Ημερίδα με θέμα «Ενάλια αρχαιολογία: μια πρόταση για το νέο μουσείο της Ιεράπετρας και η επιστημονική μελέτη της θάλασσας» διοργανώνει ο Σύλλογος Ανάδειξης Αρχαιοτήτων Ιστορίας και Πολιτισμού Ιεράπετρας «Ιεράπυτνα», σε συνεργασία με τη δρα Χρύσα Δαμιανάκη, ιστορικό τέχνης και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Σαλέντο Ιταλίας.
Στην ημερίδα συμμετέχουν ο Ιταλός αρχαιολόγος και διευθυντής του Μουσείου της Εγνατίας στην Απουλία Ιταλίας δρ Φάμπιο Γκαλεάνδρο, ο αρχαιολόγος της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων δρ Θεοτόκης Θεοδούλου, επικεφαλής του Γραφείου της Εφορείας Κρήτης, και ο δρ Νίκος Παπαδόπουλος, διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωφυσικής Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας.
Όπως επισημαίνουν οι διοργανωτές: «Σκοπός αυτής της τέταρτης Αρχαιολογικής Συνάντησης στην Ιεράπετρα είναι να κινητοποιήσουμε, πιο έντονα αυτή τη φορά, το ενδιαφέρον της Δημοτικής αρχής, της Αντιπεριφέρειας Λασιθίου και της Περιφέρειας Κρήτης, αλλά και του κοινού, για την αναγκαιότητα της δημιουργίας νέου αρχαιολογικού μουσείου Ιεράπετρας. Η συμβολή της κας Χρύσας Δαμιανάκη ήταν και πάλι πολύ σημαντική γιατί μας έφερε σε επικοινωνία με τους παραπάνω επιστήμονες, και κάλεσε τον Ιταλό αρχαιολόγο να έρθει στη πόλη μας, δίνοντάς μας έτσι την δυνατότητα να υλοποιήσουμε, με τη βοήθειά της, μία ακόμα Αρχαιολογική Συνάντηση ιδιαίτερης επιστημονικής σημασίας, καθότι έχει να κάνει με ένα αντικείμενο λιγότερο γνωστό, την Ενάλια, ή αλλιώς Υποθαλάσσια Αρχαιολογία. Πρόκειται για έναν τομέα της αρχαιολογικής επιστήμης που έχει ως αντικείμενο τα αρχαία υποθαλάσσια ευρήματα παραθαλάσσιων πόλεων, όπως είναι η Ιεράπετρα και η Εγνατία της Ιταλίας, για την οποία θα μας μιλήσει ο κος Γκαλεάνδρο, προβάλλοντας εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό».
»Στην παρούσα Αρχαιολογική Συνάντηση θα έχουμε την μοναδική ευκαιρία να δούμε και να κατανοήσουμε τη σπουδαιότητα της Ενάλιας Αρχαιολογίας σε συνδυασμό με τη μουσειολογική οργάνωση ενός Αρχαιολογικού Μουσείου και τις σύγχρονες ιδέες που εφαρμόζονται από χρόνια στην Ιταλία, τις ιδέες δηλαδή της αξιοποίησης, μουσειακής έκθεσης και κατάλληλης προβολής, με σύγχρονα ψηφιακά μέσα, των αρχαίων ευρημάτων που ανασύρουν οι αρχαιολόγοι από τον βυθό ή από ναυάγια».
Στη Κρήτη δεν έχει ακόμα υλοποιηθεί πλήρως η ιδέα της δημιουργίας ξεχωριστών αιθουσών εντός αρχαιολογικού μουσείου, όπου θα εκτίθενται υποθαλάσσια αρχαία κατάλοιπα, τα οποία θα προβάλλονται με προηγμένη ψηφιακή τεχνολογία έτσι ώστε η έκθεσή τους να έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα, ελκύοντας και τους νεότερους επισκέπτες, τονίζουν οι διοργανωτές.
Ο Θεοτόκης Θεοδούλου θα εκθέσει το έργο της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων στο πλαίσιο των αυτοψιών της για έργα ή για τον έλεγχο και την τεκμηρίωση πληροφοριών σχετικών με τις ενάλιες και παράκτιες αρχαιότητες της Κρήτης, εστιάζοντας στις συστηματικές έρευνες που η Εφορεία Ενάλιων Αρχαιοτήτων έχει διεξαγάγει σε συνεργασία το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών (ΙΤΕ), κατά το διάστημα 2019-2023.
Τέλος, ο Νίκος Παπαδόπουλος θα παρουσιάσει το έργο της γεωπληροφορικής έρευνας, ως μιας νέας διάστασης και προοπτικής στον τομέα της αρχαιολογικής έρευνας στην Ανατολική Μεσόγειο, ιδιαίτερα στην Ανατολική Κρήτη. Πρόκειται για επιστημονική έρευνα που χρησιμοποιεί γεωφυσικές διασκοπήσεις και καινοτόμα δορυφορικά συστήματα προκειμένου να καταστήσει γνωστά και να αξιολογήσει τα αποτελέσματα των έντονων κλιματικών αλλαγών στις ακτές της Κρήτης, οι οποίες, όπως είναι γνωστό, επηρεάζουν το έργο της Ενάλιας Αρχαιολογίας.
Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί στο Αμφιθέατρο «Μελίνα Μερκούρη» της Ιεράπετρας την Κυριακή 17 Σεπτεμβρίου και θα αρχίσει στις 7.30 το απόγευμα. Τον συντονισμό θα έχει η Χρύσα Δαμιανάκη.
Περιλήψεις ομιλιών
—Δρ Φάμπιο Γκαλεάνδρο: ΕΓΝΑΤΙΑ ΚΑΙ ΘΑΛΑΣΣΑ. Ο αρχαιολογικός χώρος και το μουσείο: Πληροφόρηση, αξιοποίηση και σύγχρονη λειτουργικότητα
«Ως αρχαιολόγος, εξοικειωμένος με την ενάλια αρχαιολογία, θα παρουσιάσω εν συντομία τον αρχαιολογικό χώρο της Εγνατίας και το Μουσείο της, εστιάζοντας στη δημιουργία μιας πτέρυγας αφιερωμένης στην ενάλια αρχαιολογία, την οποία εγκαινιάσαμε τον Νοέμβριο του 2022. Η Εγνατία είναι μια παράκτια πόλη, σαν την Ιεράπετρα της Κρήτης, κείμενη στην ανατολική ακτή του νομού της ιταλικής Απουλίας. Η δημιουργία της ανάγεται στην Εποχή του Χαλκού (2η χιλιετηρίδα π.Χ.), αν και τη μεγαλύτερη άνθηση γνώρισε κατά την Ελληνορωμαϊκή και Βυζαντινή περίοδο. Το αρχαίο λιμάνι της, σήμερα βυθισμένο κατά μέγα μέρος, ήταν το μεγαλύτερο και σημαντικότερο λιμάνι που συνέδεε την Ιταλία με την Ελλάδα και γενικά με την Εγγύς και Μέση Ανατολή.
»Η υποθαλάσσια αρχαιολογική και αρχαιομετρική έρευνα που άρχισε πριν από μερικά χρόνια στους βυθούς της θάλασσας της νότιας Αδριατικής, που βρέχει την Εγνατία, κατέδειξε το μέγεθος του τεράστιου λιμανιού της αρχαίας πόλης και έφερε στο φως πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων. Διά μέσου παλαιότερων και πρόσφατων πολιτιστικών προγραμμάτων για Μουσεία, που απορρέουν από την ιταλική νομοθεσία -σχετικών με την αξιοποίηση και προβολή σε μουσειακούς χώρους των ενάλιων αρχαιοτήτων- και με τη βοήθεια προγραμμάτων ευρωπαϊκής χρηματοδότησης, μπορέσαμε, χάρη και σε ιταλικές εταιρείες προηγμένης ψηφιακής τεχνολογίας, να αναδείξουμε τα αρχαία υποθαλάσσια κατάλοιπα της Εγνατίας, δημιουργώντας στο μουσείο μας μια πτέρυγα Ενάλιας Αρχαιολογίας.
»Ο σχεδιασμός της νέας αυτής πτέρυγας, που φιλοξενεί εκθέματα προβεβλημένα με τα πιο προηγμένα ψηφιακά μέσα, καλεί σήμερα τον ενήλικα αλλά και τον νεαρό επισκέπτη να «καταδυθεί» στον βυθό, από όπου προήλθαν τα ευρήματα, και να ζήσει μια συναρπαστική εμπειρία που θα τον ενθουσιάσει, αλλά και θα τον εξοπλίσει με ειδικές γνώσεις για τη στενή σχέση Εγνατίας και θάλασσας. Αυτό ακριβώς ήταν και το ζητούμενο, όταν ο διευθυντής του Δικτύου Μουσείων της Απουλίας και εγώ οραματιστήκαμε και υλοποιήσαμε την πτέρυγα Ενάλιας Αρχαιολογίας του Μουσείου της Εγνατίας. Μια τέτοια πτέρυγα ευχόμαστε να αποκτήσει και το μελλοντικό αρχαιολογικό μουσείο της Ιεράπετρας, όταν υλοποιηθεί, και στο οποίο είμαστε πρόθυμοι να συμβάλουμε». (Μετάφραση από τα ιταλικά Χ. Δαμιανάκη)
—Δρ Θεοτόκης Θεοδούλου: Υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες στην περιοχή της Ιεράπετρας
«Η Ιεράπυτνα, μια από τις αρχαίες πόλης της νοτιοανατολικής ακτής της Κρήτης, απέκτησε ιδιαίτερη ακμή στα ρωμαϊκά χρόνια, οπότε βρέθηκε να αποτελεί έναν από τους σημαντικούς σταθμούς του ναυτικού δρομολογίου που κατευθυνόταν από την Ανατολική Μεσόγειο προς τη Ρώμη. Ακολούθησε, στην πραγματικότητα, την αναβάθμιση που παρατηρείται σε όλη τη νότια ακτή της Κρήτης κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, εξαιτίας ακριβώς της συμπερίληψής της στο δίκτυο επικοινωνιών που εγκαθίδρυσε σταδιακά στη μεσογειακή λεκάνη η λεγόμενη ρωμαϊκή ειρήνη (pax romana). Η θάλασσα και οι ακτές της περιοχής διατηρούν τεκμήρια της ναυτικής αυτής δραστηριότητας, τόσο στο σώμα της ίδιας της Κρήτης, όσο και στα συμπλέγματα των νησίδων της αρχαίας Λεύκης (Κουφονήσι) και της Χρυσής (Γαϊδουρονήσι).
»Η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, στο πλαίσιο των αυτοψιών της για έργα ή τον έλεγχο και τεκμηρίωση πληροφοριών για ενάλιες και παράκτιες αρχαιότητες, αλλά και στο πλαίσιο δύο συστηματικών ερευνών σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών το 2019 και το 2023, έχει ερευνήσει διάφορα σημεία, συστηματοποιώντας την υπάρχουσα γνώση και προσθέτοντας καινούρια στοιχεία σε αυτήν. Η παρουσίαση θα προσπαθήσει να σκιαγραφήσει το πανόραμα των πληροφοριών αυτών, χρησιμοποιώντας εποπτικό υλικό που λήφθηκε στη διάρκεια των ερευνών, με απώτερο στόχο την ένταξή τους στο ιστορικό και αρχαιολογικό πλαίσιο της περιοχής και εξάγοντας τα όποια δυνατά συμπεράσματα».
—Δρ Nίκος Παπαδόπουλος: Μεταφράζοντας υπεδάφεια και υποβυθισμένα αρχαιολογικά κατάλοιπα σε παράκτιες και ρηχές θαλάσσιες περιοχές στον ψηφιακό κόσμο μέσω της Γεωπληροφορικής
«Τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια η γεωπληροφορική έδωσε μια νέα διάσταση και προοπτική στον τομέα της αρχαιολογικής έρευνας στην Ανατολική Μεσόγειο. Οι γεωφυσικές διασκοπήσεις, τα καινοτόμα δορυφορικά συστήματα και η ανάπτυξη βελτιωμένων αλγορίθμων και συστημάτων επεξεργασίας για την ενίσχυση του σήματος και της ποιότητας των ψηφιακών εικόνων παρέχουν μεγάλες δυνατότητες εξαγωγής χωρο-χρονικών πολιτιστικών και περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών από τους αρχαιολογικούς χώρους. Ταυτόχρονα, η χρήση τρισδιάστατων (3-D) μοντέλων και μεθόδων εικονικής πραγματικότητας στοχεύει στην αναπαράσταση των μνημείων και στην ανοικοδόμηση του περιβάλλοντος των αρχαιολογικών θέσεων. Ο συνδυασμός των παραπάνω πληροφοριών σε πλατφόρμες Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών με άλλες βάσεις δεδομένων που προέρχονται από αρχαιολογικές έρευνες, περιβαλλοντικές πληροφορίες και κοινωνικοοικονομικά μοντέλα παρέχουν πολύτιμα αποτελέσματα σχετικά με τη χρήση γης κατά την αρχαιότητα. Ολοκληρωμένες εφαρμογές από διάφορους αρχαιολογικούς χώρους στην Ανατολική Μεσόγειο, που περιλαμβάνουν τοπικές και αστικές αρχαιολογικές έρευνες, χαρτογράφηση πολιτιστικών διαθεσίμων σε ρηχά θαλάσσια περιβάλλοντα και προσέγγιση ειδικών αρχαιολογικών προβλημάτων, θα αναδείξουν τις πραγματικές δυνατότητες της γεωπληροφορικής στη διαχείριση πολιτιστικών πόρων.
»Ειδική μνεία θα γίνει στα αρχικά αποτελέσματα του ερευνητικού προγράμματος ClepsYdra το οποίο μεγιστοποιεί την προσβασιμότητα σε πληροφορίες σχετικά με την τρέχουσα κατάσταση των αρχαιολογικών θέσεων που βρίσκονται σήμερα βυθισμένες σε ρηχές θαλάσσιες περιοχές της ευρύτερης περιοχής της Ιεράπετρας. Το έργο επικεντρώνεται στην ανάπτυξη μεθόδων για τη διερεύνηση και την προώθηση αυτών των πολιτιστικών περιοχών, τη βελτίωση της ευαισθητοποίησης και συμμετοχής της κοινότητας σε πρακτικές προστασίας, ψηφιακής τεκμηρίωσης και τουριστικής προβολής. Η ανατολική Κρήτη χρησιμοποιείται για την επιλογή των πεδίων εφαρμογής, όπου οι γεωμορφολογικές διεργασίες διαμόρφωσαν αλλαγές μεγάλης κλίμακας στην ακτή του νησιού. Μία σειρά από θέσεις μαρτυρούν τη μεταβολή του τοπίου με αποτέλεσμα προγενέστεροι παράκτιοι οικισμοί να καλύπτονται σήμερα με στρώματα νερού ή/και άμμου και ενδεχομένως να αποκλείονται από την ενδελεχή μελέτη τους από την επιστημονική κοινότητα.
»Η συμβολή στην τεκμηρίωση της τρέχουσας κατάστασης θα πραγματοποιηθεί μέσω: α) της εναέριας/δορυφορικής τηλεπισκόπησης με ειδικό στόχο την ιστορική ανακατασκευή της παράκτιας ζώνης και του βυθού, β) της ψηφιακής φωτογραμμετρίας με προσαρμογή τηλεχειριζόμενης πλωτής συσκευής και ειδικών πρωτοκόλλων για την αντιμετώπιση της παραμόρφωσης της κάμερας/φακού στο υδάτινο περιβάλλον, γ) της πολυπαραμετρικής γεωφυσικής χαρτογράφησης με προσαρμογή αισθητήρων και πρωτοκόλλων για το υγρό περιβάλλον, δ) της εκτίμησης κινδύνου των παράκτιων/υποβυθισμένων θέσεων ενσωματώνοντας ένα σύνολο χωρικών πληροφοριών, ε) της ανάπτυξης πλατφόρμας εικονικής/επαυξημένης πραγματικότητας που θα τροφοδοτείται με τα παραπάνω δεδομένα με τελικό στόχο την προώθηση της πολιτιστικής κληρονομιάς που βρίσκεται σήμερα βυθισμένη σε ρηχά θαλάσσια περιβάλλοντα».
