Εξάντας, είναι ένα όργανο το οποίο στο παρελθόν ήταν το Α και το Ω για τους ναυτικούς.
Με τον εξάντα μπορούσαν να προσδιορίσουν την θέση τους επάνω στην γη (στίγμα) και τον χρησιμοποιούσαν στην ανοιχτή θάλασσα κατά κόρων.
Ο ναυτικός εξάντας ή παλέστρα αποτελεί είδος γωνιομετρικού οργάνου, με το οποίο μετρούμε στη θάλασσα τα ύψη των ουρανίων σωμάτων, καθώς και τις κατακόρυφες και οριζόντιες γωνίες των γήινων αντικειμένων.
Η αρχή λειτουργίας του εξάντα βασίζεται στο φαινόμενο της ανακλάσεως.
Είναι γνωστό από την οπτική ότι η γωνία προσπτώσεως που σχηματίζεται από την οπτική ακτίνα σε επίπεδο, είναι ίση με τη γωνία ανακλάσεως.
Στο ναυτικό εξάντα για τη μέτρηση των γωνιακών αποστάσεων εφαρμόζεται η αρχή της διπλής ανακλάσεως.
Οκτάντας, όργανο που χρησιμεύει για τη μέτρηση της γωνιακής απόστασης μεταξύ δύο σημείων του χώρου.
Αποτελείται από μια σταθερή υλική γωνία 45 μοιρών (= 1/8 περιφέρειας κύκλου = 1 ογδοημόριο, από το οποίο πήρε και το όνομά του), από έναν περιστρεφόμενο βραχίονα μπροστά σε μια σταθερή άντυγα και ένα σύστημα κατόπτρων.
Ο οκτάντας χρησιμοποιείται για τη μέτρηση του ύψους του Ηλίου ή κάποιου άλλου ουράνιου σώματος πάνω από τον ορίζοντα στη θάλασσα.
Στη συσκευή που επινόησε ο Χάντλεϋ, ένας κινητός βραχίονας που φέρει ένα κάτοπτρο και μπορεί να περιστρέφεται ως προς ένα βαθμονομημένο τόξο, δίνει ένα είδωλο του ουράνιου σώματος, το ύψος του οποίου μετρείται όταν το είδωλο αυτό συμπέσει με τη γραμμή του ορίζοντα, η οποία παρατηρείται απευθείας.
Αν η θέση του σώματος στην ουράνια σφαίρα και ο χρόνος της παρατηρήσεως είναι γνωστά, είναι εύκολο να υπολογισθεί το γεωγραφικό πλάτος στο οποίο βρίσκεται ο χρήστης.
Ο οκτάντας αποδείχθηκε πολύτιμος για τη ναυσιπλοΐα και αντικατέστησε άλλα όργανα, όπως το τεταρτοκύκλιο.
Ο Τζων Χάντλεϋ (John Hadley, 16 Απριλίου 1682 – 14 Φεβρουαρίου 1744) ήταν Βρετανός αστρονόμος και μαθηματικός, που εφεύρε τον οκτάντα, ένα αστρονομικό όργανο που προηγήθηκε του εξάντα, γύρω στο 1730.