Κυνηγημένη από τον Δία, η Νέμεσις μεταμορφώνεται σε κύκνο. Ο Δίας θα πάρει και αυτός τη μορφή κύκνου και θα ενωθεί μαζί της στον Ραμνούντα. Από το αυγό που γέννησε η Νέμεσις βγήκε η Ελένη. Αυτός ο ιδρυτικός μύθος του ιερού ενισχύεται από την ανάγλυφη παράσταση στη βάση του αγάλματος της θεάς. Η Λήδα, θετή μητέρα της Ελένης, εμφανίζεται να την οδηγεί στην πραγματική της μητέρα, τη Νέμεση.
Η προπαγάνδα των Ραμνουσίων θα εξάρει το ρόλο της Νέμεσης στη μάχη του Μαραθώνα. Η θεά τιμώρησε την ύβριν των Περσών που έρχονταν με ένα μεγάλο κομμάτι παριανό μάρμαρο που σκόπευαν να χρησιμοποιήσουν για το τρόπαιο που θα έστηναν μετά τη νίκη τους. Το μάρμαρο αυτό, λέει ο Παυσανίας, το έκανε ο Φειδίας άγαλμα της θεάς. Επισκιάστηκε έτσι πλήρως το παρελθόν του ιερού που όμως σώζεται από επιγραφές, κεραμική και αρχιτεκτονικά λείψανα.
Ωστόσο, η Νέμεσις του Ραμνούντος είχε εντελώς αντίθετες ιδιότητες. Χθόνια θεότητα την εμφανίζουν οι μύθοι, μητέρα της Ελένης, αιώνιο σύμβολο ομορφιάς. Την τρομακτική, εκδικητική της φύση ο μύθος την αγνοεί. Όπως δηλώνει και το όνομά της (νέμω: απονέμω και οδηγώ στη βοσκή), η Νέμεση είναι η αγροτική θεά που μεριμνά για τη διατήρηση της αγροτικής τάξης και εκδικείται τη διατάραξή της, την ύβριν. Με τη Νέμεση συλλατρευόταν στον Ραμνούντα μια άλλη χθόνια θεότητα, η Θέμις.
Στο ιερό της Νέμεσης δεσπόζουν τα ερείπια δύο ναών. Ο παλαιότερος χτίστηκε στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. με πολυγωνική πολεοδομία.
Ο μικρός ναός που σώζεται σήμερα διαδέχτηκε έναν παλαιότερο πώρινο. Ο αρχαιότερος όμως ναός του ιερού της Νέμεσης είναι ένα κτήριο των αρχών του 6ου αιώνα π.Χ., από το οποίο σώζονται λείψανα λακωνικής κεράμωσης.
Έργο του αρχιτέκτονα του Θησείου θεωρούν ορισμένοι τον μαρμάρινο αττικό ναό που χτίστηκε στο διάστημα 436-432 π.Χ. Ο ιερός ναός δεν αποπερατώθηκε: το τμήμα κάτω από τα κιονόκρανα έμεινε ατελείωτο, οι κίονες δεν απόκτησαν ποτέ ραβδώσεις, στυλοβάτης και βαθμίδες δεν λαξεύτηκαν ολοκληρωτικά. Στο βάθος του σηκού βρισκόταν το άγαλμα της Νέμεσης, έργο του Αγοράκριτου.