεδόν για πάντα κοντά τους. Ανάμεσα σε αυτές ξεχωρίζει σίγουρα η Ξάνθη. Η πόλη με τα χίλια χρώματα, όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν. Και ίσως δεν έχουν άδικο, αφού κάθε γωνιά της κρύβει όχι μόνο ομορφιά, αλλά και χρώματα που συνθέτουν τη συνολική εικόνα μιας σύγχρονης, πολυπολιτισμικής κοινωνίας, όπου χριστιανοί και μουσουλμάνοι συμβιώνουν αρμονικά, συμπληρώνοντας ο ένας τον άλλον.

Στην Ξάνθη, το παρόν «αγκαλιάζει» γλυκά το παρελθόν. Δεν υπάρχει πιο όμορφη αντίθεση από το να επισκεφθείς την καινούργια πόλη με τις καλαίσθητες πολυκατοικίες, τις πανέμορφες μονοκατοικίες, τα πάρκα, τους φαρδιούς δρόμους, και λίγο αργότερα να «ταξιδέψεις» στον χρόνο απολαμβάνοντας τη γραφικότητα της παλιάς πόλης, τα υψηλής αρχιτεκτονικής κτίσματα, τους λιθόστρωτους δρόμους, τα σοκάκια, τα ειδυλλιακά ταβερνάκια και μπαρ.

Η μοναδική αυτή περιήγηση στην Ξάνθη του χθες και του σήμερα γίνεται εύκολη, προσιτή και οικονομική με ένα ποδήλατο. Μπορεί η πόλη να μην διαθέτει ποδηλατοδρόμους και αρκετοί δρόμοι της παλιάς πόλης να είναι λιθόστρωτοι, ωστόσο το ποδήλατο αποτελεί ιδανικό μέσο για να περιηγηθεί κάποιος στην ιστορία της και να επισκεφθεί σημαντικά τοπόσημα και ενδιαφέροντα κτίσματα.

Με οδηγό την έμπειρη ξεναγό της Ξάνθης, Νατάσα Μιχαηλίδου, το ΑΠΕ-ΜΠΕ περιηγήθηκε πάνω σε ένα ποδήλατο στους σημαντικότερους σταθμούς της ιστορικής διαδρομής της Ξάνθης, όπως αυτή αποτυπώνεται μέσα από τα μνημεία και τα αξιοθέατά της. Η κα Μιχαηλίδου σχεδίασε και πρότεινε μια ιδανική διαδρομή, που κινείται τόσο στον αστικό ιστό όσο και στην παλιά πόλη, με απώτερο σκοπό μια όμορφη και ξεχωριστή βόλτα.

Κι επειδή, αν όχι όλα, σίγουρα όμως τα περισσότερα, στη ζωή της πόλης αρχίζουν και τελειώνουν στο ιστορικό ρολόι της κεντρικής πλατείας, δεν θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερο σημείο απ’ αυτό για την έναρξη της περιήγησής μας στην Ξάνθη της Belle Époque, δηλαδή της περιόδου ακμής της (1870-1910). Η κεντρική πλατεία Δημοκρατίας αποτελεί το όριο μεταξύ παλιάς και νέας πόλης. Εδώ δεσπόζει ο Πύργος του Ωρολογίου ή το γνωστό για τους Ξανθιώτες Ρολόι, κτίσμα του 19ου αιώνα, χορηγία του Οθωμανού αριστοκράτη Χατζή Εμίν Αγά στην πόλη.

Αρχοντικό Δανιέλ – Σπίτι Χατζιδάκι

Το αρχοντικό χτίστηκε ως κατοικία του Εβραίου καπνεμπόρου, Ισαάκ Δανιέλ, περίπου το 1890. Ο Δανιέλ ερχόμενος από τις Σέρρες πλούτισε στην Ξάνθη εμπορευόμενος τον φημισμένο αρωματικό καπνό της περιοχής, τον μπασμά. Το κτίριο ήταν το μεγαλύτερο ιδιωτικό κτίριο στην παλιά πόλη, γι’ αυτό ήταν γνωστό ως La Grande Maison (Το μεγάλο σπίτι). Η αρχιτεκτονική του δεν είναι παραδοσιακή, αλλά έχει επηρεαστεί από τον ευρωπαϊκό εκλεκτικισμό, με κόκκινα τούβλα, νεοκλασικά και ρομανικά στοιχεία, οροφογραφίες, τοιχογραφίες κ.ά.

Το σπίτι σχετίζεται με τον Μάνο Χατζιδάκι, καθώς, μετά τον θάνατο του ιδιοκτήτη, οι κληρονόμοι του νοίκιασαν έναν όροφο στην οικογένεια του μετέπειτα μουσικοσυνθέτη. Ο Χατζιδάκις γεννήθηκε στην Ξάνθη το 1925 και έζησε στην πόλη ως το 1932. Μάλιστα, εδώ πήρε τα πρώτα μαθήματα μουσικής, στο πιάνο του ιδιοκτήτη, από τη φημισμένη αρμενικής καταγωγής δασκάλα πιάνου της εποχής, την Αλτουνιά. Το αρχοντικό σήμερα έχει αποκατασταθεί από την Περιφέρεια ΑΜΘ και χρησιμοποιείται ως χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.

Αρχοντικό Μωυσή – Λέσχη Ελληνικής Κοινότητας

Το αρχοντικό χτίστηκε από τον Εβραίο καπνέμπορο Μωυσή δίπλα ακριβώς από το χάνι το οποίο επίσης είχε χτίσει ο ίδιος και ήταν ένα από τα 53 χάνια που είχε η Ξάνθη την περίοδο της ακμής της.

Το κτίριο του αρχοντικού έχει στοιχεία από τη ρομανική αρχιτεκτονική, ενώ η χαρακτηριστική πέτρα του προέρχεται από τα λατομεία της Μάνδρας. Το αρχοντικό, μέχρι πριν από κάποια χρόνια φιλοξενούσε το δημαρχείο, ενώ τώρα ανακαινίζεται για να στεγάσει πολιτιστικές δράσεις.

Απέναντι, βρίσκονταν η Λέσχη της Ελληνικής Κοινότητας, που κτίστηκε το 1860 από τον καπνέμπορο ευεργέτη της πόλης Μιχαήλ Ματσίνη. Σήμερα, ο χώρος ανήκει στη Φιλοπρόοδη Ένωση Ξάνθης (ΦΕΞ), έναν ιστορικό και πολιτιστικό σύλλογο της πόλης που ιδρύθηκε το 1952.

Αρχοντικά Καλεύρα – Καλούδη – Κουγιουμτζόγλου

Στο πιο πολυφωτογραφημένο σταυροδρόμι της πόλης, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μερικά από τα ωραιότερα αρχοντικά της Ξάνθης. Από τη μια μεριά βρίσκεται το αρχοντικό του καπνέμπορου Καλεύρα, με τα χαρακτηριστικά σαχνισιά στον όροφο, καθώς χτίστηκε το 1850 με βάση την παραδοσιακή αρχιτεκτονική.

Σήμερα, λειτουργεί ανακαινισμένο ως η Δημοτική Πινακοθήκη της πόλης. Τα δύο αρχοντικά απέναντι ανήκαν στην οικογένεια Κουγιουμτζόγλου, που ήταν επίσης καπνέμποροι στο επάγγελμα. Χτίστηκαν με βάση τον εκλεκτικισμό, που είναι εμφανής ιδίως στο μεγάλο δίδυμο αρχοντικό με τα κόκκινα τούβλα εξωτερικά και τα τριγωνικά αετώματα. Το κτίριο αυτό στεγάζει σήμερα το λαογραφικό και ιστορικό μουσείο της ΦΕΞ.

Πλατεία Μητροπόλεως

Στην πλατεία Μητροπόλεως, το κέντρο της παλιάς πόλης, βρίσκεται η Μητρόπολη της Ξάνθης, που είναι αφιερωμένη στην αποκεφάλιση του Τιμίου Προδρόμου. Είναι τρίκλιτη βασιλική όπως όλες οι εκκλησίες της παλιάς Ξάνθης, χτισμένη στα 1839, ενώ το καμπαναριό είναι πολύ νεότερο.

Δίπλα στη μητρόπολη, βρίσκεται το μητροπολιτικό μέγαρο. Πρόκειται για ένα κτίριο με νεοκλασικά στοιχεία, το οποίο μάλιστα για να χτιστεί έδωσαν όλοι οι καπνεργάτες ένα μεροκάματο. Από την πλατεία φαίνεται ο μιναρές από το πιο παλιό τζαμί, το Αχριάν Τζαμί, που χρονολογείται στον 16ο αιώνα.

Στην πλατεία βρίσκεται επίσης το 1ο Δημοτικό Σχολείο Ξάνθης. Το κτίριο χτίστηκε αρχικά ως Ματσίνειος Σχολή για την ελληνική κοινότητα, από τον ευεργέτη της πόλης καπνέμπορο Μιχαήλ Ματσίνη.

Οι γέφυρες του Κόσυνθου

Ο Κόσυνθος είναι το ποτάμι της Ξάνθης. Σύμφωνα με τον μύθο, όταν τα άλογα του Θράκα βασιλιά Διομήδη έπιναν νερό από αυτό το ποτάμι, εξαγριώνονταν τόσο που έτρωγαν και ανθρώπους. Αυτά τα άλογα έπιασε ο Ηρακλής, όταν ήρθε στην περιοχή για να φέρει σε πέρας έναν από τους δώδεκα άθλους του.

Η κοίτη του ποταμού βρίσκεται κοντά στα κτίρια του Πολυτεχνείου του ΔΠΘ και διασχίζει ένα μεγάλο μέρος της πόλης. Η απαράμιλλη φυσική ομορφιά που δημιουργείται ένθεν και ένθεν της κοίτης με τα ορμητικά νερά του ποταμού, τους χειμερινούς κυρίως μήνες, προσφέρουν μοναδικές εικόνες, που ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει από τις δυο γέφυρες που υπάρχουν.

Χάνι Αβέρωφ

Το Χάνι Αβέρωφ κτίστηκε στην Ξάνθη το 1880, όπως μας πληροφορεί η σχετική επιγραφή στην είσοδο του χανιού επί της οδού Μ. Καραολή. Κτίστηκε από τους αδελφούς Λάλα-Ζήση, των οποίων η οικογένεια είχε καταγωγή από την Ήπειρο. Πολλοί Ηπειρώτες είχαν έρθει και εγκατασταθεί στην Ξάνθη, ιδίως φημισμένοι μάστορες της πέτρας, που βοήθησαν στην ανοικοδόμηση της πόλης μετά τους καταστρεπτικούς σεισμούς του 1829.

Στην αρχική του μορφή, το Χάνι Αβέρωφ καταλάμβανε έναν χώρο πάνω από 3.000 τ.μ. και είχε 23 καταστήματα. Σήμερα διασώζεται περίπου το 1/3 από το αρχικό οικοδόμημα. Στις δύο πλακόστρωτες αυλές που δημιουργούνται στο εσωτερικό μέρος από τα εναπομείναντα κτίσματα, λειτουργούν πλέον γραφικά μπαράκια και χώροι εστίασης.

Κάτω από τις φυλλωσιές των δέντρων και δίπλα σε πολύχρωμα λουλούδια, δημιουργείται ένα περιβάλλον ιδανικό, για ξεκούραση αλλά και για να απολαύσει ο επισκέπτης τον καφέ ή το ποτό του.

Καπναποθήκη Π

Η Καπναποθήκη Π ή αλλιώς «Ρεζή», όπως είναι γνωστή στους παλιούς Ξανθιώτες, είναι ένα από τα πολλά καπνομάγαζα στα οποία γινόταν η εμπορική επεξεργασία του φημισμένου καπνού της περιοχής.

Η καπναποθήκη χτίστηκε από το οθωμανικό μονοπώλιο στα 1890 περίπου και υπήρξε η μεγαλύτερη των Βαλκανίων με χωρητικότητα 49.000 κυβ.μ. Βρίσκεται μαζί με πολλές ακόμα καπναποθήκες πίσω από τα σημερινά ΚΤΕΛ και η κάτοψή της έχει σχήμα Π, εξού και το όνομά της.

Το 1992, η καπναποθήκη παραχωρήθηκε στον δήμο Ξάνθης, ο οποίος στεγάζει εκεί υπηρεσίες του. Από το 2002 η βόρεια πτέρυγα παραχωρήθηκε στο Ίδρυμα Θρακικής Τέχνης και Παράδοσης (ΙΘΤΠ), ένα ακόμα πολύ αξιόλογο και δραστήριο πολιτιστικό ίδρυμα της Ξάνθης.