Στις 21-12-2015 είχε δημοσιευθεί στην (ηλεκτρονική) «Αρχαιολογία» άρθρο μου με τον τίτλο «Ηρόστρατοι στο Άργος», το οποίο συγκέντρωσε το ενδιαφέρον μεγάλης μερίδας αναγνωστών. Ακολούθησε, στις 23-3-2016, νέο άρθρο μου, με τον τίτλο «Νεοβάνδαλοι στο Άργος». Τα δύο αυτά άρθρα αφορούσαν το «μεγαλειώδες» έργο της «ανάπλασης» του κέντρου του Άργους, με τη συνέργεια του τεχνικού γραφείου Λ. Μπομπότη και του οραματιστή δημάρχου της πόλης Δ. Καμπόσου, γυμναστή το επάγγελμα.

Στο πρώτο άρθρο αναλύθηκε η συνέργεια στο «έργο» του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου του Υπουργείου Πολιτισμού, με ιδιαίτερη  συμβολή της Προϊσταμένης της 5ης Εφορείας Π. και Κ.Α. κ. Άλκ. Παπαδημητρίου, τον Ιούλιο 2013. Σημειώνω εδώ για πρώτη φορά ότι με πολύ κόπο και πίεση ανευρέθηκαν τα Πρακτικά του ΚΑΣ, διότι φαίνεται είχε δοθεί από κάπου άνωθεν εντολή να… μη βρίσκονται. Υπουργός που υπέγραψε τη σχετική απόφαση ήταν ο κ. Π. Παναγιωτόπουλος.

Άκρως συνοπτικά θυμίζω, τώρα μάλιστα που το «έργο» σχεδόν ολοκληρώθηκε (χρηματοδότηση ΕΣΠΑ – αρχικός προϋπολογισμός 7.500.000 €), ότι σύμφωνα με τα μεγαλοφυή σχέδια των εμπνευστών του, κόπηκαν και δεν ανανεώθηκαν τα δέντρα του κεντρικού άλσους της πόλης (είχε δημιουργηθεί στο τέλος του 19ου αιώνα), διαλύθηκε το ιστορικό κέντρο της πόλης, δημιουργήθηκαν στη θέση του πάρκου και της νότιας πλευράς της κεντρικής πλατείας δύο τεράστιες γούρνες, με συνωδά προς αυτές «έργα», η πόλη χωρίστηκε σε δύο μέρη, βόρειο και νότιο, κόπηκαν όλα τα δέντρα εμπρός στο αρχαιολογικό μουσείο, αφαιρέθηκε το ένα τρίτο του πρασίνου από το πάρκο Μπόνη, ενώ στην πλατεία της λαϊκής αγοράς δημιουργήθηκαν λόφοι που αποκόπτουν την οπτική επαφή μεταξύ νεοκλασικής αγοράς (έργου –1889– του Π. Καραθανασόπουλου) και Στρατώνων Καποδίστρια.

Επιπλέον αποδείχθηκε ότι το έργο αυτό είναι παράνομο και ζημιογόνο. Παράνομο διότι δεν συντάχθηκε μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δεν εκδόθηκαν σχετικοί περιβαλλοντικοί όροι, δεν αποφάνθηκε συναφώς το Υπουργείο Περιβάλλοντος, το οποίο πρόσθετα με διάταγμα του 1982 έχει καθορίσει το ιστορικό κέντρο της πόλης, αλλά και δεν συντάχθηκε συνολική κυκλοφοριακή μελέτη. Η τελευταία ήταν απαραίτητη διότι, σύμφωνα με την «έμπνευση», σήμερα όλοι οι δρόμοι οδηγούν προς την κεντρική πλατεία (κατά το, όπως ειπώθηκε, «όλοι οι δρόμοι οδηγούν στη Ρώμη»…), με αποτέλεσμα να βιώνεται ένα πλήρες κυκλοφοριακό κομφούζιο.

Ζημιογόνο διότι, όπως αποδείχθηκε μετά την πρόσφατη καταιγίδα του Νοεμβρίου, για πρώτη φορά δημιουργήθηκαν σημαντικά πλημμυρικά φαινόμενα στο κέντρο του Άργους, αφού επί δεκαετίες αυτά σημειώνονταν στο ανατολικό κυρίως τμήμα του. Η εξαφάνιση και ο περιορισμός των δύο μοναδικών πνευμόνων πρασίνου και η αντικατάστασή τους από τσιμεντωμένες επιφάνειες συνέβαλαν αποφασιστικά σε ζημιές, που είναι σίγουρο ότι θα επαναληφθούν με την επόμενη καταιγίδα.

Ακριβοπληρωμένη μελέτη από το Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών για τα πλημμυρικά φαινόμενα ανακαλύπτει τα αυτονόητα, δεν αναφέρεται στο κόψιμο των πάρκων και καταλήγει σε γενικολογίες.

Ο νέος βανδαλισμός

Και ενώ αυτά συνέβαιναν, κινείται διαδικασία από το Δήμο Άργους, στις 10 Οκτωβρίου, για το κόψιμο του ιστορικού κυπαρισσιού του Καλλέργη, ακριβώς στην κεντρική πλατεία. Για τους νέους αναγνώστες της «Αρχαιολογίας» θυμίζω ότι στο τεύχος 36 του περιοδικού είχα δημοσιεύσει, μετά σχετική διάλεξή μου στο ΕΜΠ (μαθήματα προωθημένης ιστορίας της αρχιτεκτονικής του Χ. Μπούρα), μελέτη για τον κήπο και το αρχοντικό του Δ. Καλλέργη στο Άργος (Σεπτ. 1990). Με τα στοιχεία που εκτίθενται εκεί χρονολογείται το κυπαρίσσι στα μέσα του 19ου αιώνα. Προφανώς το στοιχείο αυτό είναι παντελώς άγνωστο στους κινούντες το Δήμο. Η ιδέα που τους δημιουργήθηκε είναι ότι το κυπαρίσσι… κλίνει επικινδύνως και απειλεί τη δημιουργούμενη… παραπλεύρως του… παιδική χαρά (στο κέντρο της πόλης).

Κινούνται τα νήματα διαφόρων Υπηρεσιών, με πρώτη του Δασονομείου Άργους, όπου η Δασοπόνος Κων. Μπεξή, αστραπιαία, στις 11 Οκτωβρίου, απαντά με έγγραφό της, δίχως την παραμικρή έρευνα, ότι δεν υπάρχει καμία αντίρρηση για την κοπή του κυπαρισσιού! Την 1η Νοεμβρίου το Δημοτικό Συμβούλιο Άργους αποφασίζει, δήθεν ομόφωνα, για την κοπή του κυπαρισσιού. Και είναι δήθεν η απόφαση αυτή, διότι με παραποίηση των Πρακτικών εμφανίζεται η αξιωματική αντιπολίτευση να συναινεί στην κοπή, ενώ πρότεινε προ πάσης ενέργειας να αποφανθεί αρμόδιος επιστήμονας… Η δήθεν ομοφωνία, παρά τις διαμαρτυρίες της αντιπολίτευσης, συνεχίζει να εμφανίζεται μέχρι σήμερα σε ανακοινώσεις του Δήμου.

Στις 22 Νοεμβρίου δημοσιεύω σε δύο τοπικές εφημερίδες τεκμηριωμένο άρθρο μου για να αποτραπεί η κοπή. Μεταξύ άλλων επισημαίνω την περίεργη στάση του Δασονομείου, που αποδεικνύεται και παράνομη, αφού σύμφωνα με τον νόμο 998/1979, όπως ισχύει, αρμόδια για την κοπή μεμονωμένων σε πόλεις δέντρων είναι τα γραφεία Πολεοδομίας.

Μέχρι σήμερα ο Δήμος υποστηρίζει ότι η 5η Εφορεία Π.Κ.Α. του Ναυπλίου δήλωσε, επίσης, ότι δεν έχει αντίρρηση για την κοπή (αναμένεται η παροχή αντιγράφου σχετικού εγγράφου της), ενώ σε έγγραφα του Δήμου της 24ης Νοεμβρίου απαντά επίσης αστραπιαία, με έγγραφό της της 25ης Νοεμβρίου, η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων Πατρών, του Υπουργείου Πολιτισμού. Παραθέτω ακολούθως το ουσιώδες της απάντησής της προς γνώση των νοημόνων:

«Σύμφωνα με τα στοιχεία του φακέλου του ανωτέρω (4) σχετικού δεν προκύπτει ότι το εν λόγω κυπαρίσσι ελέγχεται από την Υπηρεσία μας. Αν και ενδεχομένως αποτελούσε κάποτε μέρος του κήπου του διατηρητέου του (4) σχετικού, αυτό δεν το εντάσσει στις περί νεωτέρων μνημείων διατάξεις του Ν3028/2002, αφού δεν αναφέρεται στο κείμενο του χαρακτηρισμού, ούτε στην εισήγηση που έγινε στα τότε αρμόδια Συμβούλια και Υπηρεσίες, και σήμερα έχει αλλοιωθεί σε μεγάλο βαθμό η περιοχή και έχει “αποκοπεί” το εν λόγω κυπαρίσσι από το άμεσο περιβάλλον του συγκεκριμένου κτηρίου.

Συνεπώς η Υπηρεσία μας δεν έχει αντίρρηση για την κοπή του από πλευράς αρμοδιοτήτων της.

Δεδομένου επίσης ότι το Κυπαρίσσι βρίσκεται ακριβώς δίπλα από το σύγχρονο κτήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Άργους και εντός του Αρχαιολογικού Χώρου του Άργους, θα πρέπει να γνωμοδοτήσει σχετικά και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αργολίδας καθώς ενδεχομένως στο υπέδαφος του κυπαρισσιού να βρίσκονται σημαντικές αρχαιότητες που επηρεάζονται από το ριζικό του σύστημα, η δε πτώση του, αν και σήμερα δεν δείχνει πιθανό να προξενήσει ζημιές στο αρχαιολογικό μουσείο λόγω της αντίθετης κλίσης του, μπορεί υπό προϋποθέσεις να προκαλέσει ζημίες σε αυτό».

Στις 28 Νοεμβρίου εξαπολύεται έγγραφο-απάντηση προς τον Δήμο Άργους του κ. Στυλ. Λόζιου, Επίκουρου καθηγητή Δυναμικής Τεκτονικής Εφαρμοσμένης Γεωλογίας (ο οποίος χρησιμοποιεί λογότυπο του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών), όπου δεν καθορίζεται πότε και πώς έκαμε αυτοψία και καταλήγει για το κυπαρίσσι ότι «προτείνεται η άμεση κοπή και απομάκρυνσή του». Παραθέτω ακολούθως το ουσιώδες και αυτού του εγγράφου:

«Από την αυτοψία που πραγματοποιήθηκε το τελευταίο χρονικό διάστημα σε υφιστάμενο δέντρο στην κεντρική πλατεία Αγίου Πέτρου της πόλης του Άργους, πλησίον του Μουσείου, διαπιστώθηκαν τα ακόλουθα:

α. Μετατόπιση του δέντρου από την κατακόρυφο και ανάπτυξη χαινουσών διακλάσεων στη βάση του.

β. Απουσία επαρκούς σύνδεσης του ριζικού συστήματος με τον κορμό του δέντρου, γεγονός το οποίο μειώνει τη διατμητική αντοχή του όλου συστήματος. 

γ. Την ανάπτυξη εφελκυστικών τάσεων στον τοπικό εδαφικό σχηματισμό θεμελίωσης στη βάση του που επιταχύνουν την απόκλισή του από την κατακόρυφο.

δ. Τη μόχλευση των υποκείμενων εδαφικών οριζόντων με αποτέλεσμα τη σταδιακή χαλάρωση και ελάττωση της αντοχής του.

Με βάση όλα τα παραπάνω συμπεραίνεται ότι οι συνθήκες ευστάθειας του εν λόγω δέντρου είναι επισφαλείς με άμεσο κίνδυνο απόσπασής του από το ριζικό του σύστημα και αιφνίδιας ανατροπής και ολικής κατάρρευσής του ειδικά σε περιπτώσεις εκδήλωσης ισχυρών ανέμων και έντονων βροχοπτώσεων, ενώ δυνατότητα ικανοποιητικής και ασφαλούς αντιστή­ριξης δεν υφίσταται και δεν θα μειώσει ουσιαστικά τον κίνδυνο. Επι­πρόσθετα, ο κίνδυνος αυτός αυξάνεται δραματικά αν συνυπολογιστούν το ύψος και το βάρος του δέντρου, ενώ η επικινδυνότητα είναι υψηλοτάτη λόγω της συχνής διέλευσης πεζών και της υφιστάμενης παιδικής χαράς.

Λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα παραπάνω προτείνεται η άμεση κοπή και απομάκρυνσή του».

Με τη δημοσιοποίηση αυτών των εγγράφων δημιουργείται αυθόρμητα από πολίτες του Άργους πρωτοφανής κίνηση υπέρ του κυπαρισσιού, στο δίκτυο ΑΒΑΑΖ, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, με τις υπογραφές όχι μόνο πολιτών και δημοτών του Άργους αλλά και σημαντικών προσωπικοτήτων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Η κινητοποίηση καταλήγει, επιτέλους, και στην άμεση πρόσκληση πραγματικά ειδικού στο θέμα, του καθηγητή Θεοχάρη Δ. Ζάγκα, Διευθυντή του Εργαστηρίου Δασονομίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Προέδρου της Ελληνικής Δασολογικής Εταιρείας. Στις 2 Δεκεμβρίου έρχεται επειγόντως στο Άργος, προηγουμένως όμως πολίτες του Άργους κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο (ο έντυπος Τύπος τοπικά είναι εξαρτημένος από τη δημοτική πλειοψηφία και κείμενα, όπως κάποια δικά μου, δεν μπορούν να δημοσιευθούν) φωτογραφίες από το 1981, όπου το κυπαρίσσι παρουσιάζεται να έχει την ίδια κλίση από τότε! Νέα ανακοίνωση του Δήμου υποστηρίζει, σε «απάντηση», ότι η κλίση επιτάθηκε μετά την καταιγίδα, δίχως βέβαια να προσάγει το παραμικρό στοιχείο.

Ο κ. Ζάγκας συντάσσει και παραδίδει πλήρη τεχνική έκθεση λίγες μέρες μετά (έχει αναρτηθεί στην τοπική ηλεκτρονική εφημερίδα www.argolika.gr), στην οποία διαπιστώνεται η άριστη κατάσταση της υγείας του δέντρου, το χαρακτηρίζει σημαντικό μνημειακό δέντρο και προτείνει βέβαια όχι την κοπή του, αλλά στην ανάγκη την κατάλληλη υποστήριξή του.

Τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο δεν είναι γνωστό μέχρι πού θα φτάσει η στάση του Δήμου Άργους. Θεωρώ, όμως, ότι επιβάλλεται, μέσα από τις στήλες της «Αρχαιολογίας», να καταγραφούν προηγηθέντα και παράλληλα γεγονότα, ώστε να φανεί ακόμα πιο ανάγλυφα το πού έχει φτάσει το φαινόμενο της διάβρωσης στον τομέα του ενδιαφέροντός της.

Διαβρωτικά

Στο άρθρο μας της 23-3-16 έγινε αναφορά στους τέσσερις περίτεχνους φανοστάτες, από δουλεμένο στο χέρι μαντέμι, που κοσμούσαν την κεντρική πλατεία του Άργους από το τέλος του 19ου αιώνα – αρχές 20ού (πρώτη ηλεκτροδότηση της πόλης). Με την «ανάπλαση» διαλύθηκαν, τους άφησαν καταγής σε κομμάτια και τους πέταξαν στην αυλή των Στρατώνων Καποδίστρια, η οποία έχει μεταβληθεί σε αποθετήριο ετερόκλητων αντικειμένων και οχημάτων. Πληροφορίες αναφέρουν ότι είναι προς πώληση, αντί 3.700 ευρώ, στη μάντρα ανακύκλωσης Κατσούλη, στον Κουταλά Κορινθίας. Σε σχετικό σχόλιο στο Διαδίκτυο αντιδήμαρχος του Άργους απάντησε αόριστα ότι φυλάσσονται σε χώρο του Δήμου. Αλλά δεν απαντά σε ποιον, ούτε στο αίτημα να φωτογραφηθούν.

Πολύ κοντά στο κέντρο του Άργους βρίσκεται το Μέγαρο Κωνσταντόπουλου, όπου περνούσε τις παιδικές διακοπές της η ανιψιά του Κατίνα Παξινού (Κωνσταντοπούλου). Κτίστηκε το 1912 σε σχέδια και με επίβλεψη του Ερν. Τσίλλερ. Το Μέγαρο αγοράστηκε και αναστηλώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού, το οποίο παραχώρησε τη χρήση του στο Δήμο Άργους, με τον όρο να στεγάσει πολιτισμικές δραστηριότητες. Μέχρι την εκλογή του κ. Καμπόσου λειτουργούσε εκεί αίθουσα πολλαπλών εκδηλώσεων, ενώ σε αίθουσές του είχε φυλαχθεί το αρχείο του Δήμου Άργους και στεγαζόταν βιβλιοθήκη. Επί Καμπόσου μετατράπηκε σε Σχολή Μαγείρων, ενώ το αρχείο και η βιβλιοθήκη μετακόμισαν σε άγνωστη μέχρι σήμερα διεύθυνση.

Τμήμα του αρχείου, με βιβλία Πρακτικών του 19ου αιώνα, υπεξαιρέθηκαν από συνταξιούχο εκπαιδευτικό και στα μέσα του 2015 βρέθηκε να βγαίνουν σε δημοπρασία του οίκου Σπανός. Μετά από πιέσεις ο Δήμος κατέθεσε μήνυση, Εισαγγελέας ανέλαβε την υπόθεση, κατέληξε να κάμει τη σκέψη… ο ιδιοποιηθείς να επιστρέψει τα υπεξαιρεθέντα και αυτά να τοποθετηθούν σε προθήκη με το όνομά του! Ο κ. Εισαγγελέας πήρε μετάθεση και έκτοτε αγνοείται η εξέλιξη της υπόθεσης…

Από την πλευρά του Υπ. Πολιτισμού δεν υπήρξε η παραμικρή αντίδραση για την καταστρατήγηση του όρου παραχώρησης του κτιρίου, ενώ το Υπουργείο Παιδείας, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Διευθυντή του Τοπικού Τμήματος των ΓΑΚ στο Ναύπλιο, μέχρι σήμερα δεν αντιδρά άλλως πως.

Ο Πάνος Καραθανασόπουλος εκπόνησε τα σχέδια όχι μόνο για τη νεοκλασική δημοτική αγορά του Άργους, αλλά και για ένα κτίριο που οικοδομήθηκε ως βοηθητικό του Δημαρχείου (κτ. 1830, βλ. μελέτη μας στην «Αρχαιολογία»), το έτος 1889 (βλ. επίσης σχετική μελέτη μας στην «Α»).

Η πρόσοψη του κτιρίου προς Β έφερε περίτεχνη επικάλυψη, που είχε φθαρεί με το πέρασμα του χρόνου. Το 2016 ξηλώθηκε όλη η επικάλυψη και αποκαλύφθηκε η λιθοδομή, με τα «γεμίσματα» κεραμιδιών ανάμεσα στους λίθους (ώστε να «δέσει» η αρχική επικάλυψη). Παρά τις επανειλημμένες παρα­τηρήσεις, ο Δήμος αρνείται να αποκαταστήσει την επικάλυψη, που είναι ομοειδής εκείνης της νεοκλασικής αγοράς. Το ΥΠΠΟ και το Υπουργείο Περιβάλλοντος έχουν κηρύξει το κτίριο διατηρητέο. Μέχρι τώρα δεν έχει υπάρξει καμιά αντίδραση των Υπηρεσιών τους.

Νέοι Έρουλοι ή οι χωρικοί στις πόλεις

Το 267 μ.Χ. το γερμανικό φύλο των Ερούλων ενέσκηψε και στην Ελλάδα. Πυρπόλησε την Αθήνα και κατέστρεψε μνημεία του Άργους, που αποτελειώθηκαν από τους Γότθους, το 395 μ.Χ.

Με το διαβόητο «σχέδιο Καλλικράτης», του κ. Ραγκούση, το οποίο καλά κρατεί μέχρι σήμερα, ωθήθηκαν τα χωριά στις πόλεις. Άτομα δίχως προσλαμβάνουσες παραστάσεις αστών, κατοίκων πόλεων, βρέθηκαν στη διοίκηση ακόμα και ιστορικών πόλεων όπως το Άργος. Ανάλογα φαι­νόμενα απαντούν και αλλού, μάλιστα στα Βαλκάνια. Λόγου χάριν ένας Γκρούεφσκι στην ΠΓΔΜ στήνει αρχαίους ανδριάντες στους δρόμους των Σκοπίων, ενώ προγραμματικά ο Δήμαρχος Άργους είχε προαναγγείλει ανέγερση αγαλμάτων αρχαίων στους δρόμους και ένα γιγαντιαίο άγαλμα του Μεγαλέξανδρου (ως γνωστόν κατάγεται από το Άργος) στο Κάστρο της Λάρισας που, σύμφωνα με άλλο «σχέδιο», θα συνδεθεί διά τελεφερίκ με το στάδιο του Άργους.

Κατά τα λοιπά, Κάστρο, αρχαίο θέατρο, αρχαία αγορά, αρχαίο ωδείο, ρωμαϊκές θέρμες, Κριτήριον, νεότερα μνημεία του Άργους, όπως σπίτια αγωνιστών του 1821, βρίσκονται εγκαταλειμμένα ή σε ερειπιώδη κατάσταση ή με καταπατημένο τον περιβάλλοντα χώρο τους.

Τελικά, το Άργος είναι και Ελλάδα. Μία Ελλάδα που ο σημερινός κυρίαρχος στρουθοκαμηλισμός και η διάβρωση τη μετατρέπουν σε «αόρατη» πραγματικότητα.

Αθήνα, 18-12-2016

Βασίλης Κ. Δωροβίνης

[Εικ. 1. Το κυπαρίσσι τη δεκαετία του 1920. Εικ. 2. Το κυπαρίσσι σήμερα. Εικ. 3. Το μέγαρο Κωνσταντόπουλου. Εικ. 4. Το κτίριο του παλιού δημαρχείου πριν από έναν περίπου χρόνο (φωτογραφία από google map). Εικ. 5. To κτίριο του παλιού Δημαρχείου σήμερα.]