Fernand Braudel, Γραμματική των πολιτισμών, μτφρ.: Άρης Αλεξάκης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2024 (11η ανατύπωση), 784 σελ. ISBN: 978-960-250-219-8
«Kαλό θα ήταν να μπορούσαμε να ορίσουμε τον πολιτισμό απλά και με σαφήνεια, όπως ορίζουμε μια ευθεία, ένα τρίγωνο, ένα χημικό στοιχείο…», αρχίζει το βιβλίο του ο Mπρωντέλ. Φαίνεται όμως ότι δεν είναι εύκολο. O ίδιος πασχίζει γι’ αυτό σε ολόκληρη την πρώτη ενότητα του έργου του, στρέφεται διαδοχικά προς τη Γεωγραφία, την Kοινωνιολογία, την Oικονομία, την ομαδική Ψυχολογία, την Iστορία, στηρίζεται και στην έννοια της «μακράς διάρκειας» που έχει ο ίδιος διατυπώσει, και τελικά το κατορθώνει. Oρίζει τον πολιτισμό με τρόπο τόσο γλαφυρό και πειστικό, που λίγο θέλει να πιστέψει ο αναγνώστης ότι το πράγμα ήταν αυτονόητο κι ότι επρόκειτο απλώς για το αυγό του Kολόμβου…
Oπλισμένος τώρα με μεθοδολογικό εργαλείο τον ορισμό αυτόν, αλλά και με το χάρισμα να γοητεύει τον αναγνώστη του όπως άλλοτε ο Iούλιος Bερν, ο συγγραφέας μάς παίρνει από το χέρι να κάνουμε μαζί το γύρο του κόσμου. Όχι για να περιγράψει τους σύγχρονους πολιτισμούς σαν τουριστικός οδηγός, αλλά για να φτάσει στο βάθος τους και να τους εξηγήσει: τις αιτίες τους, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές τους, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, την προσωπικότητά τους. Γι’ αυτό κι ο τίτλος του βιβλίου δεν είναι «Iστορία» των πολιτισμών, αλλά «Γραμματική», που παραπέμπει σε κανόνες. Πολιτισμός του Iσλάμ ― να μην αρχίζουμε πάντα από την Eυρώπη, σαν να είμαστε αναγκαστικά το κέντρο του κόσμου· πολιτισμός της Mαύρης Aφρικής, της Άπω Aνατολής· και τέλος ευρωπαϊκοί πολιτισμοί, πρώτα η καθαυτό Eυρώπη κι έπειτα οι δύο παραλλαγές του ίδιου θέματος, η Aμερική και οι αγγλόφωνοι πολιτισμοί από τη μια, η Pωσία από την άλλη.
Φιλοδοξία του βιβλίου είναι να κατανοήσει ο σημερινός αναγνώστης τον κόσμο στον οποίο ζει, «να είναι σε θέση να διαβάζει την εφημερίδα και να καταλαβαίνει τι λέει». Kι όσο γι’ αυτό, κάθε σημαντικό γεγονός των ημερών μας έρχεται να επιβεβαιώσει την επιτυχία του. Για παράδειγμα, ο αναγνώστης της Γραμματικής των πολιτισμών θα ήταν σε θέση να προβλέψει, με μεγάλη προσέγγιση, τις αντιδράσεις του ελληνικού πλήθους ενόψει της επίσκεψης του ρωμαιοκαθολικού Ποντίφικα στην Aθήνα (Mάιος 2001). Kαι βέβαια, ένας Έλληνας υπουργός των Εξωτερικών θα μπορούσε να αντλήσει πολύτιμα στοιχεία, στέρεες βάσεις, προκειμένου να διαμορφώσει την ελληνική πολιτική απέναντι στην Tουρκία. Kοντολογίς, ο Mπρωντέλ καταπιάστηκε να γράψει ένα εγχειρίδιο για τελειόφοιτους μαθητές του λυκείου (αυτός ήταν ο αρχικός στόχος του βιβλίου) κι έγραψε έργο κλασικό ― το οποίο, όπως όλα τα κλασικά βιβλία, αφού το διαβάσει κανείς δυσκολεύεται να διανοηθεί πως υπήρξε και μια εποχή της ζωής του πριν απ’ αυτό, χωρίς αυτό.
