«Ένας ευρωπαϊκός πληθυσμός στην Κρήτη της Μινωικής Εποχής του Χαλκού». Αυτός είναι, σε ελληνική μετάφραση, ο τίτλος του άρθρου που δημοσίευσε μια ομάδα επιστημόνων στο περιοδικό Nature και κάνει το γύρο του διαδικτύου τα τελευταία 24ωρα. Στο άρθρο υποστηρίζεται, μέσα από αποτελέσματα μελετών μιτοχονδριακού DNA που βρέθηκε σε Μινωικής περιόδου ανθρώπινα οστά από την Κρήτη, ότι οι εν λόγω Μινωίτες «δείχνουν ισχυρότερη (γενετική) σχέση με νεολιθικούς και σύγχρονους ευρωπαϊκούς πληθυσμούς και με τους σύγχρονους κατοίκους του Οροπεδίου Λασιθίου». Οι ερευνητές συμπεραίνουν ότι «οι ενδείξεις μας συνάδουν με την υπόθεση μιας ‘αυτόχθονης’ ανάπτυξης του μινωικού πολιτισμού από τους απογόνους των νεολιθικών εποίκων του νησιού», ενώ μειώνονται οι πιθανότητες να ισχύει μια παλιά θεωρία του Α. Έβανς που ήθελε τους Μινωίτες συγγενείς με τους Αιγυπτίους.

Ας δούμε τώρα μερικούς ελληνικούς τίτλους για την είδηση: «Οι Μινωίτες ήταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι»(εφημ. Νέα Κρήτη), «Οι Μινωίτες είναι Ευρωπαίοι – Κορυφαίος Έλληνας γενετιστής ανατρέπει τις θεωρίες του Έβανς για την καταγωγή τους» (εφημ. iefimerida), “Απόγονοι των Μινωιτών οι Κρητικοί” (εφημ. Το Πρώτο Θέμα). Ως υπότιτλος σε αρκετές εφημερίδες εμφανίζεται η φράση«Οι Μινωίτες ήταν αυτόχθονες κάτοικοι της Κρήτης» ενώ αλλού ο μινωικός πληθυσμός είναι «σε αδιατάρακτη συνέχεια στους σημερινούς πληθυσμούς της Δυτικής Ευρώπης και κυρίως και με τους κατοίκους της περιοχής του Οροπεδίου Λασιθίου, άρα με την πλειοψηφία των σημερινών κατοίκων της Κρήτης».

Διαβάζοντας τα παραπάνω φαίνεται ότι αυτό που ενδιαφέρει το ελληνικό (και ειδικά το κρητικό) κοινό είναι α) η «επιβεβαίωση» της πιθανότητας να είναι εκείνοι απόγονοι των φορέων του προγενέστερου «μεγάλου» πολιτισμού στην Ευρώπη («μεγάλου» επειδή χρησιμοποίησε γραφή, κατασκεύασε μεγάλα και καλαίσθητα μνημεία, διακρίθηκε για την ιδιαίτερη αισθητική και την τεχνογνωσία, ανέπτυξε μεγάλη και καλά τεκμηριωμένη εμπορική δραστηριότητα και είχε επίδραση στο μετέπειτα πολιτισμικό γίγνεσθαι του ελλαδικού χώρου), και β) το γεγονός ότι ο πληθυσμός αυτός δεν αποτελούνταν καν από εποίκους (κάτι λανθασμένο αφού οι επιστήμονες μιλούν για αυτόχθονα πολιτισμό των νεολιθικών εποίκων και όχι για αυτόχθονες ανθρώπους).

Με λίγα λόγια η νέα θεωρία έγινε δεκτή με ενθουσιασμό από το ελληνικό κοινό γιατί κατά τα φαινόμενα μειώνει τις πιθανότητες: α) να είμαστε «εμείς», οι σύγχρονοι Έλληνες, απόγονοι εποίκων, αρχαιότατων ή νεότερων, και β) να είναι οι δημιουργοί του τόσο σημαντικού μινωικού πολιτισμού «άλλοι» και όχι «εμείς»!

Γιατί όμως τα παραπάνω είναι τόσο σημαντικά; Διότι ακόμη προσπαθούμε να δικαιολογήσουμε την ύπαρξή μας με το κριτήριο της «αρχαιότητας» αλλά και της «ευρωπαϊκότητας». Δεν είμαστε ίσως έτοιμοι ακόμη να δεχτούμε ότι ανήκουμε σε μια ιδιαίτερη σύγχρονη εθνοτική ομάδα με γενετικό υλικό αλλά και πολιτισμικές «εγγραφές» που προέρχονται όχι μόνο από Μινωίτες, Μυκηναίους και Έλληνες της Αρχαϊκής και Κλασικής εποχής αλλά και από Ρωμαίους, Άραβες και άλλους Μεσανατολίτες, Τούρκους, Ενετούς κ.ά.

Ταυτόχρονα, το ενδεχόμενο να ήταν οι Μινωίτες κάτι εντελώς διαφορετικό από εμάς γενετικά δεν πέρασε στην ελληνική εκπαίδευση τουλάχιστον μέχρι μερικές δεκαετίες πριν. Δεν εκπαιδευτήκαμε για να δεχτούμε το ενδεχόμενο αυτό. Η επίδραση που είχε ο μινωικός πολιτισμός στους Μυκηναίους  είχε εντάξει τον πολιτισμό αυτόν στο πλαίσιο των «προγονικών» μας πολιτισμών ήδη από την εποχή της αποκρυπτογράφησης της μυκηναϊκής Γραμμικής Β, της οποίας η ελληνικότητα διδάσκεται με καμάρι στα ελληνικά σχολεία. Εντούτοις, οι μέχρι σήμερα γνωστές επιστημονικές απόψεις για τη γενετική ταυτότητα των Μινωιτών παρέμεναν εκτός διδακτέας ύλης. Ως μαθήτρια Δημοτικού στην Κρήτη και Γυμνασίου στην Αθήνα η ίδια, μπορώ να καταθέσω την εμπειρία του ότι το ενδεχόμενο να μην ήταν γενετικά σχετιζόμενοι οι Μινωίτες με τους Έλληνες δεν αναφέρθηκε ποτέ. Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, συνάδελφοι αρχαιολόγοι δέχονταν επιθέσεις αν τολμούσαν να κάνουν έστω και μια αναφορά στο ενδεχόμενο να μην ήταν Έλληνες οι Μινωίτες (για περιστατικό που συνέβη στην Κρήτη βλ. εδώ). Στο παραπάνω πλαίσιο, μια θεωρία όπου υποστηρίζεται ότι οι Μινωίτες δεν ήταν ανατολίτες ή Αφρικανοί αποκτά εξέχουσα σημασία.

Έτσι, η προχτεσινή είδηση ότι το μινωικό DNAεπιβιώνει τόσο στην Κρήτη όσο και στην υπόλοιπη Ευρώπη, δείχνοντας το εύρος της μετακίνησης πληθυσμών ανά τους αιώνες, έγινε αντιληπτή στην Ελλάδα ως ακριβώς το αντίθετο: οι Μινωίτες, δηλαδή «εμείς», ήμασταν οι πρώτοι Ευρωπαίοι. Αν όμως διεθνείς έρευνες φτάνουν να ερμηνεύονται στη χώρα μας κατ’ αυτόν τον τρόπο, μήπως κάτι φταίει στον τρόπο που μαθαίνουμε να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας ως μέρος του κόσμου χωροχρονικά; Ας το σκεφτούμε λίγο…