Το δεύτερο εργαστήριο για τις γυναίκες στην ελληνική αρχαιολογία, με τίτλο «Γυναίκες και αρχαιολογικοί θεσμοί» διοργανώνουν η Γαλλική Σχολή Αθηνών (EFA) και το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών (ÖAI) στις 13 Μαρτίου 2024.
Η ημερίδα μελέτης του 2024 για τις γυναίκες στην ελληνική αρχαιολογία θα επικεντρωθεί στο ρόλο των θεσμών –αρχαιολογικών υπηρεσιών, πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, ξένων σχολών– στην εξέλιξη της σταδιοδρομίας τους, προκειμένου να αποτίσει φόρο τιμής στην εξαιρετική σταδιοδρομία της Βερόνικας Μητσοπούλου-Leon (1936-2023), διευθύντριας του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην Αθήνα από το 1964 έως το 2001.
Οι εισηγήσεις που παρουσιάστηκαν στην πρώτη ημερίδα ανέδειξαν τους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι γυναίκες εντάσσονται και αποκλείονται από το επάγγελμα του αρχαιολόγου, καθώς και τη μεγάλη ποικιλία των τρόπων με τους οποίους ανταποκρίνονται στα εμπόδια που συναντούν. Οι δυναμικές αυτές είναι ιδιαίτερα ορατές στο θεσμικό πλαίσιο. Στις αρχές του εικοστού αιώνα, αρκετά ξένα ινστιτούτα άνοιξαν τις πόρτες τους σε λίγες φοιτήτριες, αν και με περιορισμούς. Αυτό συνέβη στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, η οποία, από τα τέλη του 19ου αιώνα, καλωσόρισε τις γυναίκες υποτρόφους, αλλά αρχικά τις απέκλεισε από τις ανασκαφικές εργασίες, πριν τις περιορίσει στις μελέτες υλικού και στη διαχείριση των αποθηκών – το επαγγελματικό ισοδύναμο της οικιακής εργασίας. Στην Ιταλική Σχολή, όπως και στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, οι περιορισμοί όσον αφορά τα ταξίδια και την εργασία πεδίου ήταν περισσότερο σιωπηρές πρακτικές παρά ρητοί κανόνες, αυξάνοντας την αβεβαιότητα και την ευαλωτότητα των νέων ερευνητριών που δεν μπορούσαν να προβλέψουν την αντίδραση των ανωτέρων τους.
Άλλα ιδρύματα, όπως η Γαλλική Σχολή Αθηνών, αντιτάχθηκαν πεισματικά στις γυναίκες αρχαιολόγους και για μεγάλο χρονικό διάστημα δίσταζαν να επιτρέψουν σε νεαρές αρχαιολόγους να εργαστούν στους αρχαιολογικούς της χώρους ή να τις προσλάβουν ως μέλη. Μόλις το 1956 η EFA καλωσόρισε την πρώτη Γαλλίδα μέλος της και, παρόλο που ο αριθμός των γυναικών που προσλήφθηκαν αυξήθηκε από τη δεκαετία του 1970 και μετά, η ισοτιμία δεν επιτεύχθηκε μέχρι τη δεκαετία του 1990.
Από την πλευρά τους, ορισμένες Ελληνίδες αρχαιολόγοι κατάφεραν σύντομα να επωφεληθούν από την τοποθέτησή τους στην «αρχαιολογική οικιακή εργασία» και να εδραιωθούν στην ηγεσία εθνικών συλλογών. Ωστόσο, τα επιτεύγματά τους αποδείχθηκαν εύθραυστα μπροστά στα πολιτικά γεγονότα, και οι γυναίκες απαγορεύτηκε να ενταχθούν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία μεταξύ 1939 και 1955 με νόμο που θέσπισε το δικτατορικό καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Στην Πολωνία, από την άλλη πλευρά, η μεταπολεμική κομμουνιστική ιδεολογία διευκόλυνε την πρόσβαση των γυναικών σε πανεπιστημιακές θέσεις. Οι πολιτικές συνθήκες επηρέασαν εμφανώς τις πρωτοπόρους με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με την εθνικότητά τους. Από την άλλη πλευρά, όλες αντιμετώπισαν παρόμοιες δυσκολίες στο συνδυασμό της ιδιωτικής και της επαγγελματικής τους ζωής: ορισμένες εγκατέλειψαν την επιτόπια έρευνα μετά το γάμο, ενώ άλλες επέλεξαν έναν αντικομφορμιστικό τρόπο ζωής που τις εξέθεσε σε έντονη κριτική από τους συναδέλφους τους.
Τελικά, η ένταξη των γυναικών στους αρχαιολογικούς θεσμούς στην Ελλάδα κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην τόλμη, την επιμονή και την ανθεκτικότητά τους. Οι διάδοχοί τους δυσκολεύτηκαν λιγότερο να ανοίξουν τις πόρτες των ξένων ιδρυμάτων (μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) και των ελληνικών αρχαιολογικών υπηρεσιών (ιδίως από τη δεκαετία του 1980 και μετά), αλλά η θηλυκοποίηση του επαγγέλματος τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες είναι αναπόσπαστο μέρος της σχετικής απώλειας του κύρους του και της οικονομικής ανασφάλειας που το συνοδεύει. Η σταδιοδρομία στις Εφορείες είναι συχνά θέμα αφοσίωσης και απαιτεί πάντοτε μεγάλη επιμονή, ενώ ο ελληνικός ακαδημαϊκός χώρος παραμένει κατά κύριο λόγο ανδρικός, αν και κάποιες γυναίκες καταφέρνουν να διεισδύσουν.
Η ημερίδα μελέτης του 2024 για τις γυναίκες στην ελληνική αρχαιολογία έχει ως στόχο να διερευνήσει αυτές τις διάφορες πτυχές των θεσμικών εμποδίων ή ευκαιριών που συναντούν οι γυναίκες, σύμφωνα με τους ακόλουθους άξονες:
– τον επίσημο ή ανεπίσημο χαρακτήρα της απροθυμίας των θεσμών (ελληνικά πανεπιστήμια, εφορείες, μουσεία και ερευνητικά κέντρα, καθώς και ξένα ινστιτούτα),
– το ρόλο -ή όχι- ορισμένων ιδρυμάτων ως εφαλτήριο για τη σταδιοδρομία των νέων αρχαιολόγων, ιδίως όσον αφορά τη χρηματοδότηση,
– τις διαφορετικές στρατηγικές που υιοθετούν οι γυναίκες για να καταφέρουν να σταδιοδρομήσουν.
Οι προτάσεις για εισηγήσεις (20 λεπτών, στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά ή γερμανικά, έως 500 λέξεις) μπορούν να αποσταλούν στη διεύθυνση maguelone.bastide@efa.gr έως τις 15 Ιανουαρίου 2024. Τα πρακτικά της ημερίδας θα δημοσιευθούν στα αγγλικά και τα τελικά άρθρα αναμένονται στη γλώσσα αυτή τον Μάιο του 2024.
Δείτε περισσότερα εδώ.
