Tα Κεραμεία Ν. Μίχαλος και Υιοί θεμελιώθηκαν μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και ολοκληρώθηκαν το 1925 μεταξύ Μεγάλου Λημιώνα Θυμιανών Χίου και Αγίας Φωτιάς Νεοχωρίου σε 110 στρέμματα, καταργώντας στην ευρύτερη περιοχή αιγιαλό και παραλία στο όνομα της ανάπτυξης, της εκβιομηχάνισης και της απορρόφησης εργατικού δυναμικού μικρασιατικής καταγωγής.
Βασικοί πληροφορητές στην επιφανειακή έρευνα (survey) που έκανα το περασμένο καλοκαίρι στην περιοχή Μαυρή, πρώην καρνάγιο αδερφών Καναβίτση, Κερμείων και Αγίας Φωτιάς της Χίου, ο παλαίμαχος ασυρματιστής του Εμπορικού Ναυτικού Αντώνης Μανδάλας, η Ευαγγελία Σταυριανού, ο Δημήτρης Σπύρος, ο δάσκαλος και συγγραφέας Κυριάκος Πρωάκης και ο τελευταίος λογιστής των Κεραμείων, Δημήτρης Κοιλαλούς.
Διακόσιοι είκοσι εργάτες λοιπόν έπαιρναν καθημερινά το δρόμο των Κεραμείων από τον Κάμπο, τα Θυμιανά, το Νεοχώρι και την Καλλιμασιά για την εξασφάλιση του επιούσιου μέχρι το 1989. Το ωράριο επτά το πρωί με τρεις το μεσημέρι. Το καλαθάκι με τα απαραίτητα με το κολατσιό, η τραγιάσκα, το μαντίλι του ιδρώτα…
Ο Γενικός Διευθυντής, Στέφανος Έλληνας, προσπαθεί να κρατήσει ισορροπίες και να αντιμετωπίσει πολλές φορές τον Παντελή Σπύρο (μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καλλίφωνος ιερέας στον Ταξιάρχη του Βάγια), που υποκινεί απεργίες διεκδικώντας εργατικά δικαιώματα και ανθρώπινες συνθήκες εργασίας, ενθυμούμενος την επικήρυξή του από τους Τούρκους και τη μάλαξη της λάσπης με τα πόδια για τα πρώτα τούβλα του κτηρίου.
Ο Δημήτρης Γιαμός διατηρεί μπακάλικο και μαγειρείο στο χωριό των Κεραμείων προσφέροντας καλό φαγάκι και κρασάκι στους εργάτες (βρέχτες, στιβαδώρτους, εργάτες του σάλιακα, της πρέσας, των βαγονιών και των βαρελιών) ή στα οχτώ κορίτσια που δούλευαν στο αλφάδιασμα των κεραμίδων.
Το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου προστάτευε τον ιδρυτή των Κεραμείων και τους μεροκαματιάρηδες του Πράσινου Βουνού –του βουνού από ψαμμίτη- που κρατούσε και κρατά στα σπλάχνα του μοναδικά παλαιοντολογικά ευρήματα (χελώνες, ελέφαντες μαμούθ, δεινόσαυρους κ.α.) 13,5 εκ. χρόνων, τότε που η Χίος ήταν ένα με τη μικρασιατική γη.
Οι κασμάδες νυχθημερόν πλήγωναν το Πράσινο Βουνό, για να διαλέξουν το μοναδικό ροδοκόκκινο κεραμιδόχωμα για τις κατακόκκινες κεραμίδες Α΄ ποιότητας, που προορίζονταν για την Κρήτη, και τις άχρωμες, για τα Ιόνια νησιά, τον Πειραιά, τα Δωδεκάνησα, τις Κυκλάδες και την Καβάλα. Έμβλημα-σφραγίδα των κεραμίδων τύπου Μασσαλίας, η «μέλισσα», που μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο γίνεται «ελέφας», αφού βρέθηκαν το χειμώνα του 1940 από ομάδα Γερμανών πανεπιστημιακών γεωλόγων στην περιοχή δύο χελώνες και ως φαίνεται ελέφας μαμούθ!
Απόμαχοι εργάτες, όπως το ζεύγος Κατσαμπά, θυμούνται τη συνεργασία Γερμανών παλαιοντολόγων και Ελλήνων επιστημόνων το Μάρτη-Απρίλη του 1967 και τον τότε φοιτητή Μιχάλη Δερμιτζάκη, και πολύ αργότερα αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών, να φέρνουν στο φως ένα σπάνιο εύρημα: έναν ελέφαντα μαμούθ (!!!) που μεταφέρθηκε με το καΐκι «Κεραμεία» στον Πειραιά, προκειμένου να μελετηθεί στην Κεντρική Ευρώπη.
Στη δεύτερη φάση διαχωρισμού του υλικού Πράσινου Βουνού, το τουβλόχωμα, για να μεταπλαστεί σε τετράτρυπα, εξάτρυπα τούβλα και μονότουβλα.
Τέλος, το τσελόχωμα (κοχύλια και διάφορα μη χρήσιμα υλικά) έπαιρνε το δρόμο της θάλασσας, για να κατακαθίσει στον βυθό κοντά στον μόλο, όπου έπιαναν καΐκια, όπως το ολοκαίνουργο καΐκι του Χαβιάρα, το ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΓΛΥΚΑΣ και το ΜΑΡΙΓΩ ΓΛΥΚΑ, που είχε ναυπηγηθεί στη Σάμο και τις πιο πολλές φορές έβγαζε μεροκάματο της απελπισίας μόνο για τα καύσιμα.
Κι όταν τα νερά τραβιόντουσαν, το λόγο είχαν οι μαούνες, για να φορτώσουν τα καΐκια και τα καράβια στα βαθιά.
Σήμερα, αυτό το συγκρότημα-μουσείο της Βιομηχανικής Αρχαιολογίας καταλεηλατημένο και βουβό παρατηρεί και ακούει τέρατα και σημεία! Αλλότρια σκαλιδάκια (σκαλιστήρια) ειδικευμένα και ανειδίκευτα συνεχώς εξορύσσουν και αποκαλύπτουν οστά παλαιοντολογικών ατόμων (ζώων) για προσωπικές και πανεπιστημιακές συλλογές των ανεπτυγμένων χωρών του κόσμου!
Ό,τι δεν άλεσε ο σπαστήρας του κεραμείου φεύγει και χάνεται…και περιμένει να γίνει ξενοδοχείο πολυεθνικών συμφερόντων. Και το μοναδικό παλαιοντολογικό ανοιχτό μουσείο; Χιώτες «αναπτυξιολόγοι και οικολόγοι» βιάζουν τον αιγιαλό και την παραλία. Αλήθεια, διαβάζει, ακούει και παρατηρεί κανείς τα τεκταινόμενα στον τόπο τούτο;

Πηγή: ΝΕΜΕCIS, Α. Μανδάλα, Σεπτέμβριος 2009