· Ελάχιστα έως ανύπαρκτα τα αρχαιολογικά ευρήματα για τη «γέννηση» του Ηρακλείου, αναζητούνται από μελετητές στις αρχαίες πηγές και στους κλασικούς χρόνους όπου υπάρχουν οι πρώτες αναφορές για τον Δήμο Ηφαιστία και Ηφιστία ή Ιφιστία.

· Οι αρχαιολόγοι Λούντβιχ Ρος και Κυριάκος Πιττάκης υποστήριξαν ότι πρόκειται για έναν Δήμο, αντικρούοντας ταυτόχρονα την άποψη του Βρετανού τοπογράφου, αρχαιολόγου Ουίλιαμ Μάρτιν Ληκ, που θεωρούσε ότι πρόκειται για δύο διαφορετικούς δήμους, Ιφιστιάδαι και Ηφαιστιάδαι.

· Ο Δήμος (ή οι Δήμοι) ανήκε στους 13 Δήμους της Ακαμαντίδας φυλής και συσχετίζεται με την ύπαρξη ιερού στην περιοχή, αφιερωμένου στον Ηρακλή (συναντάται και το τοπωνύμιο Αράκλι). Εικάζεται πως το «Ηφαιστία» παραπέμπει στον Ήφαιστο, προστάτη της φωτιάς και του σιδήρου. Εκδοχή που επιτρέπει σε συγγραφείς να υποθέσουν πως το μεταγενέστερο τοπωνύμιο Χαλκωματάδες συνδέεται με τη βυζαντινή οικογένεια των Χαλκωματάδων και με την εξόρυξη και επεξεργασία χαλκού στην περιοχή από την αρχαιότητα.

· Το 1837 ο Όθωνας ιδρύει με Β. Διάταγμα (12/24 Μαΐου 1837) τη Στρατιωτική (Βαυαρική) Αποικία Αράκλι «δια τον συνοικισμόν 60 ανθρώπων από το 3ον και 4ον πεζικόν Τάγμα». Στόχος «να προικοδοτηθούν» ή να επιτρέψουν «εις τους εντόπιους και ξένους στρατολογηθέντας μετά την τελείωσιν της πολυετούς υπηρεσίας των να αποκατασταθώσιν εις τας ημετέρας επαρχίας». Λέγεται πως το Ηράκλειο επιλέχθηκε με τη «μέθοδο του νωπού κρέατος» ως η περιοχή με τη μικρότερη υγρασία.

· Ο οικισμός παρά τα αρχικά σχέδια της φρουριακής μορφής του τετραγώνου (περιτοιχισμένος με πυργίσκους) κτίστηκε μόνο νότια και δυτικά (στις σημερινές οδούς Ι. Φιξ και Ηρακλείου, από τον Άγιο Λουκά μέχρι την Κομνηνού). Η τοπογραφική αποτύπωση της περιοχής ανατέθηκε στον γεωμέτρη δεκανέα C. Bauer και η διάρκειά της ήταν από 6 Ιουνίου έως 16 Οκτωβρίου 1837.

· Στο κτηματολογικό διάγραμμα, σε κλίμακα 1:4.000, του Bauer έχουν αποτυπωθεί πολλά χαρακτηριστικά στοιχεία της περιοχής που υπάρχουν και σήμερα, όπως π.χ. η περιοχή του Πράσινου Λόφου που προφανώς ήταν δενδροφυτεμένη εκείνη την εποχή, ο δρόμος που συνέδεε τις Κουκουβάουνες με το Μαρούσι, δηλαδή η σημερινή οδός Πλαπούτα, ο δρόμος που συνέδεε το Μενίδι με το Χαλάνδρι, δηλαδή η σημερινή οδός Καποδιστρίου.

· Το 1838, σύμφωνα με το πρώτο στην Ελλάδα κτηματολόγιο, στην «αποικία» ζούσαν 30 άνδρες, 7 γυναίκες και 5 παιδιά. Κάθε οικογένεια πήρε υλικά για ένα σπίτι και 42 στρέμματα (αναφέρονται και 80 στρέμματα) για καλλιέργεια.

· Πρώτος επιστάτης της «αποικίας» ορίστηκε ο Χριστόφορος Νέζερ ο οποίος κατάφερε το 1840 να κλείσει τα 11 από τα 12 οινοπωλεία (!) του οικισμού και να ιδρύσει σχολείο. Την ίδια χρονιά εννέα από τους πρώτους αποίκους εγκατέλειψαν (και λόγω καταβολής φόρων) το Ηράκλειο για να αντικατασταθούν γρήγορα από αντίστοιχο αριθμό Γερμανών αγροτών και αμπελουργών.

· Το 1842 άρχισε να κτίζεται (εγκαινιάστηκε το 1845) ο καθολικός ναός του Ευαγγελιστή Λουκά. Γοτθικού ρυθμού σε σχέδια του Θεόφιλου Χάνσεν.

· Το 1858 ο ζυθοποιός Ιωάννης Φουξ ή Φιξ από το Μόναχο λειτουργεί απέναντι από τον Άγιο Λουκά, στην οδό Ηρακλείου, ένα ζυθοποιείο το οποίο σώζεται ερειπωμένο έως τις μέρες μας (η οικογένεια Φιξ είχε το μονοπώλιο της μπύρας στην Ελλάδα από το 1864 ως το 1963).

· Το 1862 αρκετές οικογένειες, από τους περίπου 70 κατοίκους, ακολουθούν τον εκθρονισμένο Βασιλιά.

· Τις επόμενες δεκαετίες, εγκαθίστανται στο Ηράκλειο, και σε νέες γειτονιές, πολλές καθολικές οικογένειες από τις Κυκλάδες (ιδιαίτερα τη Σύρο) και όχι μόνο (στις οδούς Πίνδου, Δωδεκανήσου, Ανδρούτσου, Μουστακλή, Αλωνίων και Πλαπούτα).

· Τα αμπέλια (υπήρχαν κυρίως στο Ψαλίδι – Φιξέικα, στο ρέμα Παπά και στην Καναπίτσα) σταδιακά αντικαθίστανται με ελιές. Υπήρχαν 5 αλώνια (λόγω καλλιέργειας σιτηρών) και 3 πατητήρια σταφυλιού (των Καρλή, Βάγγερ και Φιξ), πευκώνες, φιστικιές και βοσκότοποι.

· Η ύδρευση του οικισμού προήλθε αρχικά από το υδραγωγείο στο Κεφαλάρι της Κηφισιάς και αργότερα από πηγάδια της περιοχής. Ανεμόμυλοι αντλούσαν νερό από τουλάχιστον 300 πηγάδια.

· Η κοινότητα ανήκε έως το 1912 διοικητικά στον δήμο Αμαρουσίου.

Το «Δροσόλουστον Προάστειο», το «Θηρίο» και το τρένο του Λαυρίου

· Οι Αθηναίοι θα ανακαλύψουν το «αξιοπερίεργον» και «δροσόλουστον προάστιο» στην αυγή του 20ού αιώνα. Και θα το επιλέξουν, μαζί με τους κατοίκους της Ν. Ιωνίας (τότε Ποδαράδες), ως τόπο παραθερισμού.

· Στις 27/2/1925 αποσπάται ο οικισμός Ηράκλειον από τον Δήμο Αθηναίων (στον οποίο ανήκε διοικητικά από το 1912 έως το 1925) και αποτελεί πλέον ξεχωριστή Κοινότητα.

· Στις 16/5/1928 ο οικισμός Άνω Ηράκλειον προσαρτάται στην Κοινότητα. Η νέα κοινότητα δεν διέθετε «τα κομφόρ του στοιχειώδους πολιτισμού, όπως ηλεκτροφωτισμό, οδοποιία, νερό από την Ούλεν και την ηλεκτροκίνηση της Πάουερ» («Αθηναϊκά Νέα» 1931).

· Διέθετε όμως το γνωστό «θηρίο» ή «Σταμάτη», περίφημο για την καπνίλα και τη βραδύτητά του. «Η πανηγυρικώς εγκανιασθείσα σιδηρά οδός απ’ Αθηνών εις Κηφισσίαν έχει ωρισμένον μήκος 14.808 μέτρων. Κατεσκευάσθησαν καθ’ όλον το μήκος 78 τεχνικά έργα. Η αμαξοστοιχία διέρχεται διά εννέα γεφυρών, ων αι μάλλον αξιοσημείωτοι είναι η των Ποδαράδων σιδηρά και η υπό το υδραγωγείον Κασαβέτη. Αι ατμάμαξαι, κατασκευασθείσαι εν τοις εργοστασίοις Tubige εν Βελγική, δύνανται να σύρωσι και 12 βαγόνια, υπό την μεγίστην κλίσιν 25 χιλιοστών και ταχύτητα μέχρι 40 χιλιομέτρων, μετά 300 επιβατών» ( «Η Εφημερίς», 5 Φεβρουαρίου 1885).

· Οι νέοι κάτοικοι που θα φθάσουν μαζί με το «θηρίο», τεχνίτες και υπάλληλοι της εταιρείας σιδηροδρόμων και στη συνέχεια μεσοαστοί έμποροι από την Αθήνα, εγκαθίστανται γύρω από το σταθμό, στο Νέο ή Κάτω Ηράκλειο. 

· Το 1885, δύο χιλιόμετρα νότια του οικισμού δημιουργείται ένας σιδηροδρομικός κόμβος. Στο «Σταθμό Ηράκλειον» διασταυρώνονται η μετρικού εύρους σιδηροδρομική γραμμή «Αθηνών-Λαυρίου» και «Αθηνών-Κηφισιάς». Επρόκειτο για τη γραμμή της Εταιρείας Σιδηροδρόμων Αττικής, Αθηνών-Λαυρίου, που με διακλάδωση στο Ηράκλειον κατευθυνόταν προς Αμαρούσιον και Κηφισιάν και με άλλη διακλάδωση προς Λαύριον. Η αφετηρία σύνδεσης της πρωτεύουσας με την Κηφισιά και το Λαύριο αρχικά ήταν κοινή (ο σταθμός της Αθήνας βρισκόταν στην πλατεία Αττικής και το 1889 μεταφέρθηκε στην πλατεία Λαυρίου).

· Η διαδρομή του γνωστού ατμοκίνητου «θηρίου» με κατεύθυνση την Κηφισιά καταργήθηκε στις 7 Αυγούστου 1938 προκειμένου να αντικατασταθεί, δεκαετίες μετά, από τον Ηλεκτρικό το 1957.

· Η προαστιακή γραμμή «Αθηνών-Λαυρίου» (νόμος 1047/1882) των Σιδηροδρόμων Αττικής, μήκους 64 χιλιομέτρων, λειτούργησε αρχικά με διαδρομή από την Αθήνα έως το Λαύριο, με τους σταθμούς Πατήσια, Ποδαράδες (Ν. Ιωνία), Ηράκλειο, Χαλάνδρι, Λιόπεσι, Μαρκόπουλο, Κερατέα. Το 1929 οι ΣΠΑΠ ανέλαβαν την εκμετάλλευση της γραμμής του Λαυρίου. Δύο χρόνια αργότερα κατασκευάστηκε ενωτική γραμμή μεταξύ Αγίων Αναργύρων (διερχόταν από τον Κόκκινο Μύλο, τη Φιλαδέλφεια) και Ηρακλείου, με αποτέλεσμα να μη χρησιμοποιείται η προηγούμενη χάραξη. 

· Η γραμμή του Λαυρίου επαναλειτούργησε το 1952, λόγω των καταστροφών στη γραμμή από τον πόλεμο. Η επιβατική λειτουργία της γραμμής ανεστάλη το 1957 και η οριστική κατάργησή της επήλθε το 1962. Στο Ηράκλειο, η χάραξη της γραμμής περνούσε από τις σημερινές οδούς Ιφιγενείας και Μαρίνου Αντύπα για να κατευθυνθεί προς Χαλάνδρι, Γέρακα, Κάντζα, Λιόπεσι (Παιανία), Κορωπί, Μαρκόπουλο, Καλύβια, Κουβαρά, Κερατέα, Δασκαλειό, Λαύριο.

· Από το 1885 μέχρι το 1938 υπήρχε και η διαδρομή «Πλατείας Λαυρίου-Στροφυλίου» προς τα λατομεία της Αγγλικής Εταιρείας Μαρμάρου στον Διόνυσο (με προέκταση των γραμμών από την Κηφισιά). Η κίνηση στην γραμμή ήταν κυρίως εμπορική, με τρένα που αποτελούνταν από ειδικές πλατφόρμες για την εκφόρτωση μαρμάρου.

· Η σιδηροδρομική γραμμή «Ηρακλείου-Καλογρέζας» (μια μικρού μήκους διακλάδωση της γραμμής «Λαυρίου-Αγίων Αναργύρων») δημιουργήθηκε (πιθανότατα μετά το 1942) με κύριο σκοπό την εξυπηρέτηση των λιγνιτωρυχείων Καλογρέζας. Έκλεισε σε άγνωστη ημερομηνία (εικάζεται το 1957). Δυστυχώς όλη αυτή η συγκοινωνιακή υποδομή χάθηκε!

· Το 1920 κτίζεται στο λόφο Κουμανούδη η Αγία Τριάδα (ολοκληρώθηκε το 1938), στην αλάνα της οποίας μεγάλωσαν γενιές ποδοσφαιριστών. Την ίδια δεκαετία κτίζεται το 1ο Δημοτικό στο Κάτω Ηράκλειο (το 2ο και το 3ο λειτούργησαν σε ιδιωτικούς χώρους τη δεκαετία του ’30). Το 1922 απογράφηκαν στο Ηράκλειο περίπου 2.500 Μικρασιάτες (το 1920 είχαν απογραφεί 341 οικογένειες). Όμως στον αριθμό των προσφύγων συμπεριλαμβάνονταν και όσοι βρήκαν καταφύγιο στη Ν. Ιωνία (μέχρι το 1934 που ιδρύθηκε ο Δήμος Νέας Ιωνίας, το Ηράκλειο έφτανε μέχρι το σημερινό ΙΟΝΙΑ CENTER) στην Καλογρέζα και την Αλσούπολη που ανήκαν στην κοινότητα Ηρακλείου (έως το 1948). 

· Το 1935 στη θέση του παλιού Αγ. Γεωργίου κτίστηκε ένας μεγαλύτερος ναός που εικονογραφήθηκε το 1958 από τον αγιογράφο Φώτη Κόντογλου (διέμενε στη Ν. Ιωνία) και τους μαθητές του.

Τα ανθρακωρυχεία και η απεργία πείνας του ’57

· Από το 1938 (που άρχισαν οι πρώτες γεωτρήσεις) έως το 1958 γύρω από τη διασταύρωση της Κύμης με την Αντύπα (γνωστή και ως η συνοικία των παραπηγμάτων ή υποτιμητικά των «πατσαβουρέικων») λειτούργησαν ανθρακωρυχεία που εξόρυσσαν λιγνίτη (πρώτοι ιδιοκτήτες οι Χιώτες εφοπλιστές Μιχαληνός–Μίχαλος και ο Απόστολος Κιουζές-Πεζάς που το 1940 μίσθωσε τα λιγνιτωρυχεία Νέου Ηρακλείου).

· Τα ανθρακωρυχεία με βάση τα σημερινά όρια κάλυπταν τους δήμους Ηρακλείου, Ν. Ιωνίας, Αμαρουσίου, Χαλανδρίου όπως και τα σύνορα Ηρακλείου-Ν. Ιωνίας (Καλογρέζα).

· Με το κάρβουνο της περιοχής προμήθευαν την Ηλεκτρική Εταιρεία, το εργοστάσιο παραγωγής ρεύματος Κερατσινίου και την εταιρεία Γκαζιού.

· Στα χρόνια της κατοχής τα δύο ορυχεία επιτάχθηκαν σχεδόν στο σύνολό τους από τις γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις. Στα χρόνια της γερμανικής επίταξης οι εργάτες κυρίως από το Λαύριο και την Κύμη (η «Σχολή της Κύμης» που φημιζόταν για την εμπειρία των ανθρακωρύχων της «έδωσε» και το όνομά της στην ομώνυμη λεωφόρο) και στα δυο ορυχεία Καλογρέζας και Ηρακλείου έφτασαν τους 1.800. Κίνητρο τα συσσίτια που μοίραζαν στα λιγνιτωρυχεία. Έτσι σώθηκε πολύς κόσμος από την πείνα.

· Τα λιγνιτωρυχεία λειτούργησαν την περίοδο 1940-1958. Υπήρξαν, εκτός από τόπος σκληρής δουλειάς, πυρήνας αντίστασης στην Κατοχή και εστία κοινωνικών αγώνων μετά την απελευθέρωση. Τα λιγνιτωρυχεία, όπως έλεγαν, έδωσαν «ψωμί στην Κατοχή και παλικάρια στην Αντίσταση».

· Μετά τον Πόλεμο τα λιγνιτωρυχεία εκμεταλλεύτηκε κυρίως η εταιρία «ΑΕ Εμπορικών και Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων». Οι νέοι μισθωτές προσπάθησαν να αυξήσουν την παραγωγή ανοίγοντας το 1949 νέο πηγάδι, το «17» όπως ονομάστηκε (εκεί που βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της εταιρείας ΑΛΤΕΚ επί της Σπύρου Λούη), σε απόσταση περίπου 300 μέτρων απ’ το παλιό. Ταυτόχρονα ξεκίνησε η μηχανοποίηση του ορυχείου (η επιχείρηση έλαβε δάνεια από το σχέδιο Μάρσαλ).

· Η δουλειά των ανθρακωρύχων παρέμενε σκληρή και επικίνδυνη, δεν έλειπαν τα τραγικά ατυχήματα στις στοές. Οι εργαζόμενοι διεκδικούσαν συνεχώς καλύτερες συνθήκες εργασίας και καλύτερα μεροκάματα και καθώς η επιχείρηση δεν ικανοποιούσε τα αιτήματά τους, κατέβαιναν συχνά σε απεργίες. Υπήρχαν φορές που το ορυχείο έκλεισε μέχρι και σαράντα ημέρες (τον Νοέμβριο του 1953 σύμφωνα με ανακοίνωση της Ομοσπονδίας Μεταλλευτών Ελλάδος από τους 325 εργατοτεχνίτες του λιγνιτωρυχείου συμμετείχαν στην απεργία οι 320, με αιτήματα την αύξηση του ημερομίσθιου κατά 50% και την επαναπρόσληψη των απολυμένων) .

· Διεκδικώντας τα δεδουλευμένα τους στις 4 Μαΐου 1957 οι εργαζόμενοι κλείστηκαν στις στοές και άρχισαν απεργία πείνας. Το γεγονός κάλυψε ο νεαρός τότε ρεπόρτερ Φρέντι Γερμανός για την εφημερίδα «Ελευθερία». (Στο δημοσίευμα της 10ης Μαΐου του 1957 γράφει για τους 170 λιγνιτωρύχους που κλείστηκαν σε βάθος 150 μέτρων μέσα σε στοές με αποπνικτικές θερμοκρασίες, διεκδικώντας τα απλήρωτα από τον Δεκέμβριο μεροκάματά τους). Η απεργία έληξε με τη διαβεβαίωση που έδωσε ο αναγκαστικός διαχειριστής ότι θα ικανοποιηθούν τα αιτήματα των εργαζομένων.

· Τον Αύγουστο του 1958 η κατάσταση ήταν απελπιστική. Οι πιστωτές ξεκίνησαν κατασχέσεις και η επιχείρηση άρχισε να απολύει το προσωπικό χωρίς αποζημιώσεις. Τον Οκτώβριο του 1958 το λιγνιτωρυχείο έκλεισε οριστικά. Είχαν σχεδόν εξαντληθεί τα παλιά κοιτάσματα λιγνίτη και νέα δεν ανακαλύφθηκαν ποτέ.

 Κατοχή, Αντίσταση

· Στις «κατοχικές σελίδες» της ιστορίας της πόλης συνυπήρξαν οι μελανές και φωτεινές στιγμές. Με τα μελανότερα χρώματα σκιαγραφούνται οι Γερμανοί προτεστάντες, συνεργάτες των κατοχικών δυνάμεων, Δήπελ και Σερ (οι Γερμανοί προτεστάντες κατοικούσαν στην περιοχή της πλατείας Όθωνος). Ο Δήπελ σκιαγραφείται ως «σκληρός, βίαιος και ανάλγητος» αξιωματικός των SS. Βρέθηκε με μεγάλη περιουσία και πολλά κτήματα στο Ηράκλειο. Σ’ ένα από αυτά κτίστηκαν το 1ο και 2ο Γυμνάσιο και Λύκειο. Φύγανε με την απελευθέρωση του ’44.

· Ταυτόχρονα λόγω και των ανθρακωρυχείων αναπτύχθηκε ένα ισχυρό αντιστασιακό κίνημα. Μνημονεύονται οι αγωνιστές: Ηλέκτρα Αποστόλου, Παναγιώτης Γκόβας, Προκόπης Κατσούλης, Παναγιώτης Μικρόπουλος, Γιάννης Μπομποτίνος, Κώστας Ωραιόπουλος.

· Η Ηλέκτρα Αποστόλου (1912 – 26 Ιουλίου 1944), στέλεχος της ΟΚΝΕ, της ΕΠΟΝ και του ΚΚΕ, αγωνίστρια της Εθνικής Αντίστασης και υπέρμαχος των δικαιωμάτων των γυναικών, δολοφονήθηκε από την Ειδική Ασφάλεια το 1944 στην Αθήνα για την αντιστασιακή της δράση. Έζησε, ανάμεσα σε εξορίες και φυλακές, στο πατρικό σπίτι στη μικρή «Γαλήνη» (εκεί όπου σήμερα δεσπόζει το «Πολύκεντρο Ηλέκτρα Αποστόλου»).

· Ο Παναγώτης Γκόβας, μέλος του ΕΑΜ, εργάτης στο εργοστάσιο Χειμωνάκη στην Καναπίτσα, εκτελέστηκε για την αντιστασιακή του δράση τον Ιούλιο του 1944 με άλλα 53 παλικάρια στο Πικέρμι. Ένα από αυτά τα παλικάρια που οδηγήθηκαν στο ικρίωμα την ίδια ημέρα, ήταν και ο ΕΑΜίτης, ανθρακωρύχος από την Καμάριζα του Λαυρίου, Προκόπης Κατσούλης, που δούλευε στο, εκτός κατοχικής επίταξης, λιγνιτωρυχείο «Πεζάς και Σία».

· Ανθρακωρύχος, γέννημα θρέμμα Ηρακλειώτης και ο Παναγιώτης Μικρόπουλος που στα δεκαεννιά του χρόνια αντιμετωπίζει ατρόμητος, μαζί με άλλους 22 συντρόφους του το απόσπασμα των ανδρών της Ειδικής Ασφάλειας στη ρεματιά της Καλογρέζας. Τον συνέλαβαν το πρωί της 15ης Μαρτίου του ’44 στο μπλόκο της Καλογρέζας από δυνάμεις της Χωροφυλακής, της Ειδικής Ασφάλειας και των Ταγμάτων Ασφαλείας, ενώ τα στρατεύματα κατοχής αποχωρούσαν. Από τους συλληφθέντες, 150 οδηγήθηκαν στην Ειδική Ασφάλεια, 50 αγωνιστές παραδόθηκαν στους Γερμανούς, και 23 άνδρες, από μια λίστα εξήντα μαχητικών ανθρακωρύχων, εκτελέστηκαν επιτόπου.

· Ο Μικρόπουλος ήταν στην επιτροπή των εργατών που διεκδικούσε βελτίωση των συνθηκών εργασίας. Οι συλληφθέντες, μεταξύ των οποίων και οι εργάτες της επιτροπής, οδηγήθηκαν αρχικά «στο νταμάρι που ήταν στην πλαγιά του Νέου Ηρακλείου. Μετά τους κατέβασαν σε τετράδες στην πλατεία. Βασανίστηκαν για να μιλήσουν». Επειδή δεν μίλησαν ή «επειδή αυθαδίασαν» εκτελέστηκαν στο ρέμα (μαρτυρία λιγνιτωρύχου στη δίκη των δωσίλογων).

· Ο Γιάννης Μπομποτίνος, με σπουδές στη φιλολογία και τη χημεία, έφτασε από την Καλαμάτα όπου γεννήθηκε, το 1941 στο Ηράκλειο, έχοντας ήδη πολεμήσει στον πόλεμο της Μικράς Ασίας και του ’40. Ίδρυσε την Οργάνωση Αναστάσεως Γένους (ΟΑΓ), μια ομάδα σαμποτέρ στην οποία εντάσσεται και ο Κώστας Ωραιόπουλος, ο νέος του Ηρακλείου που θα πέσει νεκρός στην παλλαϊκή διαδήλωση και γενική πολιτική απεργία της 5ης Μαρτίου του 1943 που απέτρεψε την πολιτική επιστράτευση των Ελλήνων, την υποχρεωτική δηλαδή εργασία για τις αρχές κατοχής.

· Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το Ηράκλειο μετατράπηκε σε ελεγχόμενη ζώνη, ως χώρος αποθήκευσης καυσίμων, κάλυψης αρμάτων μάχης και οχημάτων. Για το λόγο αυτό, περιφράχθηκε με συρματοπλέγματα ένας ευρύτατος χώρος της περιοχής του κεντρικού Ηρακλείου μέσα στον οποίο κατασκευάστηκαν ορύγματα με κεκλιμένες παρειές, έτσι ώστε γερμανικά οχήματα και καύσιμα να μην είναι άμεσα ορατά από τα αεροπλάνα.

· Το κεντρικό φυλάκιο βρισκόταν στην οδό Αναμορφώσεως (σημερινή οδός Μελίνας Μερκούρη), εκεί που έρεε το ρέμα Κουντουριώτου. Από το σημείο αυτό το συρματόπλεγμα περνούσε δυτικά στο λόφο της Αγίας Τριάδας, συνέχιζε νοτιοανατολικά, ακολουθώντας την κοίτη του ρέματος, και έφτανε στη σημερινή οδό Ωραιοπούλου, στο ύψος της οδού Τερψιχόρης. Στο σημείο αυτό, υπήρχε άλλη μία είσοδος με σκοπιές για τον έλεγχο των εισερχομένων. Το συρματόπλεγμα κατευθυνόταν ανατολικά, βρίσκοντας μία ακόμα είσοδο επί της σημερινής οδού Καραγιώργη, στο ύψος της πλατείας Όθωνος. Συνέχιζε ανατολικά μέχρι την οδό Φιλοθέης, όπου και εκεί υπήρχε φυλάκιο. Ακολουθούσε την οδό Φιλοθέης βόρεια ως το ανατολικό μέρος της Πρασίνου Λόφου, έστριβε δυτικά από το σημείο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία της Παναγίτσας και συνεχίζοντας την ίδια κατεύθυνση έφτανε στην οδό Πρασίνου Λόφου, όπου υπήρχε άλλο ένα φυλάκιο. Το τελευταίο φυλάκιο ελέγχου εισερχομένων-εξερχομένων βρισκόταν στην οδό Πολυτεχνείου στο σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το γήπεδο του Τυφώνα. Τελικά με την ίδια κατεύθυνση το συρματόπλεγμα κατέληγε στην κεντρική είσοδο της οδού Αναμορφώσεως.

Ο Δήμος του Ηρακλείου Αττικής. Η Ανάπτυξη

· Μετά τον πόλεμο, την κατοχή και τον εμφύλιο που κατέστρεψε την ελληνική επαρχία, όπως η υπόλοιπη Αθήνα, έτσι και το Ηράκλειο δέχθηκε κατοίκους από όλη την Ελλάδα.

· Στις 27/11/1948 η Κοινότητα Ηρακλείου αναγνωρίζεται σε Δήμο. Είχε προηγηθεί η κατάργηση του οικισμού Άνω Ηράκλειον (16/10/40) και η υπαγωγή της Κοινότητας στην Αττική (26/7/43).

· Στο προάστιο δημιουργείται βιομηχανική και βιοτεχνική περιοχή (στο τετράγωνο Πολυτεχνείου, Ηρακλείου, Β. Ηπείρου, Πεύκων) που συνοδεύεται από τον ερχομό νέων εργατών. Τουλάχιστον 50 βιομηχανικές μονάδες στεγάζονται στην περιοχή (κυρίως φαρμακοβιομηχανίες και κλωστοϋφαντουργίες – το φουγάρο της Σαΐτας σώζεται μέχρι σήμερα).

· Από το ’51 μέχρι το ’81 ο πληθυσμός του Ηρακλείου ανά δεκαετία σχεδόν διπλασιάζεται. Οι νέοι κάτοικοι κατάγονται από την Πελοπόννησο, την Ήπειρο (εγκαθίστανται στο Βορειοανατολικό Ηράκλειο, όπου δίνουν το όνομά τους στην περιοχή Ηπειρώτικα), την Κρήτη (εγκαθίστανται κυρίως στο Κάτω Ψαλίδι) τις Σέρρες, τη Ρούμελη, τη Θεσσαλία και αλλού.

· Τη δεκαετία του ’50 ο Πράσινος Λόφος κτίζεται από θύματα και αναπήρους πολέμου, οι οποίοι αρχίζουν να ανοικοδομούν το ναό της Παναγίας το 1955.

· Το 1957 επαναλειτουργεί ο σταθμός του τρένου που αυτή τη φορά ενώνει το Ηράκλειο όχι μόνο με την Αθήνα αλλά και με τον Πειραιά.

· Το 1958 ο Δήμος συνδέεται με δίκτυο ύδρευσης και το 1963 με δίκτυο αποχέτευσης.

· Το 1964 ο Επιμορφωτικός Σύλλογος Ηρακλείου συστήνει τη Δημοτική βιβλιοθήκη και μικρή μπάντα.

· Στον εκπαιδευτικό τομέα, η πρώτη προσπάθεια για τη δημιουργία υποδομής μέσης εκπαίδευσης έγινε το 1972, όταν κατασκευάστηκε το συγκρότημα των σχολείων στην οδό Πεύκων, το οποίο φιλοξένησε τα περισσότερα Γυμνάσια και Λύκεια του Δήμου για δεκαετίες, έως ότου απέκτησαν τα δικά τους κτίρια. 

· Από το 1978 στον κινηματογράφο «Άνοιξις» και από το 1983 στον κινηματογράφο «Άννα-Μαρία» λειτούργησε η Κινηματογραφική Λέσχη του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου.

· Το 1980-81 στεγάστηκε σε ενοικιαζόμενο χώρο στην οδό Ελ. Βενιζέλου η Θεατρική Σκηνή του Δήμου από την οποία ξεπήδησαν στη συνέχεια πολλές θεατρικές ομάδες.

· Το 1982 ιδρύεται Δημοτική Ορχήστρα (μετέπειτα «Νάστρα»).

· Το 1983 ιδρύθηκε η Χορωδία του Δήμου.

· Το 1987 λειτούργησε ο Δημοτικός Κινηματογράφος «Νοσταλγία».

·  · Στα τέλη της δεκαετίας του 1980 ιδρύθηκε ο Δημοτικός Ραδιοφωνικός Σταθμός «Επικοινωνία».

Δήμητρα Κουντή

Δ