Η Κάζα Μπιάνκα, η Βίλα Καπαντζή, ο παλαιός σιδηροδρομικός σταθμός, αλλά και η σημερινή Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου, το Διοικητήριο και η Βίλα Αλλατίνι είναι κάποια από τα εμβληματικά κτήρια που κοσμούν τη Θεσσαλονίκη. Τα πρόσωπα των δύο αρχιτεκτόνων που τα υπογράφουν, αποτυπωμένα με τον χρωστήρα του ζωγράφου Λάζαρου Πάντου, δωρήθηκαν στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, σε ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα.

Πρόκειται για τους αρχιτέκτονες Πιέτρο Αρριγκόνι και Βιταλιάνο Ποζέλι, τα πορτρέτα των οποίων απέδωσε με εξαιρετικό τρόπο ο ζωγράφος, βασισμένος στις δυο μοναδικές ασπρόμαυρες φωτογραφίες τους που υπάρχουν.

Οι δύο Ιταλοί αρχιτέκτονες έβαλαν τη σφραγίδα τους στην αισθητική της Θεσσαλονίκης, η οποία είχε την τύχη να την κοσμήσουν αξιόλογοι αρχιτέκτονες με απαράμιλλου κάλλους κτήρια κατά την περίοδο της αρχιτεκτονικής άνθησης της πόλης που συμπίπτει με το τέλος της Οθωμανικής περιόδου.

Όπως αναφέρει σε ανακοίνωση του δήμου Θεσσαλονίκης η φιλόλογος Αικατερίνη Κουμλίδου: «Χάρη στην προνομιακή θέση της πόλης με το θαλάσσιο μέτωπο, στον μυχό του Θερμαϊκού, είχε αποκτήσει μεγάλη οικονομική δύναμη, αλλά και μια πολυπολιτισμική κοινωνία, στην οποία συνυπήρχαν αρμονικά Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι και άλλοι Βαλκάνιοι και ήταν η βασική αιτία που την έκανε ιδιαίτερα ελκυστική. Από το 1870, όταν γκρεμίστηκαν τα βυζαντινά τείχη, άρχισε η διαμόρφωση της παραλίας και η περιοχή ανατολικά του Λευκού Πύργου γνώρισε οικιστική ανάπτυξη. Επώνυμοι αρχιτέκτονες σχεδίασαν επαύλεις με ιδιαίτερο στιλ. Πρόκειται για τη συνοικία Χαμιδιέ, που για τον ελληνικό πληθυσμό ήταν η περιοχή των Εξοχών ή των Πύργων, όπου υπήρχαν πολλές εξοχικές κατοικίες. Τα αρχοντικά αυτά αποτελούν τεκμήρια της νεότερης Ιστορίας της πόλης. Στην ακμαία πολυεθνική Θεσσαλονίκη του τέλους του 19ου αιώνα ανθεί μια αρχιτεκτονική που χρησιμοποιεί στοιχεία από διαφορετικούς ρυθμούς και αφήνει τη σφραγίδα της σε δημόσια και ιδιωτικά κτήρια. Μια περιήγηση στους δρόμους και τα κτίσματα της εποχής φανερώνει το άρωμα μιας άλλης εποχής. Κάποια από αυτά έχουν καταφέρει να παραμένουν αναλλοίωτα, για να θυμίζουν κάτι από την παλιά τους αίγλη, ενώ κάποια αφέθηκαν αναξιοποίητα».

Πιέτρο Αρριγκόνι

Ο Πιέτρο Αρριγκόνι (1856-1940), γεννημένος στο Μιλάνο, όπου σπούδασε πολιτικός μηχανικός και παρακολούθησε μαθήματα αρχιτεκτονικού σχεδίου, έζησε και εργάστηκε στη Θεσσαλονίκη το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Μάλιστα, εδώ παντρεύτηκε για δεύτερη φορά με Ελληνίδα και απέκτησε μαζί της έξι παιδιά. Εγγονός του ήταν ο ιστορικός και ποιητής Κωστής Μοσκώφ. Παράλληλα με την επιτελική εργασία του στην εκμετάλλευση των τροχιοδρόμων, συνέταξε σχέδια για διάφορα δημόσια και ιδιωτικά κτήρια, που κατασκευάστηκαν εκείνη την περίοδο, με σημαντικά έργα του το κτήριο του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού, τη Βίλα Αχμέτ Καπαντζή, το κτήριο του Νοσοκομείου Λοιμωδών, το παλαιό κτήριο του Ιπποκράτειου Νοσοκομείου, την Κάζα Μπιάνκα, τις εγκαταστάσεις των χυτηρίων Μακεδονίας της Εταιρείας των Fratelli Tiano και τα κτήρια της Συνοικίας των Εξοχών. Το 1911 του απονεμήθηκε το χρυσό μετάλλιο για τη δημιουργία, στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης, ενός αγροκτήματος που θα αρδευόταν από τον Αξιό ποταμό. Την ίδια χρονιά αναγκάστηκε να εγκαταλείψει με την οικογένειά του τη Θεσσαλονίκη, λόγω της έναρξης του Ιταλοτουρκικού πολέμου. Στην πόλη επέστρεψε μετά την απελευθέρωσή της και την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος το 1912, όπου μαζί με τον γιο του ίδρυσε την οικοδομική εταιρεία με την επωνυμία «Αρχιτέκτων Πέτρος Αρριγκώνη και υιός Μάξιμος». Η εταιρεία, την τριετία 1923-1926, κατασκεύασε τον οικισμό Χαρμάνκιοϊ (Διαβατά) για τη στέγαση προσφύγων από τη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Το 1925-1927 κατασκεύασε το εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην Αγίου Δημητρίου. Με σχέδιά του, επίσης, κατασκευάστηκε το εργοστάσιο μπίρας της «Όλυμπος- Νάουσα» και ο κινηματογράφος Διονύσια, καθώς και το ξενοδοχείο Majestic. Σ’ αυτόν οφείλει το όνομά της η περιοχή Ντεπώ, εκεί ήταν οι εγκαταστάσεις της Εταιρείας Τροχιοδρόμων και Ηλεκτροφωτισμού, οι Στάβλοι, οι αποθήκες και τα γραφεία του Τραμ. Δολοφονήθηκε από κλέφτες που μπήκαν στο σπίτι το 1940.

Βιταλιάνο Ποζέλι

Από την άλλη, ο Βιταλιάνο Ποζέλι γεννήθηκε το 1838 στο Καστιλιόνε της Σικελίας. Στη Ρώμη, άρχισε τις μελέτες του στην αρχιτεκτονική. Το 1867 τού προσφέρθηκε από έναν καθολικό ιερέα η πρώτη εργασία του, η ανέγερση της εκκλησίας του Αγίου Στεφάνου στην Κωνσταντινούπολη. Αναγνωρίζοντας το ταλέντο του, η Οθωμανική κυβέρνηση τού ανέθεσε την ανέγερση, το 1886, της Δημόσιας Προπαρασκευαστικής Σχολής «Idadie» στη Θεσσαλονίκη, της σημερινής Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου. Το 1888 παντρεύτηκε και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην πόλη. Συνεργάστηκε με τις Οθωμανικές αρχές και δημιούργησε τα σημαντικότερα δημόσια κτήρια της εποχής. Μερικά από τα πιο γνωστά είναι το Διοικητήριο, η Καθολική και η Αρμενική εκκλησία, η Τράπεζα Θεσσαλονίκης (Στοά Μαλακοπή), το Γ’ Σώμα Στρατού, η συναγωγή Μπετ Σαούλ, το Γενί Τζαμί (Παλιό Αρχαιολογικό Μουσείο), το Πολεμικό Μουσείο, το Καρίπειον Μέλαθρον, η Στοά Lombardo, οι Μύλοι Αλλατίνι, η Βίλα Ida, η Βίλα Morpurgo, η Βίλα Μπαρτζανκιάν, η Βίλα Αλλατίνι, όλα τους δείγματα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής με στοιχεία Art Nouveau.

Τιμήθηκε για την εργασία του από τον σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ Β’, από τον βασιλέα της Ιταλίας Βιττόριο Εμανουέλε Β’ και από την καθολική εκκλησία. Η μαρμάρινη επιγραφή με το όνομα και την υπογραφή του βρίσκεται στο Γενί Τζαμί. Ο Βιταλιάνο Ποζέλι πέθανε το 1918. Αρκετοί από τους απογόνους του ζουν ακόμη στη Θεσσαλονίκη.

Ο καλλιτέχνης που δημιούργησε τα μοναδικά πορτρέτα

Ο Λάζαρος Πάντος ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Έχει καταγωγή από τη Σιάτιστα, οι πρόγονοί του υπήρξαν ευεργέτες και δημιούργησαν το Κουκουλίδειο Ίδρυμα της Σιάτιστας. Αποφοίτησε από την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας και τη Royal Academy of Arts του Λονδίνου. Ήταν μαθητής του Τσαρούχη και μελετητής των πορτρέτων Φαγιούμ.

Ο καλλιτέχνης έχει κάνει σημαντικές δωρεές σε Ιδρύματα της Ελλάδας και, συνεχίζοντας αυτήν την πρακτική, δωρίζει τα δύο –μοναδικά έως σήμερα– πορτρέτα στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, για να θυμίζουν εσαεί την συμβολή των δύο αρχιτεκτόνων στη φυσιογνωμία της πόλης, «μια από καιρό οφειλόμενη τιμή» όπως χαρακτηρίστηκε. Η εκδήλωση της τελετής παράδοσης των δύο έργων πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα εκθέσεων του Βαφοπουλείου Πνευματικού Κέντρου, στο πλαίσιο της αναδρομικής έκθεσης έργων του καλλιτέχνη με τίτλο «ΟΡΩ 3».