Εδώ και μήνες έχει αναστατωθεί το ιστορικό κέντρο του Άργους, όπου βρίσκονται κτίρια για τα οποία έχω δημοσιεύσει κατά καιρούς στην «Αρχαιολογία» ιστορικές μελέτες (Δημαρχείο, Α’ Δημοτικό Σχολείο, Νεοκλασική Αγορά κ.ά.) και σε άλλα έντυπα άλλες (όπως για τους Στρατώνες Καποδίστρια). Αιτία της αναστάτωσης ένα «σχέδιο ανάπλασής» του, που εκπόνησε το αρχιτεκτονικό γραφείο στην Αθήνα του κ. Λουκά Μπομπότη και χρηματοδοτήθηκε με κονδύλι του ΕΣΠΑ, ύψους 7,5 εκατομμυρίων ευρώ. Με βάση το «σχέδιο» αυτό «ξυρίστηκε» το κεντρικό άλσος της πόλης, που είχε συσταθεί από την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, και στη θέση του έχει δημιουργηθεί… λίμνη, από όπου εκβάλλουν δύο «ποταμάκια», με κατεύθυνση την πλατεία των Στρατώνων Καποδίστρια. Προβλέπεται και η πλήρης «αναμόρφωση» άλλου μικρού άλσους, όπου και παιδική χαρά (ανατολικά των Στρατώνων Καποδίστρια). Λόφοι δημιουργούνται εμπρός από τη νεοκλασική αγορά, ενώ βόρεια του μουσείου Άργους, επί του πεζοδρόμου της, θα υψωθούν ευμεγέθη πανώ, που θα «διηγούνται» την ιστορία της πόλης.

Αυτά και άλλα πολλά, παρόμοιου «είδους», προβλέπει η σχετική μελέτη, η οποία κατά τα άλλα παρουσιάζει σειρά σοβαρών νομικών πλημμελειών, που θα απαριθμήσουμε στη συνέχεια με άκρα συντομία. Προηγουμένως θα πρέπει να αναφέρουμε ορισμένα σημαντικά δεδομένα: Τον Σεπτέμβριο του 1981 το Άργος κηρύχθηκε, με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού, αρχαιολογικός χώρος, στον οποίο φυσικά περιλαμβάνεται και το κέντρο της πόλης. Τον Ιούλιο του 1982, από το τότε Υπουργείο Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος (ΥΧΟΠ) ορίσθηκε το ιστορικό κέντρο της πόλης και χαρακτηρίσθηκαν διατηρητέα 50, περίπου, κτίρια (μέχρι τότε το Υπουργείο Πολιτισμού είχε προβεί σε μεμονωμένες κηρύξεις τριών κτιρίων). Ανατολικά των Στρατώνων Καποδίστρια δημιουργήθηκε, με δωρεά του πρώην δημάρχου Μπόνη, δεύτερο άλσος (σε έκταση ενός περίπου οικοδ. τετραγώνου), με όργανα παιδικής χαράς στο εσωτερικό του. Τον Οκτώβριο του 2010 ολοκληρώθηκε ανάπλαση-αναμόρφωση αυτού του άλσους, ενώ η κεντρική πλατεία της πόλης και ο πεζόδρομος εμπρός από το μουσείο είχαν πεζοδρομηθεί-αναπλασθεί στη δεκαετία του 1990.

Στα δεδομένα αυτά θα πρέπει να προστεθεί το γεγονός ότι σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι-μνημεία της πόλης (Κάστρο, αρχαίο θέατρο, αρχαίο ωδείο, αρχαία αγορά, περίπατος Κριτηρίου) και όλα τα χαρακτηρισμένα κτίρια βρίσκονται σε κακή κατάσταση (ορισμένα σε άθλια: οικίες Τσώκρη, Μακρυγιάννη, Σπ. Τρικούπη, Περρούκα, Βλάσση κ.ά.).

Από τα μέσα του 2013 προχώρησε η διαδικασία έγκρισης της μελέτης ανάπλασης του κέντρου και το όλο θέμα ήλθε σε γνώση αρμοδίων και κοινού ιδίως με άρθρα στην «Εφημερίδα των Συντακτών» και, τον Μάιο του 2015, στην «Αυγή».  Ήδη από τον Μάιο του 2013 είχα στείλει ενημερωτικό σημείωμα στον Νίκο Ξυδάκη (που από τον Ιανουάριο 2015 μέχρι πρόσφατα διατέλεσε Αν. Υπουργός Πολιτισμού), ενώ ο Σύλλογος Μηχανικών Αργολίδας είχε μέχρι πρόσφατα εκφράσει έντονες αντιρρήσεις για το «σχέδιο». Από τον Ν. Ξυδάκη δεν έλαβα τότε απάντηση.

Στις 6 Αυγούστου 2013 εκδόθηκε απόφαση του τότε Υπουργού Πολιτισμού Π. Παναγιωτόπουλου, με την οποία εγκρίθηκε γνωμοδότηση του ΚΑΣ για το «σχέδιο»: παρουσιάστηκε με τον πομπώδη τίτλο «Ολοκληρωμένη Αστική Ανάπλαση Ιστορικού Κέντρου Άργους και καταγραφή-βελτίωση της αστικής κινητικότητας και ασφάλειας κίνησης πεζών».  Όμως το «σχέδιο» στερείται ουσιωδών και σημαντικών νομίμων προϋποθέσεων: δεν συντάχθηκε μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων, δεν υπήρξε συνολική μελέτη κυκλοφοριακών ρυθμίσεων της πόλης, με αποτέλεσμα τους τελευταίους μήνες να έχει προκύψει, μετά από αυθαίρετες αντιστροφές δρόμων, πλήρες κυκλοφοριακό χάος, το οποίο συνεχίζεται. Επίσης, το «σχέδιο» δεν πέρασε από τον έλεγχο του Υπουργείο Περιβάλλοντος, που αυτό είχε χαρακτηρίσει και οριοθετήσει  ιστορικό κέντρο στην πόλη, ενώ προωθήθηκε δίκην πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου στην Αθήνα, η πεζοδρόμηση τμήματος κεντρικού άξονα της πόλης, της οδού Δαναού, προσθέτοντας στην κυκλοφοριακή συμφόρηση.

Όπως έγραψε αθηναϊκή εφημερίδα «στοιχεία δομικά του κέντρου της πόλης αφαιρούνται, ενώ δεν αιτιολογείται γιατί ακριβώς μία ανάπλαση ήπια και λογική, με πρωτοποριακή πεζοδρόμηση στο κέντρο της πόλης, που πραγματοποιήθηκε πριν από 25 χρόνια, τώρα πρέπει να καταργηθεί».  Θα μπορούσε να πει κανείς ότι εκτός από το «σχέδιο» πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου, στο Άργος υλοποιήθηκε και η άλλη «φαεινή» ιδέα διάλυσης της κεντρικής πλατείας του, όπως ανάλογα  υλοποιήθηκε επί δημαρχίας Γιατράκου στην Αθήνα, δηλαδή η «ανάπλαση» της πλατείας Συντάγματος, που κόστισε δεκάδες εκατομμύρια δραχμές και χρειάστηκε μετά ακόμα μεγαλύτερο ποσό για να επαναφερθεί η πλατεία στην πρότερη, ιστορική κατάστασή της.

Η μελέτη προχώρησε με την επιμονή του δημάρχου Άργους Δ. Καμπόσου, γυμναστή το επάγγελμα, και με τη στήριξη τόσο του Περιφερειάρχη Π. Τατούλη και του τότε Υπουργού Περιβάλλοντος και βουλευτή Αργολίδας Γ. Μανιάτη, ενώ ο από τον Ιανουάριο 2015 βουλευτής Αργολίδας του ΣΥΡΙΖΑ Δ. Κοδέλας δήλωνε ευθαρσώς ότι… «είναι δεδομένη η ανάγκη αποπεράτωσης του έργου ασχέτως με το πώς καθένας το κρίνει (SIC).

Τούτων δοθέντων, είναι αναγκαίο να ασχοληθούμε με τη συζήτηση που έγινε για το θέμα στο ΚΑΣ, στη συνεδρία του αρ.24, της 30.7.2013. Όχι πως το Συμβούλιο αυτό δεν έχει και άλλοτε καταλήξει σε άστοχες γνωμοδοτήσεις (όπως για αποχαρακτηρισμούς ή για καταστροφές μνημείων λ.χ. της περιοχής του Αχελώου, ή τα τελευταία χρόνια γ.π. για το σπίτι του Μακρυγιάννη στο Άργος — στην «Αρχαιολογία» υπάρχει πλήρης σειρά των σχετικών «εξελίξεων»).

Στην προκείμενη περίπτωση θεωρούμε ότι ξεπεράστηκαν πολλά «προηγούμενα». Και πρώτα απ’ όλα διότι δεν τέθηκε ευθύς εξαρχής προς συζήτηση η ίδια η σκοπιμότητα ενός τέτοιου «έργου» όταν διαιωνίζονται οι εκκρεμότητες για αναστηλώσεις και αναδείξεις μνημείων του Άργους, όσα δε κονδύλια διατέθηκαν κατά καιρούς ουδέποτε επάρκεσαν για την ολοκλήρωση αναστηλώσεων. Αντίθετα, από τα Πρακτικά της συζήτησης στο ΚΑΣ που κυκλοφόρησαν είναι κομβικό το ότι η τότε Γεν. Γραμματέας του Υπουργείου κα Μενδώνη δηλώνει (και δεν εμφανίζεται πλέον να συμμετέχει στη συζήτηση) ότι  «…είναι θετικό ότι γίνονται αυτές οι αναπλάσεις». 

Στη συζήτηση υπήρξαν δύο Εισηγήτριες, η κα Ν. Διβάρη-Βαλάκου (γνωστή διά τη διεκπεραίωση «δύσκολων» υποθέσεων, όπως του ολυμπιακού κωπηλατηρίου στο πεδίο της μάχης του Μαραθώνα), Προϊσταμένη της Δ/νσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, και η κα Ευ. Γερούση, Προϊσταμένη της Δ/νσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων Αττικής. Όπως είπαμε, απέφυγαν συστηματικά να αναφερθούν στο όλο θέμα, και εστίασαν σε λεπτομέρειες της μελέτης. Έτσι, η όλη συζήτηση υπήρξε «κατευθυνόμενη» προς τις λεπτομέρειες αυτές. Ένα άλλο χαρακτηριστικό της είναι ότι στα Πρακτικά δεν αναφέρεται πουθενά ποια μέλη του ΚΑΣ συμμετείχαν σε αυτήν.  Δειγματοληπτικά απευθύνθηκα σε δύο από αυτά, από τα οποία το ένα (μεγάλου επιστημονικού κύρους) μου δήλωσε ότι δεν θυμόταν κάτι για τη συζήτηση αυτή, και το δεύτερο ότι δεν συμμετείχε…

Η ίδια η εισήγηση πάσχει σε ορισμένα σημεία από χαρακτηριστικές ανακρίβειες, όπως λ.χ. για το ότι, εκτός Τετάρτης και Σαββάτου, η πλατεία μεταξύ Στρατώνων και νεοκλασικής αγοράς  «έχει εμπόριο», ενώ εδώ και δεκαετίες είναι υπαίθριο πάρκιν. Για την ίδια τη νεοκλασική αγορά φανερώνεται πλήρης άγνοια, αφού θεωρείται εμπνευσμένη από σχέδια άλλων αγορών του Τσίλλερ (προφανώς την «Αρχαιολογία» δεν την συμβουλεύονται ορισμένα στελέχη του ΥΠ.ΠΟ.). Για το πάρκο Μπόνη αναφέρεται ότι η μελέτη… το διαμορφώνει (αγνοείται πλήρως η διαμόρφωση του 2010), ενώ η Έφορος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ναυπλίου κα Άλκ. Παπαδημητρίου φτάνει να χαρακτηρίσει αυτό το πάρκο ως «εγκαταλελειμμένο»! Στο οποίο, συνεχίζοντας, αναφέρει ότι με τη μελέτη δημιουργείται εκεί «μία εκτεταμένη παιδική χαρά»!

Στην όλη συζήτηση μόνον ο πρώην Έφορος Βυζ. Αρχαιοτήτων Κορίνθου κ. Δ. Αθανασούλης εκφέρει κάποιες βασικές αντιρρήσεις, ιδίως για την εισβολή υγρού στοιχείου στο «πολυδίψιον» Άργος και στη σκοπιμότητα τέτοιων επεμβάσεων, ενώ φθάνει μάλιστα να δηλώσει ότι ο μελετητής του «σχεδίου» δεν γνωρίζει το ίδιο το Άργος, αλλά και ότι «η μελέτη δεν λαμβάνει υπόψη της τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του Άργους, αλλά θα μπορούσε επίσης να έχει εφαρμοστεί στο Παγκράτι ή την Κυψέλη», το στοιχείο του νερού «δεν έχει ιστορική αναφορά στην πόλη», για να καταλήξει ότι «ο μελετητής δεν έλαβε υπόψη του τι εστί Άργος. Αυτό όμως φαίνεται και σε άλλα επιμέρους στοιχεία της μελέτης». Παρ’ όλα αυτά, ξεκινά με το ότι «το Άργος είναι μία από τις δυσκολότερες πόλεις της Ελλάδας και ως εκ τούτου ό,τι και να γίνει κάτι καλύτερο θα είναι απ’ αυτό που έχουμε σήμερα»(!), για να καταλήξει να συνταχθεί, στο τέλος, με τους υπολοίπους για την έγκριση του «σχεδίου»…

Στις παρατηρήσεις του κ. Αθανασούλη η κα Γερούση τονίζει ότι «διάβασε την εισήγηση και συμφωνεί σε όλα τα σημεία (είναι εισηγήτρια, και απλώς διάβασε την εισήγηση). Πραγματικά δεν υπήρχε νερό στο Άργος. Μια σύγχρονη πόλη, έτσι όπως έχει κατασκευαστεί, τσιμεντούπολη, δεν θα πείραζε να βάλει λίγο νερό κάπου»…

Στη συζήτηση, από τα ίδια πρόσωπα επισημαίνονται αντιφατικά και άλλες αστοχίες της μελέτης, όπως η αποκοπή μεταξύ των κτιρίων των Στρατώνων και της αγοράς, της οποίας τη χρήση προτείνει ο μελετητής να καταργηθεί, ώστε να αντικατασταθεί με… πολιτιστική, ενώ κατά τον Δήμαρχο και τον μελετητή σε τμήμα της θα εγκατασταθεί σχολή… μαγείρων. Ο Δήμαρχος μάλιστα εκφράζει την επιθυμία να γίνει περίκλειστος ο χώρος της νεοκλασικής αγοράς, «για πολλά πράγματα, όπως εκθέσεις γλυπτικής και ζωγραφικής»…

Αλλά ο μελετητής έχει και άλλες ρηξικέλευθες ιδέες, όπως τη δημιουργία πρανών έξω από την αγορά (ήδη δημιουργούνται), ώστε να ανατραπεί «αυτό το σκεπτικό που έχει εγκαθιδρυθεί στις ελληνικές πόλεις να έχουμε μία μετάλλαξη του δημόσιου κοινόχρηστου χώρου σε ιδιωτικό χώρο δημόσιας χρήσης (SIC)».

Το τελευταίο μέρος της συζήτησης στο ΚΑΣ αναλίσκεται σε σημειακές παρατηρήσεις, οι οποίες τελικά καταγράφονται στη γνωμοδότησή του και δεν αλλάζουν στο παραμικρό την όλη «συλλογιστική» του μελετητή, για τον οποίο ο κ. Αθανασούλης παρατηρεί ότι «δεν άλλαξε ούτε κεραία στη μελέτη του. Στην υπηρεσιακή μου καριέρα δεν μου έχει ξανατύχει  ποτέ αυτό, κάποιος μελετητής να μη θέλει να ανταποκριθεί σε καμία παρατήρηση και μάλιστα στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης. Επίσης δεν κατανοεί το ότι έρχεται στο Συμβούλιο η μελέτη και λέγεται ότι δεν μπορεί να αλλάξει, διότι είναι “τετελεσμένη”».

Με βάση αυτή και μόνη τη συζήτηση στο ΚΑΣ, η μελέτη εφαρμόζεται, με τις κυκλοφοριακές ρυθμίσεις που επιβάλλει, για τις οποίες αναλώθηκε το ΚΑΣ επίσης κατά το τελευταίο τμήμα της συζήτησης, δίχως κανείς να θέσει το εύλογο θέμα του πώς αυτές θα επιβληθούν δίχως μία συνολική μελέτη του κυκλοφοριακού της πόλης!

Τα αποτελέσματα όλων αυτών είναι ότι, ως άλλοι Ηρόστρατοι, Δήμαρχος, Περιφερειάρχης, μελετητής και μέλη του ΚΑΣ, με τον Υπουργό Πολιτισμού να προσυπογράφει και με τους διαδόχους του να αδιαφορούν, παραμορφώνουν πλήρως το ιστορικό πρόσωπο του Άργους, όπως αυτό διαμορφώθηκε αργά και με περίσκεψη επί δύο αιώνες.  Όσοι διαβάσουν αυτές τις σελίδες, δεν έχουν παρά να το επισκεφθούν!

(9.12.2015)

Βασίλης Κ. Δωροβίνης

Υ.Γ. Συμπληρωματικά μπορείτε να συμβουλευθείτε το άρθρο του Φοίβου Γιαννούδη, υπό τον τίτλο «Οίστρος ακολασίας και στο Άργος», στον ιστότοπο www.argolika.gr, στη στήλη Απόψεις.

[Εικ. 1, 2: Το πάρκο του Άργους πριν από την ανάπλαση. Εικ. 3, 4: Το πάρκο του Άργους μετά την ανάπλαση.]