Οι δύο μονάδες υδαταερίου του εργοστασίου, δεκαετία 1980.
ΒΜΦ/Φωτογραφικό αρχείο Γιώργου Μαχαίρα.
Στο εργοστάσιο της Αθήνας, η παραγωγή φωταερίου συμπληρώθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα με μονάδα παραγωγής υδαταερίου (Παλαιό Υδαταέριο).
Το υδαταέριο ήταν μια μορφή καύσιμου αερίου, το οποίο παρασκευάστηκε το 1780 -δηλαδή πριν από το φωταέριο- από τον Ιταλό χημικό Felice Fontana.
Προερχόταν από την ανάμειξη κωκ με ατμό σε πολύ υψηλή θερμοκρασία, άνω των 1000 °C.
Η λειτουργία της μονάδας αξιοποίησε το κωκ που αποτελούσε παραπροϊόν της παραγωγής φωταερίου από λιθάνθρακα και συσσωρευόταν στην αυλή σε μεγάλη ποσότητα. Αρχικά, το παραγόμενο υδαταέριο αποθηκευόταν στο Αεριοφυλάκιο 2. Αργότερα, αναμειγνυόταν μαζί με το φωταέριο σε όλα τα αεριοφυλάκια.
Η διαδικασία παραγωγής ήταν απλή, καθαρή και δεν είχε τις δυσκολίες της λειτουργίας των κλιβάνων απόσταξης.
Μετά τη θετική εμπειρία της παλαιάς μονάδας υδαταερίου, το 1952 προστέθηκε μια νέα μεγαλύτερη μονάδα υδαταερίου για να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες (Νέο Υδαταέριο). Η εγκατάσταση ήταν γερμανικής τεχνολογίας και κατασκευάστηκε σύμφωνα με σχέδια της εταιρείας Bamag.
Συγκριτικά με το Παλαιό Υδαταέριο, η νέα μονάδα παρήγαγε ενανθρακωμένο υδαταέριο με υψηλότερη θερμογόνο δύναμη. Χρησιμοποιήθηκε σύγχρονη μέθοδος παραγωγής με αυτοματοποιημένες λειτουργίες. Το ψηλό τμήμα φόρτωσης και τροφοδοσίας του κωκ ξεπερνούσε όλα τα κτίρια του εργοστασίου.
Η λειτουργία της εγκατάστασης ξεκινούσε με τη μεταφορά του κωκ με εξωτερικό ανελκυστήρα στην κορυφή του κτιρίου, προκειμένου να φορτωθεί ο παραγωγέας, δηλαδή η συσκευή παραγωγής υδαταερίου. Με την προσθήκη υπέρθερμου ατμού μέσα στον παραγωγέα, σχηματιζόταν το υδαταέριο. Στη συνέχεια, γινόταν η ενανθράκωση –προσθήκη δηλαδή άνθρακα στο υδαταέριο- για να βελτιωθεί η ποιότητα του παραγόμενου αερίου. Ακολουθούσε η ψύξη, ο καθαρισμός από την πίσσα και την αμμωνία και η προώθηση του υδαταερίου στις υπόλοιπες εγκαταστάσεις του εργοστασίου. Στο τέλος, το υδαταέριο αποθηκευόταν στα αεριοφυλάκια, όπου και αναμειγνυόταν με το φωταέριο που παραγόταν από τους φούρνους.
Με αυτή τη διαδικασία, οι δύο μονάδες υδαταερίου αξιοποιούσαν το κωκ, το παραπροϊόν της διαδικασίας απόσταξης του λιθάνθρακα. Στο εξής, το μεγαλύτερο μέρος του παραγόμενου κωκ κατέληγε, σαν πρώτη ύλη πλέον, στην παραγωγή υδαταερίου.
Το κτίριο του Παλαιού Υδαταερίου σήμερα έχει μετατραπεί σε χώρο εστίασης, διατηρώντας όμως μεγάλο μέρος του εξοπλισμού του.
Στο κτίριο του Νέου Υδαταερίου διασώζεται το μεγαλύτερο μέρος του μηχανολογικού εξοπλισμού. Από τον Ιανουάριο του 2013, στους χώρους του λειτουργεί η αίθουσα προβολών και το Πωλητήριο του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου, όπως επίσης εκεί πραγματοποιούνται και τα εκπαιδευτικά προγράμματα του Μουσείου.