Πρέπει να είμαστε ευγνώμονες στους αρχαιολόγους, που μας παρέχουν αυτό που χρειαζόμαστε: την ψυχή της Καταλονίας [Enric Prat de la Riba, Καταλανός πολιτικός (αρχές του 20ού αιώνα)]
Το Εμπόριον (Empúries, στα καταλανικά), στη βόρεια Καταλονία, είναι η πιο δυτική αρχαία ελληνική αποικία που έχει εντοπιστεί και ανασκαφεί μέχρι στιγμής. Χτίστηκε στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ. από Φωκαείς που είχαν εγκατασταθεί πριν στη Mασσαλία (τη σημερινή Marseille της Γαλλίας). Το όνομα της πόλης δηλώνει τη σημασία της εμπορικής δραστηριότητας που άσκησαν με τον ιβηρικό πληθυσμό της περιοχής εκείνοι οι άποικοι που έρχονταν από την άλλη άκρη της Μεσογείου (εικ. 1). Η πόλη κατοικήθηκε ασταμάτητα για εννέα συνεχείς αιώνες, από τους οποίους τους τελευταίους πέντε και από τους Ρωμαίους που αποβιβάστηκαν στις ακτές του Εμπορίου το 218 π.Χ., με σκοπό να διασπάσουν τις γραμμές τροφοδοσίας του στρατού του Αννίβα, που απειλούσε σοβαρά τη Ρώμη στον Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο. Με τα χρόνια, οι δύο εθνικότητες (Έλληνες και Ρωμαίοι) και ό,τι απέμεινε από τον ιβηρικό πληθυσμό αποτέλεσαν ένα ενιαίο πολιτειακό σώμα με το λατινικό όνομα Municipium Emporiae.
Σήμερα, το Εμπόριον δεν είναι μόνο ένας αρχαιολογικός χώρος (με εξαιρετικά ευρήματα, όπως ένα άγαλμα του θεού Ασκληπιού του 2ου αιώνα π.Χ. ή ένα λατινικό ψηφιδωτό με παράσταση της θυσίας της Ιφιγένειας, του 1ου αιώνα π.Χ., εικ. 2-3), αλλά επίσης το σύμβολο των ελληνικών και λατινικών ριζών του ισπανικού και πιο συγκεκριμένα του καταλανικού πολιτισμού, η πύλη εισόδου, δηλαδή, του ελληνο-ρωμαϊκού πολιτισμού στην Ιβηρική Χερσόνησο. Έτσι, όταν άρχισαν οι ανασκαφές στις αρχές του περασμένου αιώνα, η αποκάλυψη της αρχαίας πόλης έδωσε σάρκα και οστά στο λεγόμενο κίνημα του Νoucentisme, που αναζητούσε την ψυχή της Καταλονίας στην ανατολική Μεσόγειο και πιο συγκεκριμένα στο ελληνικό και ρωμαϊκό παρελθόν της.
Συνεπώς, αυτός ο αρχαιολογικός χώρος, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό τμήμα της Καταλονίας, σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων από τα σύνορα της Γαλλίας, δέχεται κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές, για τις ανάγκες των οποίων λειτουργεί το Εκπαιδευτικό Κέντρο Εμπορίου (Camp d’Aprenentatge Empúries), που υπάγεται στο Υπουργείο Παιδείας της Καταλανικής Κυβέρνησης (serveiseducatius.xtec.cat/cda-empuries/). Δεδομένου ότι η εμπειρία που έχουν οι Καταλανοί μαθητές σε αρχαιολογικούς χώρους είναι πολύ περιορισμένη, από το Κέντρο μας ξεκινήσαμε εδώ και πέντε χρόνια ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα (σε συνεργασία με το Τμήμα Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Επικοινωνίας του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού της Ελλάδος), στο πλαίσιο του οποίου η αρχαία μυθολογία βοηθά στο να προσεγγίσουν οι μαθητές, με έναν σίγουρα πιο ελκυστικό και ευχάριστο τρόπο, έναν χώρο που δεν τους είναι οικείος στον βαθμό που θα έπρεπε. Το πρόγραμμα αυτό, που ολοκληρώνεται τώρα, έχουν παρακολουθήσει μέχρι σήμερα περισσότεροι από 3.000 μαθητές από 6 έως 16 ετών, από περίπου ογδόντα σχολεία.
Η προετοιμασία της ξενάγησης ξεκινά πολλές εβδομάδες πριν από την άφιξη στο Εμπόριον, με την αποστολή στο κάθε σχολείο ενός πακέτου εκπαιδευτικού υλικού, σχετικού με τους μύθους που θα δουλέψουμε επιτόπου, ούτως ώστε οι μαθητές να είναι σε θέση να παρουσιάσουν μόνοι τους τον μύθο που σχετίζεται με το εύρημα ή το μνημείο που βλέπουν, με τη βοήθεια συνήθως σχεδίων ή φωτογραφιών και κάτω από την καθοδήγησή μας (εικ. 4-5). Ο αριθμός των μύθων που δουλεύουμε και ο βαθμός δυσκολίας τους εξαρτώνται από το επίπεδο των μαθητών, και κυμαίνονται από τρεις, για τις μικρότερες τάξεις, έως δέκα, για τις μεγαλύτερες, όπως δείχνουν οι εικόνες 6 και 7.
Οι συσχετισμοί των μνημείων και των ευρημάτων με τους μύθους στην πιο ολοκληρωμένη μορφή είναι οι εξής:
Βωμός – Προμηθέας, Νύχι Κέρβερου – Η αρπαγή της Περσεφόνης, Οβολός – Χάρος, Μετόπη του ναού της Αρτέμιδος – Ακταίων, Δραχμή του Εμπορίου – Πήγασος, Κεφαλή Σειρήνας – Ο Οδυσσέας και οι Σειρήνες, Κυκλώπειο τείχος – Κύκλωπας Πολύφημος, Κεφαλή Διονύσου – Πενθέας, Ψηφιδωτό της θυσίας της Ιφιγένειας – Ιφιγένεια, Άγαλμα του Ασκληπιού – Ασκληπιός.
Έπειτα από την προετοιμασία και την ξενάγηση, οι μαθητές δουλεύουν ξανά στο σχολείο τους μύθους που σχετίζονται με την ελληνική ή ρωμαϊκή πόλη του Εμπορίου, και το πρόγραμμα συνεχίζεται ώσπου στέλνουν στο Κέντρο μας ένα δείγμα της δουλειάς τους, υπό τη μορφή συνήθως εκθέσεων, τοιχογραφιών ή Power-point, εικονογραφημένων με φωτογραφίες ή σχέδια των ίδιων των μαθητών, όπως οι συνθέσεις που δείχνουν οι εικόνες 8-9.
Μια τέτοια προσέγγιση ενός αρχαιολογικού χώρου είναι πρωτοποριακή, στην Ισπανία τουλάχιστον, και σιγά σιγά επεκτείνεται σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους ακόμα και σε μουσεία ζωγραφικής, ενώ προβάλλει για μια ακόμα φορά τη σημασία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού για τη διαμόρφωση της ιδέας της Ευρώπης. Αυτό ακριβώς εννοούσε η μεγάλη Καταλανή συγγραφέας Caterina Albert (1869-1966) με το ποίημά της που έχει τίτλο Διαιώνιση και συνοψίζει άριστα το πνεύμα που εμπνέει την εκπαιδευτική δραστηριότητα του Κέντρου μας για να επαναφέρει τους αυριανούς πολίτες στις πιο βαθιές πολιτιστικές ρίζες του καταλανικού και εν γένει του ισπανικού πολιτισμού:
Από τα φωτεινά βάθη των χρόνων, των αιώνων,
οι υπόγειοι θησαυροί ανασταίνονται
και είναι οι παλιοί κανόνες
που θρέφουν τους καινούργιους.
Θα πέσουν από σήμερα οι μεταβατικές μορφές
και της αρχαίας ιστορίας οι μνήμες
πάνω στη χρυσή άμμο θα γραφτούν.
Eusebi Ayensa
Διευθυντής του Εκπαιδευτικού Κέντρου του Εμπορίου / Camp d’Aprenentatge Empúries
