Μεσογειακά Μονοπάτια Μηναγίων | Μεσσηνία

Οι πεζοπόροι και οι λάτρεις του εναλλακτικού τουρισμού έχουν πλέον την ευκαιρία να πεζοπορήσουν σε ένα ιδιαίτερο οικοσύστημα σπάνιας βιοποικιλότητας και σε ένα ιδιαίτερο πολιτισμικό τοπίο της Νότιας Μεσσηνίας. Πρόκειται για 4 ιστορικά μονοπάτια που αναβίωσαν στην γεωγραφική περιοχή του οικισμού των Κάτω Αμπελοκήπων του Δήμου Πύλου Νέστορος.
Το πρώτο από αυτά αφορά το νέο «Μονοπάτι Μηναγιώτικο Natura 2000» που ξεκινάει από τον οικισμό των Κάτω Αμπελοκήπων (υψόμετρο 350 m), διαπερνά την κοιλάδα του Μηναγιώτικου ποταμού και καταλήγει στην Φοινικούντα, ενώ έχει μήκος 13 Km (στο μέσο της κοιλάδας θα κατασκευαστεί το φράγμα Μηναγιώτικο). Κατά μήκος της κοιλάδας του ποταμού έχουν εντοπισθεί 13 υδρόμυλοι και 1 υδροτριβή, ενώ κατά μήκος του μονοπατιού εντοπίζονται 7 από αυτούς. Το νότιο τμήμα του μονοπατιού διατρέχει προστατευόμενη περιοχή του ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000, ενώ το βόρειο, αν και εκτός Natura, συμβάλει στην ουσιαστική βελτίωση της οικολογικής συνοχής του, καθώς αποτελεί πρόσθετο καταφύγιο για σημαντικά είδη. Παράλληλα, η περιοχή εμπεριέχει σημαντικούς τύπους οικοτόπων (Οδηγία 92/43/ΕΟΚ) όπως, δάση πλατάνου (orientalis), δάση αγριελιάς και χαρουπιάς, δάση Αριάς (Quercus ilex) και μεσογειακά πευκοδάση. Επίσης, στην βόρεια αφετηρία του μονοπατιού βρίσκονται 3 μνημειακά δέντρα του «Δικτύου Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης» και μεταξύ αυτών η γηραιότερη Λυγαριά της Ελλάδας. Έτσι, η χλωρίδα της περιοχής ευνοεί την παρουσία σημαντικών ειδών πανίδας όπως, τσακάλι, αλεπού κ.α. Το μονοπάτι βρίσκεται εντός της δυτικής μεταναστευτικής διαδρομής των πτηνών στην Ελλάδα, σε μια από τις νότιες άκρες των Βαλκανίων. Ως εκ τούτου, φιλοξενεί τρία σημαντικά απειλούμενα είδη μεγάλων αετών, τον Στικταετό (Aquila clanga), τον Βασιλαετό (Aquila heliaca) και τον Χρυσαετό (Aquila chrysaetos). Ιστορικά αξίζει να σημειωθεί ότι, υδρόμυλοι του Μηναγιώτικου ποταμού αποτυπώνονται σε βενετικούς χάρτες του 1690 (Β ‘΄ Ενετοκρατία). Ακολούθως, σημαντική είναι η αναφορά στο Μηναγιώτικο ποτάμι από το Γάλλο φιλέλληνα Σατωμπριάν κατά τη διαδρομή του από Μεθώνη προς Κορώνη το 1806. Ακόμη, κατά μήκος του μονοπατιού, το 1825 έλαβε χώρα η πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων (Μάχη Κάτω Μηναγίων). Επίσης, η Γαλλική Επιστημονική Αποστολή του Μοριά στο πόρισμα των εργασιών της αναφέρεται στο Μηναγιώτικο ποτάμι (Άνοιξη 1829). Τέλος, στην περιοχή της βόρειας αφετηρίας του μονοπατιού βρίσκεται, το διατηρητέο Δημοτικό Σχολείο Κάτω Αμπελοκήπων, που αποτέλεσε Αρχηγείο Εθνικής Αντίστασης Νότιας Μεσσηνίας κατά τη διάρκεια του Β ΄’ Παγκοσμίου Πολέμου (1941-1944) καθώς και ένα σημαντικό βενετικό οχυρό (καμάρες).
Το δεύτερο «Μονοπάτι Παλιών Νερόμυλων» ξεκινάει από τον οικισμό των Κάτω Αμπελοκήπων και καταλήγει νοτιότερα στον ιστορικό καταρράκτη «Παλιόμυλου». Πρόκειται για γραμμική βραχεία διαδρομή μήκους περίπου 1 Km με πυκνή δενδρώδης βλάστηση, όπως πλατάνια, βελανιδιές, σφένδαμοι κ.α. Στην αρχή του μονοπατιού δεσπόζει μια ιστορική κρήνη με περίτεχνες πέτρινες γούρνες που κατασκευάστηκε το 1908, ενώ δίπλα στην ιστορική κρήνη βρίσκεται μια μνημειακή βελανιδιά που ανήκει στο Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης και φέρει ειδική σήμανση. Στη συνέχεια, κατά μήκος του εν λόγω μονοπατιού, ο πεζοπόρος μπορεί να δει τα ερείπια δύο υδρόμυλων, ενώ το μονοπάτι καταλήγει στον ιστορικό καταρράκτη «Παλιόμυλου». Αξίζει να σημειωθεί ότι, ο ιστορικός υδρόμυλος που βρίσκεται δίπλα στον καταρράκτη (Παλιόμυλος) αποτυπώνεται σε ενετικό χάρτη κτηματογράφησης του διαμερίσματος της Μεθώνης κατά το έτος 1690 (Β ‘ Βενετοκρατία), ενώ στη συνέχεια, κατά την σύσταση του νεοελληνικού κράτους, πέρασε από οθωμανική ιδιοκτησία στο ελληνικό κράτος και αποτέλεσε εθνικό υδρόμυλο (1843). Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι, στο πλαίσιο του Αρχηγείου της Εθνικής Αντίστασης Νότιας Μεσσηνίας (1941-44) που είχε ως έδρα το διατηρητέο δημοτικό σχολείο του οικισμού, στελέχη της αντιστασιακής οργάνωσης του ΕΑΜ της περιοχής είχαν δημιουργήσει στον ιστορικό «Παλιόμυλο», μια υδροηλεκτρική εγκατάσταση, θαυμαστής τοπικής επινόησης, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, μέσω της εκμετάλλευσης της δυναμικής ενέργειας του νερού, με στόχο τη φόρτιση μπαταρίας αυτοκινήτου. Η φορτισμένη μπαταρία στη συνέχεια μεταφερόταν από την οργάνωση σε κοντινό υδρόμυλο (Κυριαζόπουλου) για τη λειτουργία μυστικού ραδιοφώνου. Παράλληλα, με τη χρήση γραφομηχανής, συντασσόταν δελτίο τύπου, με τίτλο «Ο Αγωνιστής», με τα νέα που μεταδίδονταν από το BBC, ενώ στη συνέχεια, κάθε εβδομάδα, τα δελτία τύπου κυκλοφορούσαν με απόλυτη μυστικότητα σε όλους τους οικισμούς της ευρύτερης περιοχής, μέσω του εν λόγω αρχηγείου και των στελεχών της οργάνωσης.
Το τρίτο «Φραγκικό Μονοπάτι Πευκοδάσους», μήκους 5,5 Km, αποτελεί ένα ακόμη ιστορικό μονοπάτι στην πράσινη κοιλάδα του ποταμού Μηναγιώτικου με σημαντικούς περιβαλλοντικούς και πολιτισμικούς πόρους. Το μονοπάτι διαπερνά το μοναδικό πευκοδάσος της νότιας Μεσσηνίας, που αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση δέντρων που διηγούνται ιστορίες από την Ελληνική Επανάσταση, καθώς στην περιοχή έλαβε χώρα η πρώτη πολεμική σύγκρουση μεταξύ Ελλήνων και Τουρκοαιγυπτίων κατά το έτος 1825 (Μάχη Κάτω Μηναγίων). Έτσι, ένα εντυπωσιακό μνημειακό πεύκο που βρίσκεται στην περιοχή του πευκοδάσους κατά μήκος του εν λόγω μονοπατιού, μάρτυρας της μάχης, έχει σημανθεί με επετειακή ετικέτα και έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Αιωνόβιων Δέντρων Ελληνικής Επανάστασης. Το μονοπάτι καταλήγει στην κορυφή επιβλητικού φυσικού οχυρού λόφου με συστοιχία βράχων (βγενόβραχος) που βρίσκονται τα ερείπια του φραγκικού κάστρου «Molines», έργο του 13ου αιώνα.
Τέλος, το τέταρτο “Μονοπάτι Τσακαλιού” ξεκινάει από τον οικισμό των Κάτω Αμπελοκήπων και αποτελεί κυκλική πεζοπορική και ποδηλατική διαδρομή μήκους 8 Km. Το μονοπάτι διαπερνά την περιοχή ενός εγκαταλελειμμένου οικισμού (Ξάκαλη), ο οποίος εγκαταλείφθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1886 στη Μεσσηνία, καθώς και έναν επιβλητικό υδρόμυλο (μύλος Μασούρα) Αξίζει να σημειωθεί ότι, η περιοχή του μονοπατιού αποτελεί σημαντικό θύλακα του τσακαλιού, καθώς η περιοχή αποτελεί ένα μωσαϊκό μικρών καλλιεργειών, μεσογειακού θαμνώνα και υγροτόπων με πυκνή βλάστηση που ευνοούν την παρουσία του.
Το σύνολο των εν λόγω μονοπατιών στόχο έχουν να αποτελέσουν ασπίδα προστασίας της σπάνιας βιοποικιλότητας που χαρακτηρίζει αυτό το σχετικά απομονωμένο μεσογειακό θύλακα και να αναδείξουν το μοναδικό απόθεμα της υλικής και άυλης πολιτισμικής κληρονομιάς της περιοχής. Παράλληλα,, η ανάπτυξης του ενναλακτικού τουρισμού θα δώσει την δυνατότητα μιας ολιστικής προσέγγισης σε σχέση με την ανάπτυξη της περιοχής, με γνώμονα την ισόρροπη σχέση μεταξύ φύσης και ανθρώπου, ενώ θα αναδείξει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα για τους ανθρώπους, την φύση και την τοπική οικονομία.