Με ενδιαφέρον παρακολουθήσαμε την αποκάλυψη του νεκροταφείου στην Ashkelon, η οποία χαρακτηρίστηκε από τους ανασκαφείς της ως το πρώτο νεκροταφείο Φιλισταίων που έχει ανακαλυφθεί ποτέ. Περίπου 200 άτομα είχαν ενταφιαστεί στο χώρο (άνδρες, γυναίκες και παιδιά, όχι, όμως, βρέφη) και το νεκροταφείο καλύπτει χρονικά ταφές από τα τέλη του 11ου έως και τις αρχές του 9ου αι. π.Χ. Πολλές ταφές συνοδεύονταν από κεραμική, η οποία ανήκει στη λεγόμενη φιλισταϊκή, που χαρακτηρίζεται για τις επιρροές της από την κεραμική του χώρου του Αιγαίου όσον αφορά στη διακόσμηση και τους τύπους αγγείων.
Η αποκάλυψη του νεκροταφείου αυτού, σύμφωνα με τους ερευνητές, πρόκειται να δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που σχετίζονται με τους Φιλισταίους. Οι Φιλισταίοι, γνωστοί από τις αφηγήσεις της εβραϊκής Βίβλου, υπήρξαν για αιώνες το αντίπαλο δέος των Ισραηλιτών. Οι συγκρούσεις ήταν συχνές, ενώ δεν έλειπαν και άλλου είδους σχέσεις σε ώρες ανάγκης, όπως π.χ. όταν ο Δαυίδ ζήτησε άσυλο στον Φιλισταίο βασιλιά της Γαθ, τον Αγχούς, για να γλιτώσει από τον Σαούλ που τον καταδίωκε. Εντούτοις, σε γενικές γραμμές οι Φιλισταίοι χαρακτηρίζονται από τους Ισραηλίτες απαξιωτικά ως απερίτμητοι και οι σχέσεις τους είναι κατά κανόνα εχθρικές.
Η εβραϊκή Βίβλος μας πληροφορεί πως είχαν καταλάβει την παράκτια ζώνη της Παλαιστίνης και πως είχαν ιδρύσει πέντε βασικές πόλεις. Πρόκειται για τη λεγόμενη Πεντάπολη των Φιλισταίων, η οποία αποτελούνταν από τις Γαθ, Ασδώδ, Άσκαλων, Γάζα και Εκρών. Το βασικό ζήτημα που έχει απασχολήσει την αρχαιολογική έρευνα σχετικά με του Φιλισταίους δεν είναι άλλο από το ζήτημα της προέλευσής τους. Σε γενικές γραμμές, αυτό που έχει δεχτεί η έρευνα μέχρι στιγμής είναι πως κατά πάσα πιθανότητα πρόκειται για κάποια ομάδα των λεγόμενων «Λαών της Θάλασσας» που ταλάνισαν στα τέλη του 12ου αι. π.Χ. τα παράλια της ανατολικής Μεσογείου. Οι «Λαοί της Θάλασσας» μετακινούνταν μαζί με τις οικογένειές τους και έσπειραν την καταστροφή κυριολεκτικά στο πέρασμά τους. Ο μόνος που κατάφερε να τους σταματήσει ήταν ο φαραώ Ραμσής ΙΙΙ της 19ης Δυναστείας, ο οποίος τους απώθησε και τους έστειλε να εγκατασταθούν στην περιοχή της Χαναάν.
Ανάμεσα σε αυτές τις ληστρικές ομάδες των Λαών της Θάλασσας ήταν και οι Πελεσέτ των αιγυπτιακών πηγών, οι οποίοι ταυτίστηκαν με του Φιλισταίους. Και ενώ οι γραπτές πηγές μας μιλούν για αυτούς τους Φιλισταίους, η αρχαιολογική σκαπάνη εδώ και πολλά χρόνια προσπαθεί να τους ανιχνεύσει, να μάθει ολοένα και περισσότερα στοιχεία για αυτούς και να λύσει το περίφημο αίνιγμα της προέλευσής τους. Η αποκάλυψη του νεκροταφείου της Ashkelon ίσως να δώσει κάποιες απαντήσεις μέσω της μελέτης της κεραμικής, αλλά κυρίως της μελέτης του DNA των σκελετικών καταλοίπων. Τα ερωτήματα, όμως που εγείρονται εν προκειμένω είναι τα εξής: είναι όντως φιλισταϊκό το νεκροταφείο και, αν ναι, είναι το πρώτο που έχει αποκαλυφθεί στο χώρο της Παλαιστίνης;
Το πρώτο ζήτημα που θα πρέπει να μας απασχολήσει είναι η έλλειψη οποιασδήποτε δημοσίευσης των ευρημάτων, έστω και σύντομης ανακοίνωσης σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό, δεδομένου πως η ανασκαφή διεξάγεται ήδη από το 1985. Οπότε καλό θα ήταν να δούμε πώς θα εξελιχθεί αυτή η κατάσταση σε επιστημονικό επίπεδο.
Το δεύτερο ζήτημα αφορά στη φύση του συγκεκριμένου νεκροταφείου. Είναι σαφώς φιλισταϊκό; Και πώς μπορεί να συμβαίνει κάτι τέτοιο τη στιγμή που η κεραμική που έχουμε δει στα MME έχει πολλά αγγεία φοινικικής προελεύσεως, ενώ υπάρχει και κατασκευή με φοινικικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά; Μάλιστα, ο ένας εκ των ανασκαφέων, ο Μaster, επιβεβαιώνει πως πραγματικά όλοι, όσοι έχουν ταφεί στο νεκροταφείο, δεν είναι Φιλισταίοι.
Το τρίτο σημείο που μας απασχολεί είναι πως δεν μπορούμε να ξέρουμε, αν αυτοί οι άνθρωποι που ενταφιάστηκαν στο εν λόγω νεκροταφείο αυτοπροσδιορίζονταν ως Φιλισταίοι ή αν περισσότερο έδιναν στον εαυτό τους μία άλλη ταυτότητα σε σχέση με την πόλη στην οποία κατοικούσαν ή τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Αυτό σημαίνει πως ίσως δεν έβλεπαν τους εαυτούς τους σαν μία εθνική ομάδα, όπως επιμένουμε να τους βλέπουμε εμείς σήμερα. Επιπλέον, δεν γνωρίζουμε πώς και οι ίδιοι οι Φιλισταίοι έβλεπαν τους εαυτούς τους. Μην ξεχνάμε πως όσες πληροφορίες διαθέτουμε από τις πηγές είναι αποκλειστικά εξωφιλισταϊκές.
Το τέταρτο και βασικό σημείο είναι πως αυτό το νεκροταφείο της Ashkelon δεν είναι το πρώτο φιλισταϊκό νεκροταφείο που έχει ανακαλυφθεί, αν είναι όντως αμιγώς έτσι. Ενδεικτικά, αναφέρουμε το νεκροταφείο που ανασκάφηκε στην Αζώρ το 1950 από τον Moshe Dothan. Ακόμη και ο Sir Flinders Petrie είχε ανασκάψει τάφους στο νότιο Ισραήλ που θεωρούνται από σύγχρονους αρχαιολόγους ως φιλισταϊκοί. Επίσης, ο Kletter έχει ανασκάψει νεκροταφείο στην πόλη Yavneh, δίπλα στον αρχαίο οικισμό, ο οποίος χαρακτηρίζεται «φιλισταϊκός» από αρκετά ευρήματα. Το νεκροταφείο έχει δημοσιευθεί στο αρχαιολογικό περιοδικό Atiquot (2015) και ο ανασκαφέας πιστεύει πως πρόκειται για φιλισταϊκό νεκροταφείο.
Η πορεία μίας αρχαιολογικής έρευνας είναι μακριά και επίπονη και πολλές φορές είναι δυνατόν να φέρει επισφαλή αποτελέσματα ή και να μη δώσει απαντήσεις. Στην περίπτωση του φιλισταϊκού νεκροταφείου της Ashkelon μένει να περιμένουμε τις επιστημονικές ανακοινώσεις και δημοσιεύσεις και να παρακολουθήσουμε τη δημόσια επιστημονική συζήτηση σε διεθνή συνέδρια και fora. Έως τότε απλά αναμένουμε με ενδιαφέρον τα πορίσματα αυτής της οπωσδήποτε σπουδαίας αρχαιολογικής αποκάλυψης.
Το κείμενο περιέχει πληροφορίες από: Owen Jarus, “First Ever?”, LiveScience, July 14, 2016