Για 14η χρονιά, από τις 4 έως τις 6 Δεκεμβρίου, διοργανώνεται από το Μουσείο Μπενάκη, την Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα και το British Council, το Διεθνές Συνέδριο CoMuseum για τα μουσεία και τους πολιτιστικούς οργανισμούς. Το 14ο Διεθνές Συνέδριο CoMuseum, με θέμα «Μουσεία και Αξιοπιστία», θα εμβαθύνει στους τρόπους με τους οποίους τα μουσεία και οι πολιτιστικοί οργανισμοί, ως θεσμοί που χαίρουν της εμπιστοσύνης των πολιτών, μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της δίκαιης μεταχείρισης και της συμπερίληψης. Μέρος του Συνεδρίου θα είναι διαθέσιμο διαδικτυακά, σε ζωντανή αναμετάδοση (εγγραφές στην ιστοσελίδα https://thecomuseum.org/?lang=el).

Πώς… μετριέται η αξιοπιστία των μουσείων; Πώς μπορούν να συμβάλλουν στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων; Ποιος ο ρόλος τους στη συμπερίληψη της διαφορετικότητας;

Το ΑΠΕ-ΜΠΕ συνομίλησε με τη δρα Σοφία Χανδακά, συνιδρύτρια του CoMuseum, επιμελήτρια Τμήματος Πολιτισμών του Κόσμου του Μουσείου Μπενάκη, και την Παρασκευή Σαλαβγιά, δημιουργό του ντοκιμαντέρ ευαισθητοποίησης «Ένας κόσμος, δύο όψεις», σύμβουλο ατόμων με αναπηρία, που διεξάγει ένα από τα ενδιαφέροντα εργαστήρια του συνεδρίου, με τίτλο «Ενσυναίσθηση, η πηγή της συμπερίληψης».

Στις παρακάτω ερωτήσεις απαντά η κα Σοφία Χανδακά:

Ε.: Ποιο είναι το γενικό πλαίσιο του 14ου Διεθνούς Συνεδρίου CoMuseum, που φέτος έχει τίτλο «Μουσεία και Αξιοπιστία», και ποιος ο στόχος των θεματικών του;

Α.: Το CoMuseum είναι ένα συνέδριο που αναφέρεται σε συγκεκριμένα έργα, καινοτόμες πρωτοβουλίες, προγράμματα και στρατηγικές που ακολουθούν τις εξελίξεις των κοινωνιών (κοινωνικές, πολιτικές, τεχνολογικές κ.ά.) και εφαρμόζονται από μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς. Με άλλα λόγια, δεν είναι ένα θεωρητικό ή ακαδημαϊκό συνέδριο, αλλά ένα περιβάλλον διαλόγου ομότιμων (peer-to-peer) επαγγελματιών του πολιτισμού. Καλεσμένοι ομιλητές αναλύουν τις διαδικασίες, παρουσιάζουν νέες πρακτικές, αξιολογούν και αξιολογούνται πάνω στις προσπάθειες να κάνουν τα μουσεία τους πιο ανθρωποκεντρικά.

Τρεις φορείς πολιτισμού και εκπαίδευσης, το Μουσείο Μπενάκη, το British Council και η Πρεσβεία των ΗΠΑ, προσφέρουμε τις κατάλληλες συνθήκες ενδυνάμωσης των επαγγελματιών με πρόθεση να προάγουμε τη συνεργασία και τη δικτύωση – από εκεί άλλωστε προκύπτει και η επωνυμία του Συνεδρίου, με την πρόθεση συν- να κυριαρχεί. Από το 2011 δημιουργούμε περιεχόμενο με αναφορά στις σύγχρονες μουσειακές πρακτικές, μέσα από την ανταλλαγή γνώσης και την ανάπτυξη δεξιοτήτων μεταξύ επαγγελματιών από τον χώρο του πολιτισμού και της δημιουργικής οικονομίας.

Ε.: «Μουσεία και Αξιοπιστία». Με ποιο σκεπτικό επιλέχθηκε ο συγκεκριμένος τίτλος; Ποιο, κατά τη γνώμη σας, είναι το ζητούμενο για να είναι ένα μουσείο «αξιόπιστο»; Με άλλα λόγια, πώς μπορούν τα μουσεία και οι πολιτιστικοί φορείς να συμβάλουν στη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων;

Α.: Σε αυτό το πλαίσιο, και με αρχή την ανοικτή πρόσβαση, οι θεματικές αναπτύσσονται οργανικά, με βάση τις ανάγκες των συμμετεχόντων, όπως εκφράζονται στις ετήσιες αξιολογήσεις του Συνεδρίου. Συχνά μια λέξη-κλειδί, κάτι που χρειάζεται περισσότερη εμβάθυνση, μας οδηγεί στην επόμενη θεματική και έτσι φέτος, σε συνέχεια της περσινής συζήτησης για τη δικαιοσύνη, πραγματευόμαστε ζητήματα αξιοπιστίας των μουσείων και πολιτιστικών οργανισμών, εξετάζοντας το πώς αντιμετωπίζουν σε βάθος, με συνέπεια και με συνέχεια τις ανάγκες των κοινών που εξυπηρετούν.

Το CoMuseum 2024 αποκαλύπτει τη θεματική του μέσω μιας σειράς ερωτήσεων: Μπορούν τα μουσεία να κάνουν πραγματικά τη διαφορά στην προώθηση θεμάτων κοινωνικής δικαιοσύνης; Θα έπρεπε να θεωρούμε ότι αναλαμβάνουν τη φροντίδα των κοινωνιών και ότι είναι υπόλογα όταν δεν το πράττουν; Ποια είναι η σχέση μεταξύ του κοινωνικού ρόλου των μουσείων και των προτεραιοτήτων τους, όσον αφορά στη μουσειακή επιμέλεια, τις συλλογές, τα εκπαιδευτικά προγράμματα και την έρευνα; Ποιος αποφασίζει για τις κοινωνικές προτεραιότητες του μουσείου και σε ποια βάση; Πώς αυτά τα κρίσιμα ζητήματα συζητούνται και διακινούνται εσωτερικά και εξωτερικά; Και πώς θα μπορούσε το έργο αυτό να καταστεί περισσότερο ορατό και αναγνωρίσιμο από τις κυβερνήσεις και από την κοινωνία; Μπορούν τα μουσεία να παραμένουν ουδέτερα στη μάχη του συγχρονισμού στη σημερινή κρίσιμη εποχή;

Φέτος, για παράδειγμα, αναφερόμενοι στην αξιοπιστία των μουσείων, θα μιλήσουμε, μεταξύ άλλων, για τη συμπερίληψη ανθρώπων με διαφορετικές μορφές αναπηρίας, για τη θέση των μουσείων μετανάστευσης σε κάθε κοινωνία, για την ηγεσία και την αλλαγή πολιτικής, για το μέλλον των μουσείων και την κοινωνική αλλαγή που μπορούν να επιφέρουν.

Ε.: Οι ομιλητές που συμμετέχουν στα πάνελ δεν είναι μόνο επαγγελματίες από τον διεθνή μουσειακό και τον ευρύτερο πολιτιστικό χώρο, αλλά και επαγγελματίες της τέχνης και του πολιτισμού, εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, ακαδημαϊκοί και καλλιτέχνες. Πώς έγινε η επιλογή των διακεκριμένων ομιλητών/ομιλητριών σας;

Α.: To CoMuseum και οι θεματικές του ξεπερνούν πάντα τον χώρο των μουσείων, όσον αφορά τις συζητήσεις, τους συμμετέχοντες και τους ακροατές μας – κι αυτό διότι η θέση των μουσείων στην κοινωνία εξετάζεται από πολλές πλευρές και ξεπερνά τον παραδοσιακό τους ρόλο ως θεματοφυλάκων πολιτιστικών τεκμηρίων. Θέλουμε να καταστήσουμε σαφές πως αυτά είναι ζητήματα που απασχολούν και ενδιαφέρουν όλους μας, γι’ αυτό άλλωστε προσφέρουμε δωρεάν πρόσβαση όχι μόνο την ημέρα του συνεδρίου, αλλά και στη διαδικτυακή αναμετάδοση και τις αναρτημένες ομιλίες στο youtube κανάλι του Συνεδρίου.

Όπως θα δείτε και στο πρόγραμμα, προσκαλούμε σε διάλογο ανθρώπους με διαφορετικές γνώσεις, προσεγγίσεις και απόψεις, ώστε να αντιληφθούμε πιο σφαιρικά και πιο ρεαλιστικά ίσως τα ζητήματα που απασχολούν τα μουσεία. Για παράδειγμα, σε μια συζήτηση για τα μουσεία και τη μετανάστευση την Τετάρτη 4 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη/Πειραιώς 138, η Sophie Henderson, διευθύνουσα σύμβουλος, Μουσείο Μετανάστευσης, παρουσιάζει τη δημιουργία ενός τέτοιου μουσείου στη Βρετανία και ακολουθεί συζήτηση πάνελ με την Αλεξάνδρα Μπούνια, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, την Άντλα Σασάτι, διευθύντρια του Ελληνικού Φόρουμ Μεταναστών και άλλα ενδιαφερόμενα μέλη, σε συντονισμό Άννας Ρούτση. Στη συνεδρία της Παρασκευή 6 Δεκεμβρίου στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, ο Monxo López, επιμελητής Ιστοριών των Κοινοτήτων, από το Μουσείο της Πόλης της Νέας Υόρκης, που συνεργάζεται στενά με τις τοπικές κοινότητες ιθαγενών της Αμερικής στη Νέα Υόρκη, έχει πολλά να μοιραστεί για την οικοδόμηση σχέσεων εμπιστοσύνης με το διεπιστημονικό καλλιτεχνικό δίδυμο Latent Community, δημιουργούς του μακροχρόνιου ερευνητικού έργου Άβατο, που συναναστρέφεται για χρόνια τις κοινότητες της ομώνυμης πόλης που βρίσκεται στην περιφέρεια Ξάνθης.

Η δημιουργία ενός τέτοιου «ασφαλούς» περιβάλλοντος διαλόγου πάνω σε θέματα που αφορούν τις κοινωνίες μας είναι, πιστεύω, αυτό που εξασφαλίζει τη δυναμική του Συνεδρίου και χτίζει γερές βάσεις για να προβληθεί στο ευρύτερο κοινό η δύναμη που έχουν τα μουσεία ως αξιόπιστοι φορείς, να συμβάλουν θετικά στην εξέλιξη της κοινωνίας. Η ζωντανή διαδικτυακή αναμετάδοση του συνεδρίου δίνει την ευκαιρία σε ακόμα μεγαλύτερο κοινό, από όλο τον κόσμο, να παρακολουθήσει το συνέδριο, εξυπηρετεί αυτό τον σκοπό – φέτος έχουν εγγραφεί πάνω από 2.500 άνθρωποι στο συνέδριο, από όλο τον κόσμο και διαφορετικά επαγγέλματα.

Ε.: Μιλήστε μας λίγο για τα εργαστήρια του συνεδρίου. Ενδεικτικά, επιλέγω το «Ενσυναίσθηση, η πηγή της συμπερίληψης». Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, που είναι στις 3/12, μια μέρα πριν από την έναρξη του συνεδρίου, οι συμμετέχοντες του masterclass ενθαρρύνονται να αναπτύξουν δεξιότητες που ενδυναμώνουν την αποδοχή της διαφορετικότητας και προάγουν την αλληλεγγύη και την κατανόηση προς τα άτομα με δυσκολίες. Ποια είναι η θέση των μουσείων, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, σήμερα ως προς τη συμπερίληψη αυτή;

Α.: Τα εργαστήρια λαμβάνουν χώρα την επόμενη του Συνεδρίου, είναι πιο εξειδικευμένα και προσφέρονται δωρεάν σε επαγγελματίες – στο πλαίσιο μιας προσπάθειας να δημιουργηθούν ομάδες εργασίας, να δώσουμε στους συμμετέχοντες την ευκαιρία να συναναστραφούν τους ομιλητές και να αναλύσουν συγκεκριμένες πρακτικές. Και φέτος τα εργαστήρια εμβαθύνουν σε θεματικές όπως ο ρόλος του επιμελητή (Monxo López), η σημασία της μέτρησης και κατανόησης της αξιοπιστίας των μουσείων (Susie Wilkening), ο μουσειακός ακτιβισμός (Charis Ann Gullickson) ή το μέλλον και οι προκλήσεις που θα αντιμετωπίσουν τα μουσεία (Bartosz Frąckowiak). Το εργαστήριο της Παρασκευής Σαλαβγιά, μιας νεαρής γυναίκας με τεράστια ψυχική δύναμη και ταλέντο στην μετάδοση εμπειριών, υπηρετεί τη διαρκή της προσπάθεια να ευαισθητοποιήσει το ευρύτερο κοινό για την αόρατη αναπηρία.

Ε.: Πώς… μετριέται η αξιοπιστία των μουσείων;

Α.: Ένα μεγάλο προτέρημα των μουσείων, όπως έχουν αποδείξει και οι έρευνες, είναι ότι αποτελούν αξιόπιστα ιδρύματα, θεσμούς, φορείς γνώσης και πολιτισμού. Και είναι σημαντικό, όπως θα ακούσουμε στο CoMuseum 2024, να εντοπιστεί, να μετρηθεί και να προβληθεί η αξιοπιστία των μουσείων. Γιατί;

Παραθέτω τις απαντήσεις δύο ειδικών:

Susie Wilkening (Διευθύντρια και Ιδρύτρια, Wilkening Consulting, ΗΠΑ): «Κάθε μουσείο έχει έναν σκοπό, ένα θέμα που θέλει να μοιραστεί με το κοινό. Απλώς δεν είναι δυνατόν να μοιραστεί αποτελεσματικά αυτή την ιστορία, την τέχνη και τον πολιτισμό -να μοιραστεί τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος στο παρελθόν και σήμερα- αν το κοινό δεν εμπιστεύεται το μουσείο. Αυτό σημαίνει ότι η παρακολούθηση των επιπέδων αξιοπιστίας είναι ζωτικής σημασίας. Όχι μόνο για να καταλάβουμε αν ένα μουσείο είναι αξιόπιστο, αλλά και γιατί ή γιατί όχι. Τι δημιουργεί σχέσεις εμπιστοσύνης; Τι τις θέτει σε κίνδυνο; Ποιοι εμπιστεύονται τα μουσεία; Ποιοι όχι; Με αυτές τις πληροφορίες, ένα μουσείο μπορεί στη συνέχεια να μοιράζεται περιεχόμενο πιο προσεκτικά και αποτελεσματικά».

Και:

Lizzy Moriarty (Ανεξάρτητη Σύμβουλος Μουσείων – Ειδική Σύμβουλος στο Πρόγραμμα Museums Revisited, British Council, Βρετανία): «Δεν μπορούμε να αναπτύξουμε μια ανοιχτή και δίκαιη κοινωνία χωρίς την εμπιστοσύνη του κοινού στους θεσμούς, ιδίως σε θεσμούς όπως τα μουσεία, που ερμηνεύουν και φροντίζουν τον υλικό πολιτισμό της ανθρωπότητας. Η ανταλλαγή γνώσεων στην επιστήμη και τις τέχνες μάς δίνει τη δυνατότητα να οικοδομήσουμε εμπιστοσύνη μεταξύ κοινοτήτων εκεί όπου αυτή μπορεί να μην υπάρχει επί του παρόντος. Πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει την πτώση της εμπιστοσύνης του κοινού στους θεσμούς, την επιστήμη και τους πολιτικούς – ωστόσο τα μουσεία εξακολουθούν να θεωρούνται αξιόπιστοι θεσμοί που επιτρέπουν στους ανθρώπους να κατανοήσουν περισσότερα για τον εαυτό τους και τη θέση τους στον κόσμο. Γι’ αυτό πρέπει να έχουμε επίγνωση των μεταβολών στην εμπιστοσύνη του κοινού στα μουσεία και σε άλλους πολιτιστικούς οργανισμούς που επιδιώκουν να ξεπεράσουν τα εμπόδια και να αναπτύξουν αμοιβαία κατανόηση και σεβασμό μεταξύ κοινοτήτων και πολιτισμών».

Η παρακάτω ερώτηση αφορά την κα Παρασκευή Σαλαβγιά:

Ε.: Ποιος είναι ο ρόλος των μουσείων στη συμπερίληψη της διαφορετικότητας;

Α.: Τα μουσεία έχουν τη δυνατότητα να διαδραματίσουν έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στη συμπερίληψη της διαφορετικότητας. Δεν είναι απλώς χώροι φύλαξης πολιτιστικής κληρονομιάς· είναι χώροι μάθησης, διαλόγου και εξέλιξης. Ως θεσμοί που απευθύνονται στο ευρύ κοινό, φέρουν την ευθύνη να καλλιεργούν μια ανοιχτή, συμπεριληπτική στάση, να αγκαλιάζουν τη διαφορετικότητα και να ενισχύουν την κατανόηση. Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, καλούνται να επαναπροσδιορίσουν τη σχέση τους με το κοινό, αναγνωρίζοντας πως κάθε επισκέπτης έρχεται με τις δικές του εμπειρίες, δυνατότητες και ανάγκες. Η πρόκληση βρίσκεται στο να δημιουργήσουν εμπειρίες που σέβονται και αναδεικνύουν τη μοναδικότητα κάθε ατόμου, είτε αυτό αφορά τη φυσική πρόσβαση, την επικοινωνία ή την κατανόηση.

Κάθε επισκέπτης δεν είναι απλώς ένας θεατής της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά ένας ενεργός συμμέτοχος στην εμπειρία που προσφέρει το μουσείο. Στην Ελλάδα βλέπουμε βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, όμως χρειάζεται μια συνολική προσέγγιση που θα διαπερνά κάθε πτυχή λειτουργίας ενός μουσείου. Το ζητούμενο δεν είναι απλώς να είμαστε «προσβάσιμοι», αλλά να κατανοούμε πως κάθε επισκέπτης έχει δικαίωμα να αισθάνεται ότι ο χώρος τον αφορά, ότι μπορεί να συμμετέχει, να εκφραστεί και να εμπνέεται. Αυτός είναι ο κόσμος που θέλουμε να χτίσουμε. Ένας κόσμος όπου τα μουσεία δεν είναι μόνο φορείς πολιτισμού, αλλά και χώροι που ενδυναμώνουν τις αξίες της ενσυναίσθησης, της κατανόησης και της συμπερίληψης. Ένας κόσμος που δεν αρκείται στο να καταγράφει την ιστορία, αλλά δημιουργεί νέες αφηγήσεις που περιλαμβάνουν όλους μας.