Αγγέλα Καστρινάκη, Μίλα, Πηνελόπη! Λογοτεχνικές μεταμορφώσεις της μυθικής ηρωίδας στην Ελλάδα και τον Δυτικό κόσμο από τον 19ο αιώνα ώς τις μέρες μας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2023, 424 σελ. ISBN 978-960-524-930-4
Η Πηνελόπη έχει υποστεί πολλές μεταμορφώσεις στην τρισχιλιετή ζωή της, από τότε που την έπλασε ο Όμηρος. Οι αιώνες την ανεβοκατέβασαν αλύπητα στο χρηματιστήριο των αξιών τους. Άλλοτε πρότυπο της αρετής, άλλοτε μια πολύ βαρετή συμβία, «μαντρόσκυλο» της αρετής, κάποτε επικίνδυνη και λάγνα, άλλοτε γριά και αμίλητη, ή νέα και δυναμική, η Πηνελόπη, η μέση γυναίκα, φανερώνει με τις περιπέτειές της τη θέση του γυναικείου φύλου στην κοινωνία και τις αντιλήψεις γύρω από τον γάμο και τον έρωτα.
Κάποτε σβήνει ολότελα από τις σελίδες της λογοτεχνίας, άλλοτε κάνει μια δειλή, μίζερη εμφάνιση. Ο 20ός αιώνας όμως είναι ο αιώνας της: πολλές σελίδες αφιερώθηκαν στα «σκάνδαλά» της στον μεσοπόλεμο, πολλές και οι απόπειρες να της δοθεί μια καλύτερη τύχη στη ζωή, τόσο από γυναίκες όσο και από άνδρες.
Μεγάλη δόξα γνωρίζει μετά το 1968 και τη συλλογική κινητοποίηση για αλλαγή των νοοτροπιών και των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα. Οι συγγραφείς, συνήθως γυναίκες, θεωρούν τώρα πως έχει δικαίωμα να ξαναφτιάξει τη ζωή της, μην περιμένοντας είκοσι χρόνια τον Οδυσσέα, να μη δεχθεί πίσω τον άπιστο σύζυγο, ακόμα και να απιστήσει η ίδια, ή απλώς να μείνει επιτέλους μόνη και να αφιερωθεί στην τέχνη. Στα τέλη του 20ού αιώνα η Πηνελόπη ταξιδεύει· η ακίνητη φιγούρα του αργαλειού κατακτά τη δυνατότητα να γνωρίσει τον κόσμο ή τουλάχιστον να γλυτώσει από την κακοπάθεια της Ιθάκης. Στον 21ο αιώνα απασχολούν πλέον τη λογοτεχνία και οι θεραπαινίδες της.
Αυτές και άλλες μεταμορφώσεις της Πηνελόπης θα βρουν οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες σε τούτο το βιβλίο, σε έργα πεζά, ποιητικά, θεατρικά, κάποια κινηματογραφικά, και επίσης δοκίμια και φιλοσοφία, από την Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική. Μια ιστορία για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, μέσα από εικόνες και σύμβολα. Πότε θα καταφέρει, αλήθεια, η Πηνελόπη να μιλήσει στον δημόσιο χώρο, κατακτώντας την πλήρη ισοτιμία με τον Οδυσσέα;
Αγγέλα Καστρινάκη
Η Αγγέλα Καστρινάκη είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και πεζογράφος. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1961 και σπούδασε φιλολογία στο ΑΠΘ. Επιστημονικά έργα: Οι περιπέτειες της νεότητας. Η αντίθεση των γενεών στην ελληνική πεζογραφία, 1890-1945 (1995), Η φωνή του γενέθλιου τόπου. Μελέτες για την ελληνική πεζογραφία του 20ού αιώνα (1997), Η λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1950 (2005). Έχει εκδώσει την Κερένια κούκλα του Κωνσταντίνου Χρηστομάνου μαζί με τη μελέτη «“Σαν τις μυγδαλιές”: ιδέες και σύμβολα στην Κερένια κούκλα» (2013), καθώς και πέντε ερωτικά διηγήματα του Παπαδιαμάντη υπό τον τίτλο Ήτον πνοή, ίνδαλμα αφάνταστον, όνειρον…, με τη μελέτη «Έρως νάρκισσος, έρως θείος: όψεις του έρωτα στο έργο του Παπαδιαμάντη» (2017). Ακόμα έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρα, κυρίως για την πεζογραφία του 20ού αιώνα και τη σχέση της με τα ιδεολογικά ρεύματα κάθε εποχής. Έχει εκδώσει επίσης τέσσερις συλλογές διηγημάτων (Φιλοξενούμενη, Εκδρομές με φίλες, Τα όρια της ζεστασιάς, Εκδοχές της Πηνελόπης), ένα βιβλίο με δοκίμια (Η λογοτεχνία, μια σκανταλιά, μια διαφυγή ελευθερίας), το μυθιστόρημα Έρωτας στον καιρό της ειρωνείας και τα αυτοβιογραφικά αφηγήματα για τη μεταπολίτευση Και βέβαια αλλάζει! (2014) και Κάτι ν’ αλλάξει! Μα πώς; (2019). Διηγήματά της έχουν μεταφραστεί σε διάφορες ευρωπαϊκές γλώσσες. Έχει τιμηθεί με το Βραβείο ειρήνης και φιλίας Αμπντί Ιπεκτσί, για μελέτες σχετικές με την εικόνα του Τούρκου σε ελληνικά αφηγήματα, και με το Κρατικό βραβείο δοκιμίου για τη μονογραφία Η λογοτεχνία στην ταραγμένη δεκαετία 1940-1950.
